Dagblaðið Vísir - DV - 20.05.2011, Blaðsíða 25

Erlent | 25Helgarblað 20.–22. maí 2011
LAGERSALA
40-80% afsláttur
opið laugardag & sunnudag 10-16
LAGERSALAN er flutt á Laugaveg 178
LAGERSALA Lín Design Laugavegi 178 (næsta hús við verslun Lín Design) www.lindesign.is email: lindesign@lindesign.is
Ath
Rúmfatnaður
BorðdúkarRúmteppi
Púðar
ásamt mörgu öðru..
Aðeins þessa einu helgi
Löberar
Löberar
BarnavörurHandklæði
„Afkomendur Íslendinga í Kanada
skera sig talsvert frá öðrum afkomend-
um innflytjenda og eru til að mynda
frábrugðnir afkomendum annarra
Norðurlanda. Það er mun meiri þjóð-
ernisvitund meðal þeirra og þeir eru
stoltir af því að kalla sig Íslendinga, þó
þeir eigi auðvitað bara við að þeir eru
komnir af Íslendingum – en eru Kan-
adamenn engu að síður,“ segir Laurie
K. Bertram, kanadískur sagnfræðingur
sem er stödd á Íslandi til að fjalla um
menningu Íslendingasamfélagsins í
Kanada eins og hún birtist í nútím-
anum. Laurie, sem er sjálf af íslensk-
um ættum, lauk doktorsprófi í sagn-
fræði frá Toronto-háskóla í nóvember
síðastliðnum en í doktorsverkefni
sínu fjallaði hún um menningarsögu
Íslendingasamfélagsins í Kanada.
Blaðamaður hitti Laurie og spurði
hana um verkefnið.
Elska kaffið sitt
„Þrátt fyrir að nú séu liðin um 135 ár frá
því að fyrstu Íslendingarnir settust að í
Kanada er samfélag Íslendinga enn
við lýði. Mig langaði að rannsaka hvað
lægi þar að baki, hverjar væru menn-
ingarlegar ástæður þess að Íslending-
ar halda enn góðum tengslum, jafnvel
umfram afkomendur innflytjenda frá
öðrum þjóðum,“ segir Laurie og bend-
ir á að íslenska samfélagið sé á margan
hátt einstakt. „Samfélagið hefur samt
sem áður misst mikið af því sem skil-
greinir venjulega þjóðernishópa (e.
ethnic groups), til að mynda tungu-
málið. Íslendingarnir enskuvæddust,
þeir skiptust í mismunandi hópa eftir
trúarskoðunum, eftir stjórnmálaskoð-
unum og þeir tóku að flytja um allt
land, frá þeirri „miðju“ sem tengir oft
saman hefðbundna þjóðernishópa.
Þrátt fyrir þetta þá náði samfélag Ís-
lendinga ætíð að viðhalda ákveðinni
íslenskri sjálfsmynd. Mín kenning,
sem ég lagði fram í verkefni mínu, er
að ástæðurnar fyrir því liggi í raun í
hversdagslegum hlutum og upplifun-
um sem binda samfélagið saman. Þar
má nefna mat, tísku, kaffi – alltaf þessi
ofuráhersla á kaffi – og einnig sjón-
rænar upplifanir, eins og skrúðgöngur
eða kvikmyndir – eða jafnvel bara ís-
lenskar draugasögur, sem eru enn vin-
sælar meðal afkomenda Íslendinga.
Þannig að ýmis smáatriði, sem gætu
virst ómerkileg við fyrstu sýn, skipta í
raun miklu máli þegar kemur að því að
viðhalda þjóðernisvitundinni. Smáat-
riðin líma okkur saman.“
Laga sig að aðstæðum
En er til eitthvað sem heitir íslensk
menning í Kanada? „Þetta er auðvitað
mjög merkilegt því Íslendingar í Kan-
ada hafa alltaf þurft að bregðast við og
aðlagast því umhverfi sem þeir búa við
hverju sinni. Þannig hafa þeir lagt sig
fram við að halda í ýmsa siði og venj-
ur frá Íslandi en á sama tíma þurft að
aðlagast pólitísku og menningarlegu
landslagi Norður-Ameríku. Á þriðja
áratug síðustu aldar áttu nýfluttir inn-
flytjendur undir högg að sækja í Norð-
ur-Ameríku sem dæmi. Þá þurftu Ís-
lendingar að vera fljótir að samsama
sig nýrri heimaþjóð, annars yrðu þeir
fyrir aðkasti. Það er til dæmis ein af
ástæðum þess að Íslendingar í Kanada
sögðu nokkurn veginn skilið við ís-
lenska tungu, pólitískur raunveruleiki
þess tíma bauð einfaldlega ekki upp á
annað.
