Dagblaðið Vísir - DV - 22.08.2012, Blaðsíða 14

14 Fréttir 22. ágúst 2012 Miðvikudagur
og sakað þig um morð. Þú kæmir af
fjöllum og myndir spyrja hvar líkið
væri. Það væri ekki hægt að finna
það en það væri engu að síður búið
að strá efasemdum í hugum fólks.
Margir nýta sér nafnleynd á net­
inu og menn eru ákærðir út og suð­
ur, án nokkurra raka og án nokkurra
sannana. Þess vegna er svo erfitt að
átta sig á því í dag hver raunveruleik­
inn á bak við slíkar ákærur er. Því
miður er það þannig að þeir sem
ákæra menn á röngum forsendum
sæta ekki nægilega mikilli ábyrgð,
því orð þeirra geta eyðilagt mjög mik­
ið. Það geta allir lent í því. Alls konar
orð eru látin falla um núverandi rík­
isstjórn og margt get ég tekið undir
en annað ekki,“ segir Pétur sem hef­
ur sjálfur verið kallaður glæpamaður,
fyrir það eitt að sitja á þingi.
Hann segir að í umdeildum mál­
um standi menn frammi fyrir þeirri
spurningu hvort þeir sem treysti
honum séu fleiri en þeir sem treysta
honum ekki og vilja að hann hætti.
„Það getur verið að einhver líti svo
á að honum beri skylda til að sitja
áfram,“ segir Pétur. „Á meðan menn
brjóta ekki lögin getur enginn dóm­
stóll dæmt um það hvort menn hafi
brotið af sér eða ekki. Þannig að
menn verða að eiga það við sig og
sína samvisku.“
Frí eftir fyllerí
Björn Valur tekur undir það að um­
ræðan geti verið óvægin. Hann telur
þó að siðferðisvitund þjóðarinnar
sé ekki mjög mikil. „Við, og þá á ég
við okkur sem þjóð, gerum ekkert
sérstaklega miklar siðferðiskröfur
til opinberra starfsmanna ef þeim
verður á. Það er ekki gerð rík krafa
um að þeir hætti. Ég held að þetta
viðhorf sé ekkert frekar ríkjandi á
meðal opinberra starfsmanna, ég
held að það sé bara þannig í sam­
félaginu. Ég hef til dæmis ekki orðið
þess var í skoðanakönnunum að
það sé hávær krafa um að menn
víki sæti þótt þeim hafi vægast sagt
orðið á hér og þar á ferlinum,“ seg­
ir Björn Valur og heldur áfram: „Um
daginn var þingmaður tekinn fyrir
ölvunarakstur en ég hef ekki heyrt
þá kröfu að hann víki sæti.“ Þar á
hann við Höskuld Þórhallsson.
Höskuldur er ekki fyrsti þing­
maðurinn sem missir bílprófið
tímabundið vegna ölvunaraksturs.
Það gerði einnig Sigurður Kári
Kristjánsson sumarið 2003.
Enn einn stjórnmálamaður, Ey­
þór Arnalds, baðst ekki aðeins afsök­
unar heldur vék hann tímabundið
frá störfum eftir að hann keyrði full­
ur. Brot hans var kannski öllu alvar­
legra þar sem hann keyrði á staur og
ók af vettvangi. Eyþór baðst afsökun­
ar, tók sér tíma til þess að jafna sig og
sneri svo aftur.
