Dagblaðið Vísir - DV - 18.03.2011, Blaðsíða 22

Sjávarútvegsfyrirtæki, sem eiga fiski-
skip og kvóta og vinna úr aflanum í
landi að einhverju leyti, hafa mikið
samkeppnisforskot á fiskvinnslufyrir-
tæki sem ekki ráða yfir kvóta og þurfa
að kaupa hráefni á markaði. Kvótafyr-
irtækin selja landvinnslunni hráefni
á lægra verði í skjóli laga og geta auk
þess greitt niður hráefniskaup með
því að leigja hluta kvótans til útgerða
sem búa við skort á aflaheimildum.
Hægðarleikur að fjölga störfum
um 1.000
Lagt er að stjórnvöldum, og á það
bent þessa dagana, að verulega megi
auka verðmætasköpun innanlands
með fullvinnslu sjávarafla. Þór Saari,
Hreyfingunni, kvaðst hafa setið sem
áheyrnarfulltrúi á nefnd sjávarút-
vegs- og landbúnaðarnefndar síð-
astliðinn miðvikudag, en þar var
tekin til umræðu tillaga þingmanna
Hreyfingarinnar um að með því að
landa meiri afla af Íslandsmiðum
hér á landi mætti skapa 400 til 600
störf. Hann benti á að Samtök fisk-
framleiðenda og útflytjenda teldu
að ávinningurinn væri enn meiri eða
1.200 til 1.500 störf. Það væri meiri
atvinna en heilt álver skapaði. Taldi
Þór að hægt væri að hrinda áform-
um, um að landa afla í auknum mæli
hér heima, í framkvæmd á þrem-
ur mánuðum. Hann undraðist að
menn hreyfðu ekki við þessu máli
og þótti sem formaður og varafor-
maður nefndarinnar sýndu málinu
tómlæti. Hann skoraði á stjórnvöld
að vinna bráðan bug að því að draga
úr útflutningi á óunnum fiski og auka
úrvinnslu hér á landi í staðinn. Þess
má geta að hátt í 40 þúsund tonn eru
flutt óunnin úr landi ár hvert.
Mismunun í krafti laga
Fiskvinnslan skiptist gróflega í
tvennt hér á landi. Annars vegar eru
vinnslur sem kaupa hráefni af út-
gerðum í eigu sömu aðila en hins
vegar vinnslur sem kaupa allt sitt
hráefni á mörkuðum. Stóru sjávar-
útvegsfyrirtækin, á borð við Sam-
herja, Brim, HB-Granda, Ísfélagið
og HG, kaupa hráefni til vinnslu í
landi af eigin skipum. Aðrar vinnslur
kaupa hráefni á mörkuðum að hluta
eða öllu leyti.
Aðstöðumunur þessara fyrirtækja
er mikill. Munurinn á innkaups-
verði á hráefni til vinnslu skerðir
auk þess samkeppnisaðstöðu þeirra
sem kaupa fisk á markaði, því fram-
boðið er einnig að sumu leyti háð
stóru fyrirtækjunum. Talsmenn fisk-
vinnslufyrirtækja, sem háð eru fisk-
mörkuðum, telja að framangreind
samkeppnismismunun stafi af tóm-
læti stjórnvalda. Mismununin sé
bein afleiðing af framkvæmd laga um
verðlagsstofuverð á sjávarafla og öðr-
um fyrirmælum stjórnvalda. Eins og
áður segir geta útgerðir, sem ráða yfir
drjúgum aflaheimildum, fénýtt þær
á leigumarkaði og notað arðinn af
slíkum viðskiptum til að niðurgreiða
hráefni í eigin vinnslur. Málefnaleg
rök fyrir slíkum áhrifum komu fram
í skýrslu Samtaka fiskframleiðenda
þegar árið 2000.
Skrumskæld samkeppni
Meðfylgjandi tafla og önnur gögn
snúa að samanburði allrar land-
vinnslu Samherja annars vegar og
hins vegar fyrirtækis sem fullkom-
lega væri háð markaðsverði á fiski.
Samanburðurinn var kynntur sjávar-
útvegs- og landbúnaðarnefnd síðast-
iðinn miðvikudag. Miðað er við kaup
á fjölda fisktegunda í heilt ár, svo sem
á rúmlega 7.500 tonnum af þorski,
rúmlega 1.400 tonnum af ýsu og 4.100
tonnum af gullkarfa til vinnslu. Miðað
er við kaup á óslægðum fiski.
Niðurstaðan er afar óhagstæð fisk-
vinnslum sem háðar eru kaupum á
markaði. Á einu ári kaupa fiskvinnslur
Samherja allt sitt hráefni á 1,1 millj-
arði króna lægra verði en vinnsla án
útgerðar greiðir fyrir sama magn.
Miðað við 250 vinnsludaga á ári jafn-
gildir þetta því að fiskvinnsla, sem
kaupir hráefni á markaði, greiði hvern
einasta vinnsludag 4,5 milljónum
króna meira fyrir hráefni til vinnslu en
fiskvinnsla með eigin útgerð. Afkoma
viðkomandi útgerðar verður því verri
sem nemur 1,1 milljarði króna. Sú
upphæð er reyndar hærri en allar út-
gerðir í landinu greiða samanlagt í
veiði- eða auðlindagjald á hverju ári.
