Dagblaðið Vísir - DV - 20.05.2011, Blaðsíða 30

30 | Viðtal 20.–22. maí 2011 Helgarblað
K
annski komu einhvern tím-
ann stundir þar sem ég velti
því fyrir mér hvers vegna
ég væri að standa í þessu.
Ég man samt ekki, þegar ég horfi til
baka, eftir einhverju alvarlegu tilviki
þar sem ég var að því komin að segja
af mér,“ segir Valgerður Sverrisdóttir
í stofunni heima á Lómatjörn þegar
hún er spurð hvort hún hafi einhvern
tímann á ferli sínum sem ráðherra
íhugað afsögn.
Valgerður komst ekki hjá því að
taka umdeildar ákvarðanir á ferli
sínum, enda gegndi hún mikilvæg-
um embættum. Það var á hennar
vakt sem ráðist var í stærstu virkjana-
framkvæmd Íslandssögunnar, sjálfa
Kárahnjúkavirkjun, auk þess sem
það var á hennar verkefnalista að
ljúka einkavæðingu bankanna, þó að
framkvæmdin sjálf heyrði undir Dav-
íð Oddsson í forsætisráðuneytinu.
Hún segir að nokkrum sinnum
hafi þess verið krafist að hún segði af
sér og rifjar upp að í eitt skiptið hafi
það verið vegna þess að hún neitaði
að koma fram með Steingrími J. Sig-
fússyni í Kastljósi. Hún krafðist þess
að vera ein í viðtali. Málið varðaði
greinargerð sem Grímur Björnsson
hafði unnið og varpaði ljósi á mögu-
legar afleiðingar jarðhræringa í ná-
munda við stífluna að Kárahnjúkum.
Hún segir að ekkert nýtt hafi komið
fram í þeirri skýrslu sem hafi gefið til-
efni til að hún yrði tekin með í form-
legt umhverfismat fyrir virkjunina.
Ekki hafi hvarflað að henni að segja
af sér þá enda hafi hún ekki vitað af
þessari greinargerð fyrr en eftir á.
Hún segist aldrei hafa íhugað það
alvarlega að stíga til hliðar og hún
er sátt við sín verk. „Ég get ekki séð
að einhver ákvörðun sem ég tók hafi
verið röng á þeim tíma sem hún var
tekin,“ segir hún.
Var í pólitík í 36 ár
Valgerður var aðeins 24 ára þegar
hún tók sæti á lista Framsóknar-
flokksins í Norðurlandskjördæmi
eystra. Hún skipaði 7. sæti listans í
sveitarstjórnarkosningunum 1974.
Hún lét að eigin sögn lítið fyrir sér
fara fyrstu árin en minnist þess að
þegar hún hélt sína fyrstu framboðs-
ræðu, á Melum í Hörgárdal, var þar
aðeins ein kona auk þess sem engin
kona sat þá á þingi fyrir Framsóknar-
flokkinn. Aðeins Rannveig Þorsteins-
dóttir hafði setið á þingi fyrir flokk-
inn. Það fannst henni ólíðandi.
Það var svo fyrir kosningarnar
1987 að breytingar urðu á efstu sæt-
um þannig að skyndilega bauðst
henni að keppa um tiltölulega öruggt
sæti á listanum. „Ég lét bara vaða.
Ég hafði metnað fyrir hönd Fram-
sóknarflokksins um að þær konur
sem væru á þingi væru ekki allar í
Kvennalistanum,“ segir Valgerður en
í kjölfarið varð klofningur í flokknum
í kjördæminu, nokkuð sem hún hafði
ekki séð fyrir. Þegar hún komst inn á
þing flutti hún suður með fjölskyld-
una yfir veturinn; eiginmann og tvær
dætur. Þau eignuðust síðar þá þriðju.
Á Alþingi sat hún lengi og þegar hún
hætti, árið 2009, hafði hún haft af-
skipti af pólitík í 36 ár, þar af 23 ár
sem þingmaður og hálft áttunda ár
sem ráðherra. Hún segist alla tíð hafa
sett jafnréttismál á oddinn og bend-
ir á að Framsóknarflokkurinn hafi til
dæmis fyrstur allra skipað jafn marg-
ar konur og karla í ráðherrastóla.