Gerum engar kröfur
Björn Valur segir að á endanum
snúist þetta alltaf um siðferðis­
þröskuld þjóðarinnar. „Það er
þjóðarvitundin sem skiptir máli
og hún þarf að taka á þessu. Það er
sérstakt sport að stela undan skatti
og fólk kemur sér upp sérstökum
græjum í bílunum til þess að kom­
ast hjá hraðamælum. Það er eitt
og annað reynt. Við stundum hér
okurlánastarfsemi og verjum hana
eins og ekkert sé. Við gerum engar
sérstakar kröfur til okkar sjálfra
sem þjóð.“
Hann segir hins vegar að ein­
hverjir verði að leiða baráttuna og
stétt stjórnmálamanna geti dregið
línuna. „Við verðum að finna það
hjá okkur að víkja ef við misbjóð­
um samfélaginu og stöndum ekki
undir siðferðislegum væntingum
eða gerumst brotleg í starfi. Það er
annað að gegna slíkum störfum en
að starfa sem rútubílstjóri, versl­
unarmaður eða sjómaður þar sem
þú getur misst réttindin. Á þingi
er hver á eigin vegum. Við verðum
að gera aðrar kröfur til þeirra sem
gegna opinberum störfum og sýsla
með almannahag.“
Eigum langt í land
Björn Valur hafði væntingar um að
þetta myndi breytast með hruninu
en segir að það hafi ekki gengið al­
veg nógu vel. „Þeir njóta mestrar
hylli sem síst skyldi í dag. Við erum
með menn á þingi sem neita að
upplýsa hverjir lögðu inn á reikn­
ingana þeirra, eru tengdir ýmsum
vafasömum spillingar­ og peninga­
málum eða hafa misboðið þjóðinni
en það er engin rík krafa um að þeir
víki sæti, hvorki frá almenningi,
öðrum þingmönnum né þeim sjálf­
um. Við erum svolítið afvegaleidd í
þessu.“
Hann bendir þó á að reynt hafi
verið að gera stjórnmálamenn
ábyrga gagnvart dómstólum. „Það
gekk ekki nógu vel hjá okkur held­
ur. Það var aðeins einn sem fór fyrir
dóm og hann var dæmdur. Það fór
ekki vel í alla. Sá seki gegnir núna
lögfræðistörfum og er að fara að
vinna á fjölmiðlum. Þannig að al­
mennt séð eigum við langt í land
sem þjóð hvað varðar það að gang­
ast við ábyrgð okkar og sýna smá
auðmýkt gagnvart því sem við erum
að gera.“
Þau sögðu af sér
Það hefur þó oftar en einu sinni
komið upp sú staða að menn láti af
embætti eða víki úr starfi, tímabund­
ið eða til frambúðar, vegna um­
deildra mála. Ef aðeins er litið til
þings og ráðamanna má nefna Al­
bert Guðmundsson sem sagði af sér
sem ráðherra árið 1987 þegar upp
komst að fyrirtæki hans hefði þegið
greiðslur frá Hafskip sem ekki voru
taldar fram. Guðmundur Árni Stef­
ánsson sagði síðan af sér sem ráð­
herra árið 1994 eftir að Ríkisendur­
skoðun gagnrýndi embættisfærslur
hans. Þórólfur Árnason hætti einnig
sem borgarstjóri Reykjavíkur vegna
tengsla hans við olíufélögin þegar
upp komst um samráð þeirra árið
2004. Ári áður hafði Ingibjörg Sól­
rún Gísladóttir hætt sem borgar­
stjóri vegna gagnrýni samstarfs­
flokkanna á þingframboð hennar
og farið yfir í landspólitíkina. Árið
2008 hætti Bjarni Harðarson á þingi
eftir að hann sendi tölvupóst, sem
átti að vera leynilegur og nafnlaus,
óvart á fjölmiðla landsins.
Kjósendur ráða
„Þetta er spurning um það hvern­
ig menn axla ábyrgð,“ segir Pétur.
„Allajafna ættu kosningar að duga.
Nú er það þannig að pólitískt kjörnir
menn fara í kosningar á fjögurra ára
fresti og svara þá fyrir það sem þeir
hafa gert. Verði mönnum mikið á
getur hins vegar verið ástæða til að
hætta fyrr. Þráist menn við þá sæta
þeir vantrausti í næsta prófkjöri eða
í næstu kosningum. Kjósendur taka
síðan sína ákvörðun. Margir flokkar
hafa styrkt þetta lýðræðisferli með
prófkjörum og minn flokkur, Sjálf­
stæðisflokkurinn, hefur verið verið
mjög virkur í víðtækum prófkjörum.
Þannig að það má segja að menn axli
sína pólitísku ábyrgð á fjögurra ára
fresti. Stundum gerist það fyrr,“ segir
hann og bendir til að mynda á bús­
áhaldakosninguna sem gerði það
að verkum að ríkisstjórn Sjálfstæð­
isflokksins og Samfylkingarinnar
fór frá völdum og ný ríkisstjórn var
skipuð af Samfylkingunni og Vinstri­
grænum. „Það hefur mjög oft ver­
ið þannig að ríkisstjórnir á Íslandi
sitji ekki út kjörtímabilið. Nú eru
flestir ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
sem voru í síðustu ríkisstjórn hættir
og sömuleiðis einhverjir ráðherrar
Samfylkingarinnar. Sumir hafa hætt
öllum afskiptum af stjórnmálum.
Ég myndi segja að þeir hafi þannig
axlað ábyrgð sína á hruninu,“ segir
Pétur.
Þeir ráðherrar sem hættu eru
þeir Geir H. Haarde og Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir en þau glímdu
bæði við erfið veikindi og treystu sér
þess vegna ekki til að halda áfram.