En við hvers kyns samkomur og
fjölskyldufundi var eftir sem áður hægt
að gæða sér á íslensku bakkelsi og
konur sáust með skotthúfur. Á áttunda
áratugnum gerðist hið gagnstæða, en
þá varð mikil þjóðernisvakning minni-
hlutahópa í Ameríku, og skyndilega
var orðið flott að vera stoltur af upp-
runa sínum. Þetta er því tvíþætt ferli,
sem er afar áhugavert.“
Vínartertan sívinsæla
Laurie hefur fjallað mikið um hvers-
dagslega hluti og hlutverk þeirra í
íslenska samfélaginu í Kanada, þar
á meðal mat. Laurie bjó hérna á Ís-
landi um nokkurra mánaða skeið árið
2008 til að stunda íslenskunám og því
ætti hún að hafa ágætis yfirsýn yfir
hvað sé „alvöru“ íslenskt og hvað sé
„ kanadískt“-íslenskt. „Munurinn er
auðvitað mikill. Besta dæmið er örugg-
lega eftirlæti okkar í Kanada, sem er
vínarterta. Ef maður biður um vínar-
tertu hérna á Íslandi eru fáir sem vita
um hvað maður er að tala, en hún er
í raun það sama og randalín – lagkaka
úr þunnu deigi með sultu á milli laga.
En meira að segja bragðið er öðruvísi
hér, vegna þess að Íslendingar í Kan-
ada höfðu auðvitað ekki nákvæm-
lega sömu hráefnin vestanhafs þegar
þeir fluttu sig um set fyrir 135 árum.
En vínartertan er engu að síður mikil-
væg í samfélagi Íslendinga í Kanada og
er bökuð á tyllidögum þegar stórfjöl-
skyldan kemur saman.
Táknfræðilegt mál
Kenningar um að sjálfsmyndir þjóða
séu samofnar tungumálinu eiga ræt-
ur að rekja til þýska heimspekings-
ins Johanns Gottfried von Herder
(1744–1803). Herder hélt því fram að
menning samfélaga grundvallaðist
af tungumálinu, þar sem tungumálið
myndaðist í stöðugu samspili manns-
ins við náttúruna. Þannig endurspegl-
ar tungumálið hverju sinni raunveru-
leika hvers samfélags – er nokkurs
konar lím sem heldur samfélaginu
saman. Laurie segir Íslendingasam-
félagið í Kanada hafa sýnt fram á að
tungumálið sé ekki nauðsynlegt til
að viðhalda ákveðinni sjálfsmynd, þó
hún geri auðvitað ekki lítið úr gildi
tungumálsins – en íslenska tungan er
einmitt á mikilli uppleið í Kanada um
þessar mundir. „Við notumst meira
við táknfræðilegt tungumál. Í því felst
til dæmis að íslenskar þjóðsögur eru
enn lesnar, en þær eru lesnar á ensku.
Þær hafa þrátt fyrir það mikið af ís-
lenskum eiginleikum, ef svo má að
orði komast. Í raun lítum við ekki á
okkur sem hluta íslensku þjóðarinn-
ar, það er – við tilheyrum ekki íslenska
ríkinu. En við erum íslensk í gegnum
fjölskyldutengsl. Þegar við segjum í
Norður-Ameríku: „Ég er Íslendingur,“
þá erum við að segja að við komum
úr íslenskri fjölskyldu, frekar en frá Ís-
landi ríkinu.“
Fjölskyldutengslin gera
okkur einstök
Það eru einmitt fjölskyldutengslin
sem gera afkomendur Íslendinga frá-
brugðna öðrum þjóðarbrotum að mati
Laurie. „Að mínu mati eru mun sterk-
ari tengsl milli afkomenda Íslendinga
en nokkurra annarra þjóðfélagshópa,
þó Ítalir séu reyndar líka duglegir að
viðhalda tengslum. Þar held ég að fjöl-
skyldutengslin vegi þungt, og einn-
ig þessi mikla áhersla á ættfræði – að
geta rakið ættingja þína í móður- og
föðurætt um marga ættliði,“ segir Lau-
rie, hæstánægð með að vera komin til
Íslands á ný.
Laurie mun halda fyrirlestur í Þjóð-
menningarhúsi á laugardag kl. 14, en
þar mun hún, ásamt Lorena Fontaine,
fjalla um samband íslenskra land-
nema við frumbyggja í Norður-Amer-
íku. Hún mun einnig flytja fyrirlestur í
Háskólanum á Akureyri, mánudaginn
23. maí, og að lokum heldur hún fyr-
irlestur í Þjóðminjasafninu um hvers-
dagsmenningu Vestur-Íslendinga,
föstudaginn 27. maí. Þeir fara allir
fram á ensku.
Smáatriðin líma
okkur saman
„Ef maður biður
um vínartertu
hérna á Íslandi eru
fáir sem vita um hvað
maður er að tala.
n Laurie Bertram er kanadískur sagnfræðingur af íslenskum ættum n Gerði doktorsverkefni um
menningarsögu Vestur-Íslendinga n Segir fjölskyldutengsl gera Íslendingasamfélagið í Kanada einstakt
Björn Teitsson
blaðamaður skrifar bjorn@dv.is
Laurie K. Bertram Hún mun halda þrjá fyrirlestra á næstu dögum um menningarsögu
Vestur-Íslendinga. mynd SiGTryGGur ari