Dagblaðið Vísir - DV - 05.12.2012, Blaðsíða 19

Bækur 7Miðvikudagur 5. desember 2012
Tíminn er ruddalegur glæpon
N
útíminn er trunta og tuskar
okkur til. Í bók Jennifer
Egan, sem heitir á frum-
málinu A Visit from the
Goon Squad, eru söguhetjurnar
aldeilis tuskaðar til. Af tímanum
og tíðarandanum.
Jennifer hefur sagst hafa feng-
ið innblástur úr jafnólíkum áttum
og frá Proust: À la Recherche du
Temps Perdu og The Sopranos.
Það virðist hálffjarstæðukennt
að leita sér fanga úr þáttaröð um
ítalska glæpona annars vegar og
frásögn Proust af þroska ungrar
manneskju og sýn hennar á sam-
tímann. Hjá Jennifer gengur það
fullkomlega upp í bók sem er hár-
beitt, hæðin og tilfinningarík.
Íslenski titillinn, Nútíminn er
trunta, er skemmtileg þýðing því
hann njörvar niður ákveðna hugs-
un höfundar. Tíminn er áþreifan-
legur í þessari bók. Hann er afl
sem breytir og hefur áhrif á það
hvernig við horfum á líf okkar og
í því samhengi er nútíminn algjör
trunta. Hann er glæpon sem er
sífellt að kúga okkur og ræna.
Bókin hverfist um tónlist og
fjallar á skemmtilegan hátt um
minningar og vináttu, tímann
og afleiðingar gjörða okkar. Um
ástina og lífið á misjöfnum tímum
og þroskaskeiðum.
Bókin myndi líklega hvorki
flokkast sem skáldsaga né safn
af smásögum. En eitthvað þess
á milli. Nokkrar söguhetjur eru
límið og tengja kaflana saman.
Hin áttavillta Sasha, Bennie sem
borðar gull, Alice, Scotty sem
verður frægur meðal „potara“ og
Rhea. En annars er frelsið algjört.
Það er flakkað um í tíma og á milli
heimsálfa og á milli stíla. Afríka,
San Francisco, Napólí. Jennifer
leyfir sköpunargleðinni að taka
völdin.
Orðtak og frásagnarmáti er
einstaklega frumlegur. Einn kafli
bókarinnar er skrifaður eins
og powerpoint-glærusýning.
Útkoman er stórkostleg. Ljóðræn
og hnitmiðuð og hentar frásögn-
inni afar vel. Í öðrum kafla, sem
á sér stað í nálægri framtíð, eru
samskiptin svo knöpp að þau eru
orðin frumstæð. Smábörn ráða
markaðinum, þau eru „potarar“
og eiga spjaldtölvur sem hægt er
að pota í og senda skilaboð. Tón-
listarmenn þess tíma verða að
laga sig að breyttum tímum og í
stað þess að syngja um uppáferð-
ir og dóp, syngja þeir um sæta
bangsa og önnur krúttlegheit … og
tngmalð fjrr ut! (eins og söguhetj-
ur tjá sig í einum kaflanum).
Jennifer kemur þarna til skila
stígandanum í æ knappari sam-
skiptum okkar í nútímanum með
áhrifamiklum hætti.
Þessi bók er upplifun. Hún er
áhrifamikil og skemmtileg lesning
sem enginn ætti að missa af.
E
itt af því sem Guðbergur
Bergsson er þekktur fyrir er
að deila hart á þjóð sína og
það samfélag sem við búum
í. Hann er laginn við það, ný-
legt dæmi er afar fyndin saga sem
hann sendi frá sér fyrir fjórum árum,
Leitin að barninu í gjánni. Sú skáld-
saga Guðbergs sem kom út fyrir
skömmu, Hin eilífa þrá - Lygadæmi-
saga, er afar fjarri því að vera jafn vel
heppnuð.