Þá hættu þeir Árni M. Mathiesen og
Björn Bjarnason. Áður hafði Björg­
vin G. Sigurðsson hætt sem við­
skiptaráðherra en um leið og hann
tilkynnti afsögn sína greindi hann
frá því að forstjóri og stjórn Fjár­
málaeftirlitsins myndu einnig víkja
vegna hrunsins.
Vandi Jóhönnu
Aðrir ráðherrar í þessari ríkisstjórn
fóru aftur á þing, þau Jóhanna Sig­
urðardóttir, Össur Skarphéðinsson,
Kristján Möller, Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir, Guðlaugur Þór
Þórðarson og Einar Kristinn Guð­
finnsson. Þórunn Sveinbjarnardótt­
Þau sögðu af sér
ir fór einnig aftur á þing en hætti
þegar líða tók á kjörtímabilið til að
nema siðfræði. Þess má einnig geta
að þótt Björgvin G. hafi látið af störf­
um sem ráðherra og þingflokksfor­
maður situr hann enn á þingi. Jó­
hanna var áður félagsmálaráðherra
en tók við sem forsætisráðherra og
bað þjóðina afsökunar fyrir hönd
fyrri ríkisstjórnarinnar.
Hún var síðan krafin um af­
sögn vegna úrskurðar jafnréttis­
nefndar um að jafnréttislög hefðu
verið brotin þegar skrifstofustjóri
skrifstofu stjórnsýslu­ og samfél­
agsþróunar var ráðinn. Jóhanna
baðst afsökunar á málinu en and­
stæðingar hennar rifjuðu upp orð
sem hún lét falla árið 2004 þegar
Björn Bjarnason var fundinn sek­
ur um brot á jafnréttislögum: „Hjá
öðrum lýðræðisþjóðum hefði ráð­
herra sem brýtur svo gróflega lög
og reglur verið látinn fjúka. En hér
á landi er allt leyfilegt hjá ráðherr­
um og þeir komast upp með allt. Ef
ráðherrar eru ósáttir við lög eiga
lögin bara að víkja en ekki þeir, að
þeirra mati.“
Umdeilt styrkjamál
Þetta var heldur ekki í síðasta sinn
sem Guðlaugur Þór lenti í vanda
sem þingmaður. Landsfundur Sjálf­
stæðisflokksins skoraði á hann og
Gísla Martein Baldursson að hætta
í pólitík vegna óeðlilega hárra fjár­
styrkja og fyrirframgreiðslu sem
öðrum stóð ekki til boða. Hvorugur
varð við þessari samþykkt flokksins
en Guðlaugur Þór þáði 7,5 milljón­
ir í styrki án þess að gera grein fyrir
hvaðan þeir peningar kæmu. Sér til
varnar sagðist hann hafa látið lög­
giltan endurskoðanda fara yfir alla
reikningana og þau gögn gæti Rík­
isendurskoðun skoðað hvenær sem
henni sýndist. Í næstu kosningum
var svo oft strikað yfir Guðlaug Þór
að hann féll niður um eitt sæti.
Steinunn Valdís Óskarsdótt­
ir varð einnig fyrir harðri gagnrýni
vegna styrkjamála og mótmælt var
fyrir utan heimili hennar í fjórar
vikur. Hún sendi síðan frá sér yfir­
lýsingu þar sem sagði að til að sátt
mætti verða þyrfti víða að brjóta
odd af oflæti og leita eftir megni að
því sem sameinaði fólk. „Með það
fyrir augum vil ég leggja mitt lóð á
vogarskálarnar og stíga til hliðar.“
Pétur segir að menn þurfi að
treysta því að kjósendur hafi það
langt minni að þeir muni hvað gerð­
ist á kjörtímabilinu þegar kemur að
kosningum og prófkjöri. „Reynd­
ar eru sumir flokkar ekki með mjög
lýðræðislegt prófkjör og þar draga
kannski vinsælir og heilir menn aðra
spillta með sér. Til að auka lýðræðið
mætti taka upp prófkjör allra flokka
sama daginn eða auka valfrelsi kjós­
enda í kosningaklefunum þannig
að þeir gætu valið persónur en ekki
flokka. Nú er það möguleiki að strika
menn út og það er vissulega mikil til­
vísun til viðkomandi þingmanns ef
margir strika hann út. Sumum finnst
það ekki nógu öflugt tæki en það get­
ur vissulega haft áhrif.“
Dregur úr siðferðisþrekinu
Björn Valur telur reyndar að það
sé algengara í einkafyrirtækjum
að menn séu látnir axla siðferðis­
lega ábyrgð. „Menn eru látnir víkja
ef þeir verða uppvísir að einhverju
sem fyrirtækin vilja ekki láta kenna
sig við. Það fer bara ekki eins mik­
ið fyrir því þar sem það er yfirleitt
ekki fjallað um það í fjölmiðlum.
