Dagblaðið Vísir - DV - 06.09.2010, Blaðsíða 20

20 fókus 6. september 2010 mánudagur
Leikhúshaustið byrjaði með „trukki“ að þessu sinni. Hófst í síðustu viku með heilli leiklistarhátíð: einum sjö sýning-um, þar af fimm útlendum, auk fyrir-
lestra og pallborðsumræðna. Þetta var í þriðja
skipti sem Lókal, leikhátíð þeirra Ragnheiðar
Skúladóttur og Bjarna Jónssonar, var haldin –
með bravúr. Ein athugasemd þó: Á nákvæm-
lega sama tíma er verið að halda danshátíð,
einnig úti um allan bæ. Mér er sama hvort þetta
er slysni, klaufaskapur eða bara kæruleysi;
svona lagað á auðvitað ekki að gerast; það er
meira og minna sama fólkið sem hefur áhuga á
því sem fram fer á svona hátíðum. Sjálfur missti
ég alveg af danslistinni fyrir bragðið. Þeir sem
að slíkum viðburðum standa verða að gjöra
svo vel að stilla betur saman strengina í fram-
tíðinni.
Nú er hátíðin auðvitað um garð gengin og
því kannski ekki til mikils að fræða lesendur
DV um það sem þar var í boði. Þið, sem ekki
sáuð sýningarnar, eruð hvort eð er búin að
missa af þeim. Aðsókn hefði mátt vera mun
betri, alltént á flestar þeirra sýninga sem ég
mætti á, óneitanlega var það talsvert sama fólk-
ið sem maður var að rekast þarna á: þetta hefð-
bundna kúltúrlið og svo margt komið úr leik-
skóla Ragnheiðar. Ég sá ekki mikið af leikurum
þarna, merkilegt nokk. Yfirleitt var hér mjög vel
að öllu staðið, hvað varðar skipulag, kynningu,
miðasölu og þjónustu við áhorfendur, mun
betur en í fyrri skiptin tvö; hátíðarhaldarar eru
greinilega að slípast til. Kannski höfðu þau ekki
nógu mikla peninga til að dæla í auglýsingahít-
ina. En áreksturinn við danshátíðina hefur ef-
laust haft sitt að segja.
Finnskur Brecht
En þá er það listin sjálf. Fyrsta sýningin sem
ég sá var finnsk eða öllu heldur finnlands-
sænsk: ungur leikhópur frá Helsinki bauð upp
á líflegan og leikrænan kabarett upp úr Brecht.
Ég hafði mjög gaman af honum. Ég er gamall
„brechtian“, þó að ég hafi oft þóst sjá í gegn-
um kallinn, telji mig vita hversu hættulegur og
heillandi hann getur verið. Á sjöunda og átt-
unda áratugnum, þegar ég var ungur leiklist-
armaður, var hann orðin stofnun í norrænu og
þýsku leikhúslífi, jafn dauður og aðrar stofnan-
ir. En samt er alltaf eins og sé eitthvert líf í lík-
inu, og það fannst mér ásannast hjá Finnun-
um, hér og nú.
Tildrög umræddrar sýningar voru þau
að unga fólkið hafði beðið hina frægu
Brecht- familíu, sem fer með réttindamál
skáldsins, um leyfi til að leika sér svolítið með
einn af „kennsluleikjum“ hans. Þau sögðust
vilja „dekonstrúera“ hann og búa til „devised
theatre“ úr honum með því að blanda saman
„view-points“ og metóðum úr skóla Stanislavs-
kýs og Tostonogovs – allt frasar sem upplýst
leikhúsfólk á að þekkja; ef lesandinn gerir það
ekki, hlýt ég bara að harma það. Nema hvað,
Brecht-familían, sem er alræmd fyrir harð-
svíraða varðstöðu um texta skáldsins, sagði að
sjálfsögðu nei; þó að Brecht hafi sjálfur um-
gengist texta annarra skálda af fullkomnu virð-
ingarleysi, ef svo bar undir, gildir annað um
hans eigin texta sem þau geta rukkað fyrir. Við
þekkjum þetta: Ef komminn verður kapítal-
isti, þá verður hann oft miklu meiri fantur en
sá sem aldrei hefur verið annað en kapítalisti.
En Finnarnir (reyndar undir forystu norskr-
ar leikstýru) létu ekki segjast. Nei, þau bjuggu
bara sinn eigin Brecht-kokteil sem var miklu
brechtískari og bragðmeiri en nokkuð sem þau
hefðu getað gert upp úr hinni gömlu og hund-
fúlu predikun Brechts um óréttlæti kapítalism-
ans – og gáfu Familíunni um leið langt nef á
penan hátt. Þetta var virkilega flott hjá þeim:
fín leikmynd, með lýsingu í gegnum útskor-
ið nafn skáldsins, góð músík og leikhljóð sem
oft spiluðu listilega saman við hreyfingar leik-
enda; margt skemmtilega „kitschý“ og paród-
ískt um alls kyns skríl – „menningu“ okkar
tíðar, þar á meðal bráðgóð skopstæling á Júró-
visjón. Ég er viss um að Brecht hefði verið að
djöflast í þessu öllu saman, hefði hann verið
enn á dögum meðal vor – ég er jafn viss um að
hann hefði haft miklu meiri ánægju af þessum
samsetningi en mörgu sem gert er í hans nafni
af andakt og auðmýkt fyrir bókstafnum.