Þar segir frá starfsfólki regnfata-
gerðarinnar Iceland Rain sem hefur
bækistöðvar í iðnaðarhverfi í Reykja-
vík. Persóna að nafni Feiti, sem kalla
má aðalpersónu þessarar sérstöku
sögu, starfar þar sem eins konar
sendill og handlangari. Aldur hans
er ekki alveg á hreinu, hann er sagð-
ur „eflaust kominn undir fimmtugt“
(bls. 9), er einhleypur og barnlaus
og líður ekki vel í vinnu og einkalífi.
Saumakonurnar í regnfatagerðinni
hæðast margar að honum, gantast til
dæmis með þá staðreynd að Feiti sé
kvenmannslaus, og hann lætur þetta
yfir sig ganga á meðan hann ber efni
á milli saumakvennanna íslensku og
sníðakvennanna asísku, enda of ein-
faldur til að svara fyrir sig af viti. Við
sögu koma svo ýmsar aukapersónur,
lítt eftirminnilegar, en séra Jón sker
sig þar úr, sú skrítna skrúfa sem
hann er. Sú sem Feita er efst í huga
er Fagra, hálfsystir hans sem vinnur
á ráðningarskrifstofu og Feiti finnur
fyrir meiru en bróðurást til.
Guðbergi virðist nokk sama um
þær persónur sem hann skapar
hér. Flestar eða allar birtast lesend-
um eingöngu sem hlægilegar og
heimskar mannverur. Þær sem ekki
hrærast í afkáralegu kjaftasögusam-
félagi fataverksmiðju ganga um nakt-
ar eða á bikiníi heima hjá sér til að
vera nútímalegar (bls. 197), stunda
hæga sjálfsfróun í dæmigerðu IKEA-
herbergi (bls. 63) eða eru dýrslegir
perraprestar. Reglulega í sögunni er
sagt frá von fólks um að vinna stóra
vinninginn í lottóinu um leið og látið
er í veðri vaka að einungis einfeldn-
ingar lifi í slíkri von, enda hafa ein-
hver gáfumenni kallað lottó skatt
heimska fólksins. Í formála annarrar
útgáfu skáldsögu sinnar Tómasar
Jónssonar metsölubókar segir Guð-
bergur að Tómas hafi átt að vera
táknmynd aldamótakynslóðarinnar í
upphafi tuttugustu aldar, og að sama
skapi má leiða að því líkur að Feiti
sé táknmynd til dæmis „sjálfhverfu“
kynslóðarinnar sem mikið var rædd
í þjóðfélaginu fyrir skömmu; eða
kannski meðaljónsins á Íslandi nú-
tímans? Þess sem vill hnika lífi sínu
til betri vegar en skortir það sem til
þarf?
Lesa má úr bókum og blaðagrein-
um höfundarins í gegnum tíðina að
mannskepnan er ekki mjög merki-
leg skepna og líklega eru Íslendingar
þjóða hjákátlegastir í hans huga. Í
þessari sögu er þjóðin sögð ráðalaus
eftir að bandaríski herinn fór, ringl-
uð yfir að vera orðin sjálfstæð í fyrsta
sinn í margar aldir, marga dreymir
um að eiga stóran jeppa til að losna
við strætóferðir og geta séð eldgos
með berum augum, og sumir telja
að hollast sé að skrökva þegar spurt
er í alþjóðlegri símakönnum Gallup
um lífsgleði þjóða og segjast ham-
ingjusamasta fólk í heimi (bls. 6–7).
Í víðara samhengi virðast Íslendingar
sem þjóð skotmarkið en ekki einung-
is tiltekin kynslóð.
Form sögunnar minnir á kvik-
myndahandrit eða leikrit að því leyti
að í byrjun kafla er staðsetning til-
greind og stundum einnig tíma-
setning (t.a.m. „Gata. Dagur.“), nöfn
persóna eru nefnd með tvípunkti
áður en þær taka til máls og fleira í
þeim dúr. En svo er þarna galsafullur
sögumaður sem er ekki vaninn í leik-
og kvikmyndatextum. Guðbergur
bregður þannig á leik með hið hefð-
bundna form skáldsögunnar, ef enn
er hægt að tala um hefðbundið form
þeirrar bókmenntategundar, sem er
góðra gjalda vert og þegar vel tekst
til bæta slíkar formtilraunir talsverðu
við viðkomandi skáldverk (nærtæk-
asta dæmið Tómas Jónsson), en gerir
þessari bitlitlu sögu lítið gagn. Sögu-
maðurinn er ágætlega fyndinn fyrst
en þegar á líður verður hann eins og
frændinn sem er voðalega skemmti-
legur í byrjun veislunnar en allir eru
farnir að þrá að þagni þegar nokkuð
er liðið á kvöldið.