Útreikningarnir eru byggð-
ir á opinberum gögnum. Tekið skal
fram að þótt hér sé miðað við afla og
vinnslu á vegum Samherja annars
vegar og ótilgreint fyrirtæki, sem háð
væri markaðsverði á hráefni, hins
vegar eru miklar líkur til þess að eins
væri ástatt um önnur fyrirtæki í sam-
bærilegri stöðu. Miðað við miðlungs-
stór fisvinnslufyrirtæki án útgerðar
getur mismunurinn numið hundruð
milljónum króna á ári, kvótalausum
fiskvinnslum í óhag.
Hagnaðurinn fluttur úr landi?
Miðað við þessar aðstæður má ætla
að sjávarútvegsfyrirtæki, sem geta
keypt hráefni til vinnslu undir mark-
aðsverði, geti þar með boðið full-
unnar afurðir á lægra verði á erlend-
um mörkuðum. Ekki er þó víst að sú
sé raunin. Ef fullunnar fiskafurðir eru
seldar á undirverði til dótturfélags,
sem annast dreifingu og sölu erlend-
is, getur dótturfélagið hækkað verð
til erlendra kaupenda. Þá fyrst yrði
innleystur sá hagnaður sem fékkst
upphaflega með hráefniskaupum frá
eigin útgerð á undirverði. Slíkur virð-
isauki erlenda dótturfélagsins er í
gjaldeyri. Hann er ekki skilaskyldur í
samræmi við gildandi gjaldeyrishöft
hér á landi þar sem um dótturfélag
er að ræða. Þessar aukatekjur yrðu
því eftir í viðkomandi landi og skatt-
skyldar þar.
22 | Fréttir 18.–20. mars 2011 Helgarblað
Kvótaeigendur drepa
samKeppni um hráefni
„20 stærstu
sjávar útvegs-
fyrirtækin ráða
yfir 70 prósentum
aflaheimildanna.
n Fiskvinnslur með útgerð og kvóta geta flutt hagnað vegna hráefniskaupa úr landi n Skrum-
skæld samkeppni við kaup á hráefni til vinnslu í landi n Miðlungsstór fiskvinnsla þarf að borga
200 milljónum króna meira á ári fyrir hráefni en kvótaeigendurnir n Málið rætt í þingnefnd
Jóhann Hauksson
blaðamaður skrifar johann@dv.is
Magn í tonnum Verð á markaði Verð í beinum viðskiptum Heildar markaðsverð Heildar innkaupsverð bein viðskipti Samkeppnislegt forskot
Þorskur 7503 310,14 242,59 2.326.980.420,00 1.820.152.770,00 506.827.650,00
Ýsa 1417 266,45 189,66 377.559.650,00 268.748.220,00 108.811.430,00
Ufsi 1886 167,42 143,66 315.754.120,00 270.942.760,00 44.811.360,00
Gullkarfi 4107 194,93 150,11 800.577.510,00 616.501.770,00 184.075.740,00
Steinbítur 115 150,47 205,23 17.304.050,00 23.601.450,00 -6.297.400,00
Grálúða 1479 334,19 132,06 494.267.010,00 195.316.740,00 298.950.270,00
Skrápflúra 1 59,9 35,78 59.900,00 35.780,00 24.120,00
Skarkoli 233 145,75 135,75 33.959.750,00 31.629.750,00 2.330.000,00
Langlúra 3 143,79 139,93 431.370,00 419.790,00 11.580,00
Keila 2 117,19 85,55 234.380,00 171.100,00 63.280,00
Langa 29 165,04 122,89 4.786.160,00 3.563.810,00 1.222.350,00
Skötuselur 2 377,92 393,22 755.840,00 786.440,00 -30.600,00
Samkeppnislegt forskot á ári 1.140.799.780,00
Samkeppnislegt forskot fyrirtækja sem eru bæði með útgerð og fiskvinnslu
0 50 100 150 200 250 300 350
Af þessum útreikningum má ráða að fiskvinnsla Samherja fær hráefni á rúmlega 1,1 milljarði króna lægra
verði en vinnsla án útgerðar þyrfti að greiða fyrir sama magn. Mismunurinn nemur 4,5 milljónum króna hvern
einasta vinnsludag. 1,1 milljarður króna er hærri upphæð en útgerðir landsins greiða samanlagt í veiðigjald
gjald til ríkisins. Miðlungsstór fiskvinnsla, sem háð er markaðsverði, er 200 milljónum króna verr sett en hin.
Þorskur - á markaði
Verð á kg 310,14 krónur
Þorskur – Bein viðskipti
Verð á kg 242,59 krónur
Samkeppnisforskot
hvern vinnsludag, miðað
við 250 vinnsludaga á ári:
kr. 4.563.199,12
Skrumskæld samkeppni Stóru sjávarút-
vegsfyrirtækin selja sjálfum sér fisk til vinnslu í
landi undir markaðsverði.
Mynd SiGtryGGUr Ari JóHAnnSSon