Þýskt heimildaleikhús
Á föstudagskvöld voru tvær sýningar: önnur
þýsk í Borgarleikhúsi, hin samnorræn í húsi
Listaháskólans. Sú fyrri, Black Tie, var á vegum
þýsks leikhóps sem nefnir sig Rimini Proto-
koll, sú eina sem var ekki norræn að uppruna.
Á lókal.is lesum við að hún sé góður fulltrúi
„heimildaleikhúss“ sem hafi verið í miklum
uppgangi nú um skeið, einkum í Þýskalandi.
Þarna sat einfaldleikinn í fyrirrúmi: ung stúlka,
kóre sk að uppruna en ættleidd sem kornabarn
af þýskum hjónum, stendur á sviðinu og rekur
fyrir okkur viðleitni sína til að finna uppruna
sinn. Hún segir líka stuttlega frá erfiðum sam-
skiptum við fósturforeldrana og þeirri reynslu
að vera Asíubarn í hvítu þjóðfélagi. Til að finna
hinar kóresku rætur sínar hafði hún beitt ýms-
um ráðum: farið til ættlandsins, en einnig sett
sig í samband við fyrirtæki sem starfa á Net-
inu og gefa sig út fyrir að kortleggja genetískan
uppruna manna. Þar á meðal var Íslensk erfða-
greining og var það nú ekki fallegt sem sagt var
um hana, því miður. Húmbúkk og peninga-
plokk – annað var ekki hægt að lesa úr orðum
stúlkunnar sem annars talaði af mikilli stillingu
og gætni um þetta allt saman. Það var ekki síst
sá máti sem gerði flutning hennar jafn áhrifa-
mikinn og raun bar vitni.
Þarna var sem sagt mikill mannlegur harm-
leikur að baki og ýmsir hvassir broddar í sögu
stúlkunnar sem fékk fljótt almenna skírskot-
un; við þurfum ekki að vera ættleidd upp úr
skókassa í Seúl til þess að vilja tengjast upp-
runa okkar, finna aftur Samhengið mikla sem
við vitum að við tilheyrum en þekkjum svo lít-
il til. Einhverjir heyrðust spyrja eftir sýning-
una hvort þetta væri eiginlega „leiklist“, svona
í þessum venjulega skilningi. En ég er ekki viss;
það er svo margt iðkað á leiksviði nú á tímum
sem fellur utan við hinar gömlu og traustu for-
múlur: gjörningar, uppistönd, hefðbundin frá-
sagnarmennska, gagnvirkur leikur … Ingmar
Bergman orðaði það einhvern tímann svo að
leikhúsið væri „fundur mannsins við mann-
inn“ (människans möte med människan) og sé
sú skilgreining góð og gildi, þá var þetta vissu-
lega gott og gilt leikhús. Það sem kemur frá
hjartanu, fer til hjartans, var einnig sagt ein-
hvern tímann – hversu oft fer maður ekki í leik-
hús þar sem ekkert kemur þaðan.
Samnorrænn Dvergur
Að þessu loknu var þotið niður í Listaháskóla,
þar sem beið manns samnorræn blanda á veg-
um dansks leikflokks, Teater Får, sem landi
vor, Egill Heiðar Anton Pálsson, starfar með og
leikstýrir. Efnið var sótt í sögu Svíans Pär Lager-
kvists, Dverginn, klassíska stúdíu á eðli – eða
eðlisleysi – illskunnar. Leikararnir voru af ýmsu
þjóðerni (svona eins og hjá Pétri Brook), þrír
Danir, einn Svíi, Norðmaður og Finni, muni ég
það rétt. Mér fannst þeir nú bara í meðallagi
góðir, flestir, og sumir varla það. Ég las bók-
ina aftur áður en ég fór í leikhúsið og enn og
aftur heillaðist ég af innsæi og snilligáfu þessa
óviðjafnanlega skálds. Sýning Egils og félaga
var kröftug og óhrjáleg; að því leyti passaði stíll
hennar sjálfsagt ekkert illa við umfjöllunarefn-
ið. Aðferðin var í rauninni mjög „plein“: leik-
endur endursegja söguna með því að taka sér
orð persóna í munn, frekar en að beinlínis leika
þær, tala beint til áhorfenda, eftir því sem hent-
ar. Framan af var sögunni fylgt býsna náið, en
svo þegar þráðurinn gerist flóknari og drama-
tískari, og mannlýsingarnar taka að dýpka, þá
var hér farið öfugt að: allt einfaldað, flatt út og
loks hespað af með látum. Hin trúarlega vídd
sögunnar hvarf að mestu leyti, meðal annars
vegna þess að ein mikilvægasta persóna sög-
unnar, furstynjan, var að mestu þurrkuð út. En
hún var svo sem ekki eina merkispersónan sem
þannig fór. Saga Lagerkvists er svo þrauthugs-
að og þaulunnið verk að þar má nánast engu
kippa burt, ef byggingin öll á ekki að hrynja.