Það er hins vegar erfitt að losna við
þingmenn ef þeir finna það ekki hjá
sér sjálfir. Eins og þú sérð, á þingi
eru menn sem tengjast hruninu og
menn sem eru dæmdir fyrir mút­
ur og þjófnað á opinberum vegum.
Ekki það, þeir hafa svo sem tekið út
sína refsingu, en allt þetta dregur úr
siðferðisþrekinu, bæði hjá okkur og
almenningi.
Við eigum erfitt með að gang­
ast við því þegar okkur verður á,“
segir Björn Valur, „og það er í raun
og veru mjög óalgengt að fólk geri
það. Svo er verið að takast á um
hagsmuni og í þeirri baráttu gefast
menn aldrei upp. Heilt yfir eigum
við langt í land, bæði sem þjóð og
einstaklingar.“
Óþægilegt strípiklúbbamál
Björn Valur segir það einnig um­
hugsunarvert að þótt sekt manna
sé kannski ekki mjög alvarleg sé
stundum heppilegra að þeir hætti,
sé ljóst að það muni aldrei ríkja frið­
ur um störf þeirra eða traustið verði
ekki unnið aftur.
Það eigi til dæmis við í máli Björg­
vins Björgvinssonar, yfirmanns kyn­
ferðisbrotadeildar lögreglunn­
ar, sem var færður tímabundið til í
starfi vegna ummæla sinna um kyn­
ferðisbrot. „Þessi málaflokkur er
þess eðlis að það verður að ríkja fullt
traust og trúnaður á milli almenn­
ings og lögreglu. Þannig að það
hefði kannski reynst málaflokknum
happadrýgra ef nýr einstaklingur
hefði tekið við og öðrum verið falið
þetta verkefni.“
Það hefði einnig átt við þegar
það komst upp að Pálmi Jónsson,
fjármálastjóri Knattspyrnusam­
bands Íslands, hafði eytt 3,2 millj­
ónum á strípiklúbbi í Sviss. Kortið
sem hann notaði var í eigu KSÍ en
Pálmi greiddi upphæðina sjálfur
svo sambandið yrði ekki fyrir fjár­
hagslegum skaða vegna málsins.
Málið var afar umdeilt og mennta­
málaráðherra krafðist svara við því
hvernig það atvikaðist að svo háar
upphæðir voru dregnar af greiðslu­
korti Knattspyrnusambandsins á
nektardansstað. Stjórn KSÍ fundaði
um málið, veitti Pálma áminningu
og bað þjóðina afsökunar en ákvað
að aðhafast ekkert frekar í málinu,
þótt málið hefði rýrt traust á KSÍ.
Mistökin kenna okkur á lífið
„Oft er mikil refsing falin í því að
færa menn til í starfi,“ segir Björn
Valur. „Það er talsvert áfall fyr­
ir viðkomandi og ákveðin skilaboð
um að menn hafi ekki staðið undir
væntingum þótt þeir hafi ekki gerst
sekir um alvarlega vanrækslu sem
er þess eðlis að það beri að víkja
þeim úr starfi. Þannig að það eru
ýmsir fletir á þessu.
Auðvitað verður líka að draga
einhver mörk. Það er ekki þar með
sagt að um leið og grunur kvikni
eigi menn að víkja úr opinberum
embættum. Ég held samt að það sé
algjörlega nauðsynlegt að við reyn­
um að endurskoða hug okkar mikið
betur og draga upp einhverja mynd
af því fyrir hvað við viljum standa
sem þjóð.“
Björn Valur viðurkennir líka að
það sé eðlilegt að gera mistök, allir
geri mistök og það sé erfitt að setja
niður einhverjar reglur í svona mál­
um. Stundum eru mistökin þess
eðlis að hægt sé að læra af þeim og
halda áfram. Í slíkum tilfellum væri
ósanngjarnt að fara fram á að við­
komandi viki. „Það eru auðvitað
mistökin sem gera mann að skárri
manni og kenna manni sitthvað á
lífið. Síðan er það ákveðin lína sem
við sem samfélag þurfum að átta
okkur á hvar liggur varðandi það
hvenær menn hafi gerst svo brot­
legir í starfi að það varði við siðferð­
iskennd þeirra eða siðferðisþroska
og verði ekki bætt með afsökunar­
beiðni.“ n
Albert Guðmundsson
Eyþór Arnalds
Bjarni Harðarson
Steinunn Valdís Óskarsdóttir
Guðmundur Árni Stefánsson
Þórólfur Árnason