Felldi vígi ung
„Það fór ekkert voðalega mikið fyrir
mér svona til að byrja með í þinginu,“
segir Valgerður um fyrstu árin á Al-
þingi. „Maður var bara að reyna að
komast inn í þetta.“ Hún var þó ekki
alveg blaut á bak við eyrun þar sem
hún hafði sinnt félagsmálum fram að
þingsetunni. Hún var meðal annars
fyrsta konan til þess að sitja í stjórn
Kaupfélags Eyfirðinga og stjórn SÍS,
Sambands íslenskra samvinnu-
félaga. Hún hafði því fellt nokkur vígi
áður en hún settist á þing.
Málin sem voru á dagskrá henn-
ar á fyrstu árunum voru þó stundum
erfið. Þannig talar hún sérstaklega
um átökin sem urðu þegar bjórinn
var leyfður. „Það var ekkert smáræði
sem gekk á. Harkan í þinginu í þess-
ari umræðu var ógurleg og það var
mikill áróður um að þetta myndi
kollvarpa samfélaginu. Fólk myndi til
dæmis byrja að drekka í vinnunni. Ég
fékk bréf úr öllum áttum þar sem ég
var beðin að styðja þetta ekki,“ seg-
ir Valgerður sem greiddi þó atkvæði
með bjórfrumvarpinu. „Hvernig var
annað hægt? Það hlaut að koma að
þessu fyrr en síðar. Hvernig hefðum
við getað markaðssett okkur sem
ferðamannaland ef við seldum ekki
bjór?“
Hún segir að Alþingi hafi alltaf
verið góður vinnustaður. Andrúms-
loftið hafi iðulega verið gott, jafnvel
þó tekist væri á. „Mér leið alltaf vel
þarna, jafnvel þó ég hafi nú svolítið
verið tekin fyrir stundum,“ segir hún
og vísar til þeirra stóru mála sem hún
stýrði í höfn í ráðherratíð sinni.
„Það var mikið áfall,
gríðarleg vonbrigði“
Á gamlársdag árið 1999 var Valgerð-
ur skipuð iðnaðar- og viðskipta-
ráðherra og tók við af Finni Ingólfs-
syni, flokksbróður sínum. Þá voru
engin smámál á döfinni; einkavæð-
ing bankanna og hin umdeilda Kára-
hnjúkavirkjun.
Hún segir að þegar hún hafi
komið inn í iðnaðarráðuneytið hafi
samningaviðræður við Norsk Hydro
verið í fullum gangi en að hún hafi
alltaf haft efasemdir um heilindi
þeirra. Þær efasemdir voru á rökum
reistar því úr varð að Norðmennirn-
ir bökkuðu út úr verkefninu. „Það
kom í ljós að þeir gátu ekki staðið við
það tímaplan sem hafði verið teikn-
að upp. Það var mikið áfall, gríðarleg
vonbrigði.“
Þá voru góð ráð dýr og finna varð
aðra aðila til að ráðast í þetta risa-
vaxna verkefni. „Það var haldinn
mikill fundur í íþróttahúsinu á Reyð-
arfirði þar sem þetta var tilkynnt. Ég
dáðist að Austfirðingum fyrir það
hvað þeir tóku þessari slæmu frétt
af yfirvegun. Ég man alltaf að Geir
Gunnlaugsson [stjórnarformaður
Reyðaráls, innsk. blm.] var spurður
hvað það tæki langan tíma að finna
nýjan fjárfesti í staðinn. Hann giskaði
á fimm ár!“ segir hún með áherslu en
bætir við að hún hafi verið í svolítið
erfiðri stöðu. „Það sem enginn vissi
þarna og við gátum ekki sagt frá var
að fyrsti fundurinn með Alcoa var
þetta sama kvöld úti í New York. Það
voru fyrstu þreifingar. Maður vissi
ekkert hvort framtíð væri í því og við
vildum ekki vekja falskar vonir um
eitthvað sem aldrei yrði.“
Úr varð að Alcoa gekk inn í planið
sem stjórnvöld höfðu útbúið og eng-
in seinkun varð á framkvæmdum á
Reyðarfirði.