Inn í allt þetta blönduðust svo ýmsar hug-
leiðingar um illskuna og hið vonda sem leik-
endur baunuðu á okkur inn á milli: um inn-
tak syndafallssögunnar, hvers vegna Hitler hafi
verið svona vondur (þar á meðal hin merkilega
kenning um eina eistað), hvað einkenni „rétt-
lát“ stríð (frá sankti Ágústínusi minnir mig) og
fleira í þeim dúr Ég held ekki að maður hafi
þurft próf í guðfræði eða heimspeki til að þykja
flest af þessu bæði gamalkunnugt og marg-
tuggið. Á einhverju stigi var eins og þátttak-
endur hefðu hreinlega gefist upp, lent í blind-
götu, ekki getað gert upp við sig hvað þeir væru
að fara. Hafi átt að „dekonstrúera“ Lagerkvist í
„póst-dramatískum“ anda, þá tókst það alveg
örugglega ekki. En maður endurnýjaði kynnin
af Lagerkvist og getur verið þakklátur fyrir það.
Ég las hann talsvert á árum áður og það gladdi
mig hversu vel hann eldist. Oft er það kostur-
inn við misheppnaðar leikgerðir (og jafnvel
sumar heppnaðar): að þær leiða mann aftur
heim til skáldsins sjálfs – og þá er bara að þakka
fyrir sig.
Ekki alveg eins merkilegt
Þá eru tveir gestaleikir eftir og um hvorugan
langar mig mikið til að skrifa. Annar var sænsk-
ur: tvær karlar að leika Afturgöngur Ibsens. Já,
lesandi góður, ég veit það hljómar ekki vel og því
miður, útkoman reyndist alveg jafn skelfileg og
búast mátti við. Sem betur fer var þetta ekki mjög
langt, enda að mestu hlaupið yfir annan þáttinn,
heyrðist mér. Ungur maður, sem sat fyrir framan
mig, stóð þó upp og læddist út, þegar hann var
orðinn úrkula vonar um framhaldið. Ég gerði
það að vísu ekki, þó að í útlöndum sitji ég sjald-
an til loka undir svona fíflagangi. Leikmyndin
var það eina sem eitthvert vit var í.
Hin sýningin var sett upp í Hafnarfjarðar-
leikhúsinu þar sem áhorfendur fengu að þessu
sinni að sitja uppi undir rjáfri og horfa niður á
leikrýmið. Það var nú bara skemmtilegt; ég hef
áður dásamað þetta leikrými í Smiðjunni gömlu
og get gert það enn. Verkið var hins vegar ekki
eins skemmtilegt: eitthvað um sjúkt samband
yngri manns og eldri konu, kynóra og aðra óra;
manni skildist helst að hann hefði drepið kon-
una til að komast yfir eigur hennar. En tæknin
var sannarlega flott, mikið sjónarspil með varp-
myndum og hrífandi músík. Á eftir voru boðað-
ar umræður við listræna aðstandendur, en þá
ákvað ég að forða mér og sýndist ég ekki vera
einn um það.
Danskt og dægilegt í Iðnó
Það var svo ágætt að enda þessa miklu leik-
húsviku í Iðnó – á öllu hefðbundnari og mann-
eskjulegri nótum. Þar bauð Charlotte Böving í
danska söngvaveislu ásamt píanóleikaranum
Pálma Sigurhjartarsyni sem lék undir (og með)
af mikilli fimi. Þetta var allt saman mjög danskt
og dægilegt; textarnir vel valdir, enda meistari
Piet Hein áberandi, og svo er Charlotte góður
flytjandi, bæði á sunginn texta og talaðan. Frá-
bært tækifæri til að kynnast og rifja upp kynni
af dönskum söngljóðum, og ekki spillti að fá
eitt af íslenskum ættum með í kaupbæti. Ein-
hvern veginn grunar mig þó að það verði fremur
eldra fólkið en hið yngra, sem sæki þennan ljúfa
kabar ett; það sem kynntist dönsku sproki og
dönskum litteratúr ungt og hefur til hans taugar
sem ekki fyrnast. En vonandi dettur eitt og eitt
ungmenni inn líka, og sér ljósið. Jón Viðar Jónsson
LókaL
Þetta er Lífið með
CharLotte Böving
leiklist
Líflegt á Lókal