Þeirri vangaveltu verður ekki
varist við lestur þessarar sögu hvort
Guðbergur hafi algjörlega frítt spil
hjá útgefanda sínum, fái allt gefið út,
vegna þeirra mörgu mögnuðu verka
sem hann hefur sent frá sér síðustu
áratugi. Í áðurnefndum formála að
Tómasi Jónssyni segir skáldið að
sterkasta hlið skáldverks sé tákn-
mynd þess. „Hún [verði] að vera að
öllu leyti bara hún sjálf, stíll hennar
og innihald, en um leið verður hún
að vera, ef hún er fullkomin, sem
flest atriði lífsins eða þess tímabils
sem hún „lifir á“.“ Ef Hin eilífa þrá á
að standa fyrir sem flest atriði lífs-
ins eða þess tímabils sem nú er, og
tíminn leiðir í ljós að það hafi tekist
og hún öðlast langlífi líkt og Tómas
Jónsson metsölubók, samþykki ég
mótþróalaust heimsku mína gagn-
vart snilldinni og bíð bara eftir þeim
stóra í lottóinu.
Feiti Jónsson met­
sölubók eða flopp?
Kristján Hrafn
Guðmundsson
Bækur
Hin eilífa þrá Lygadæmisaga
Höfundur: Guðbergur
Bergsson
Útgefandi: JPV
270 blaðsíður
Feiti Jónsson? Ef Hin eilífa þrá á að standa fyrir sem flest atriði lífsins eða þess tímabils sem nú er, og tíminn leiðir í ljós að það hafi tekist og hún
öðlast langlífi líkt og Tómas Jónsson metsölubók, samþykki ég mótþróalaust heimsku mína gagnvart snilldinni og bíð bara eftir þeim stóra í lottóinu.
Nútíminn
er trunta
Höfundur: Jennifer Egan
Útgefandi: Bjartur
361 blaðsíður
Kristjana
Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
Bækur
Bræðingsbókmenntir:
Upp­
vakningar,
skrímsli og …
Jane Austen
Svokallaðar bræðingsbók-
menntir (e. Mash Up Literat-
ure) hafa á síðustu árum notið
mikillar hylli – og það ekki að
ástæðulausu.
Bókaforlagið Quirk, gefur út
röð bóka í þessum flokki, þar
sem brædd eru saman klass-
ísk bókmenntaverk við önn-
ur minni. Út hafa komið hin
fjölbreyttustu verk og óhætt
að segja að hugmyndaflugið í
þessum bókaflokki sé talsvert
mikið. Meðal bóka sem Quirk
hefur sent frá sér má nefna tvö
verk sem eru brædd saman
verk enska rithöfundarins Jane
Austen við uppvakninga og
skrímsli. Í Hroka og hleypi-
dómum og uppvakningum er
aldeilis búið að hressa söguna
við á skemmtilegan máta. Í
sögunni eru Elizabeth Benn-
et og systur hennar þrautþjálf-
aðir uppvakningabanar og í
Meowmorphosis, bræðingi úr
Kafka, er krúttlegur kettlingur
settur í stað viðbjóðslegs skor-
dýrs. Kannski krúttkynslóðinni
hugnist bókin sérlega vel?
Bókaröðin er fáanleg í
Eymundson og er óhætt að
segja að úrvalið sé hið fjöl-
breyttasta eins og dæmin hér
að ofan sanna.
Hroki og hleypidómar
og uppvakningar
Vonir og væntingar
og sæskrímsli
Kafkaískur kettlingur