Valgerður segist aldrei hafa
haft efasemdir um að það væri rétt
ákvörðun að ráðast í þessar miklu
framkvæmdir fyrir austan. „Það var
ekki til í dæminu að ég væri efins. Ég
hafði, áður en ég varð ráðherra, hald-
ið ræðu í þinginu þar sem ég lýsti yfir
stuðningi mínum við
þessa framkvæmd. Þetta
var réttlætanlegt en
auðvitað hafði þetta í för
með sér röskun á nátt-
úrunni. Hvernig væri
staðan fyrir austan í dag
ef ekki hefði verið farið í
þessa framkvæmd? Hún
væri mjög alvarleg hvað
varðar búsetu og fleira.
Auk þess væri staðan í
þjóðfélaginu enn verri
en raun ber vitni. Við
þurfum að framleiða verðmæti í
landinu og nýta okkar auðlindir. Það
hefur gengið hægt að koma orku-
framkvæmdum af stað aftur. Ég held
að fleiri og fleiri sjái að það er með-
al annars ástæða þess að við erum í
lægð núna.“
„Drekkjum Valgerði“
Óhætt er að segja að Kárahnjúka-
virkjun hafi verið ákaflega umdeild
framkvæmd. Mótmæli voru stund-
um mjög hávær og beindust að
stjórnvöldum, ekki síst Valgerði og
flokks systur hennar Siv Friðleifs-
dóttur sem gegndi þá embætti um-
hverfisráðherra. Hæst risu mótmæl-
in líklega árið 2003 þegar um 1.400
mótmælendur gengu fylktu liði niður
Laugaveg undir yfirskriftinni S.O.S. –
hálendið kallar. Þeir hrópuðu slag-
orð og báru skilti en eitt þeirra fór þó
sérstaklega fyrir brjóstið á Valgerði. Á
því stóð „Drekkjum Val-
gerði – ekki Íslandi“.
„Það kom sérstak lega
illa við stelpurn ar mín-
ar og fjölskylduna. Þær
voru stundum að senda
mér SMS-skilaboð og
segjast hafa dreymt illa
og annað því um líkt,“
rifjar hún upp. „Þær
voru smeykar um mig
og þetta hafði áhrif á
fjölskylduna.
Ég beindi þessu til
lögreglunnar, sem sumum fannst
skrýtið á þeim tíma. Í ljós kom að
þetta var ekki meint bókstaflega.
Maður veit aldrei hvort fólk, sem er
kannski veikt, tekur svona löguðu
bókstaflega og grípur jafnvel til ein-
hverra aðgerða.“ Hún segist þó ekki
hafa orðið óttaslegin sjálf, þótt henni
hafi ekki staðið á sama.
Draumalandið „fölsun“
Umhverfisverndarsinnar mótmæltu
Kárahnjúkavirkjun allt þar til hún var
fullgerð síðla árs 2007. Andri Snær
Magnason skrifaði bókina vinsælu
Draumalandið, sem er mikil ádeila á
stjórnvöld og stóriðju. Árið 2006 kom
svo út samnefnd mynd frá Andra
Valgerður Sverrisdóttir var viðskiptaráðherra
þegar bankarnir voru einkavæddir og hún var
iðnaðarráðherra þegar Kárahnjúkavirkjun var reist.
Þrátt fyrir stórar og umdeildar ákvarðanir á árunum
fyrir efnahagshrunið sér hún ekki eftir neinu. Hún
kallar Draumalandið áróðursmynd og mótmæli fengu
mikið á fjölskyldu hennar. Henni brá mjög við lestur
rannsóknarskýrslunnar og segir forystu Framsóknar-
flokksins skorta raunsæi. Valgerður hefur söðlað um
og býr nú með eiginmanni sínum á Lómatjörn í Grýtu-
bakkahreppi. Í fjárhúsunum tók hún glaðbeitt á móti
Baldri Guðmundssyni blaðamanni og Sigtryggi
Ara Jóhannssyni íklædd gúmmíhönskum, vaðstíg-
vélum og vinnugalla. Sauðburður stendur yfir og hún
kann því vel að vera fjarri hringiðu stjórnmálanna.
Sér
ekki
eftir
neinu
„Ég get ekki séð að
einhver ákvörðun
sem ég tók hafi verið röng
á þeim tíma sem hún var
tekin.
„Ég vissi
ekkert og
átti ekkert að
vita hvað Fjár-
málaeftirlitið
var að gera ná-
kvæmlega.