Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.2012, Blaðsíða 10

10 Fréttir 10. desember 2012 Mánudagur
n Eftir hrun misstu of þungar konur frekar vinnuna en konur í kjörþyngd n Vilja vernd gegn mismunun vegna holdafars í stjórnarskrána n Fitufordómar aukast
Feitum konum Frekar sagt upp
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
Vegnar verr á
vinnumarkaði
Samkvæmt íslenskri
rannsókn áttu feitar
konur erfiðara með að
fá vinnu en konur í kjör-
þyngd fyrir þensluna
og í hruninu var þeim
frekar sagt upp.
F
eitar konur voru líklegri en
konur í kjörþyngd til þess að
missa vinnuna í kjölfar krepp­
unnar. Sami munur kom ekki
fram hjá körlum. Þetta kom
fram í meistaraprófsritgerð Hörpu
Hrundar Berndsen í heilsuhagfræði
við Háskóla Íslands.
Niðurstöður rannsókna á áhrifum
offitu á vinnumarkað hafa gefið til
kynna marktækan mun á atvinnustigi
kvenna eftir líkamsþyngdarstuðli.
Munurinn birtist í því að konur sem
glíma við offitu eru líklegri en hinar
til að vera án vinnu. Því ákvað Harpa
Hrund að kanna hvort tengsl væri að
finna á milli líkamsþyngdarstuðuls
og líka á atvinnumissi, í kjölfar krepp­
unnar, og launa.
Niðurstöðurnar voru, sem fyrr
segir, þær að konur sem þjást af
offitu hafi frekar misst vinnuna í
kjölfar kreppunnar en konur í kjör­
þyngd. Offita hefur því neikvæð áhrif
á atvinnustig og erlendar rannsóknir
hafa jafnframt sýnt fram á slíkt sam­
band þegar kemur að launum
kvenna.
Viðkvæmari fyrir útlit kvenna
Tinna Laufey Ásgeirsdóttir, lektor
og umsjónarmaður meistaranáms
í heilsuhagfræði, var leiðbeinandi
Hörpu Hrundar en hún hefur einnig
skoðað þennan mun sjálf. „Þessi óút­
skýrði munur var til staðar í gögn­
um frá árinu 2002, þá var óútskýrður
munur á atvinnuþátttöku kvenna
sem voru of þungar og annarra sem
voru í kjörþyngd. Of þungar konur
voru frekar heimavinnandi eða at­
vinnulausar en léttari konur. Síðan
kom á óvart að í aðalþenslunni árið
2007 kom þessi munur ekki fram í
gögnum. Þótt maður viti ekki hvers
vegna þá gæti verið að ef munur­
inn liggur í mismunun þá hafi verið
svo mikil eftirspurn eftir vinnuafli
að vinnumarkaðurinn hafi hrein­
lega haft þörf fyrir allar þær vinnandi
hendur sem í boði voru. Svo gerð­
ist það í hruninu að þær konur sem
voru of þungar árið 2007 voru líklegri
til þess að missa vinnuna en konur í
kjörþyngd. Við vitum ekki af hverju,
það var ekki skoðað í þessari rann­
sókn, en það sem kemur upp í huga
fólks er að þarna eigi sér stað ein­
hvers konar mismunun.
Sömu áhrif fundust ekki hjá körl­
um. Það fannst enginn munur á því
hvort of þungir menn væru jafn virk­
ir í atvinnulífinu og karlar í kjörþyngd
og það fannst enginn munur á því
hvort of þungir menn misstu frekar
vinnuna í hruninu en karlar í kjör­
þyngd. Þessi munur á kynjunum
ýtir undir þær hugmyndir að þetta
geti verið tengt fordómum og það
má kannski álykta sem svo út frá
öðrum rannsóknum. Af því að ef
það væri vegna heilsufars þá er vit­
að að ofþyngd skapar jafnvel meiri
heilsufarsvanda hjá körlum en kon­
um vegna þess að fitan sest á aðra
staði hjá þeim og er hættulegri. Hjá
konum sest fitan frekar undir húð­
ina en hjá körlum er fitan frekar á
kviðnum og nær innyflunum, sem er
hættulegri tegund offitu. Samt finn­
ast þessi tengsl við stöðu á vinnu­
markaði síður hjá þeim.“
Tinna Laufey bendir einnig á að
erlendar rannsóknir sýni að fólk sé
mikið næmara fyrir útliti kvenna.
„Útlit kvenna hefur miklu meiri áhrif
á tilfinningar fólks, sama hvort sem
sá sem horfir er karl eða kona. Þannig
að það er hægt að rökstyðja þá álykt­
un að um mismunun sé að ræða en
það er í sjálfu sér kenning út frá þess­
um niðurstöðum. Niðurstöðurn­
ar sýna bara að þessi munur er til
staðar.“
Meiri áhrif meðal hvítra
Þessi munur hefur einnig verið
rannsakaður erlendis. „Þar er
þetta þekkt,“ segir Tinna Laufey.
„Þetta virðist vera gegnumgang­
andi mynstur sem hefur helst áhrif
hjá konum. Erlendis þar sem sam­
félögin eru blönduð, líkt og í Banda­
ríkjunum, þá er helst munur á því
hjá hvítum konum hvernig þeim
vegnar miðað við þyngd. Holdafar
skiptir ekki eins miklu máli hjá öðr­
um kynþáttum. Í menningu annarra
hópa er ekki sama áhersla á holda­
far, það er ekki jafn ofarlega í hugum
fólks og aðrir þættir hafa meiri áhrif
á það hvernig þeir skilgreina sig. Á
meðal blökkumanna í Bandaríkjun­
um er hárið til dæmis mjög stórt mál.
Staðan hér virðist því vera svipuð og
hjá hvítum í Bandaríkjunum og öðr­
um samfélögum.“
Aðspurð hvort hún þekki ein­
hverjar rannsóknir sem sýna bein­
línis fram á fordóma gagnvart feit­
um svarar Tinna Laufey neitandi og
segir að það væri mjög erfitt að gera
slíka rannsókn. „Hins vegar liggur
fyrir að það er munur á því hvern­
ig fólki vegnar miðað við þyngd.
Margir gætu spurt hvort það sé
vegna heilsufars eða hvort eitthvað
innra með fólki geri það að verkum
að það verður of þungt og helst illa
í vinnu. Menn hafa látið sér detta í
hug að þyngd gæti tengst frestunar­
áráttu eða einhverju slíku. Það er
hægt að ímynda sér að það séu ein­
hver persónueinkenni sem gera það
að verkum að fólk er ekki í vinnu og
ekki í kjörþyngd. En það er ansi erfitt
að sortera þessi orsakatengsl og átta
sig á því hver upprunalega orsökin er.
Ein kenningin er sú að þetta sé mis­
munun og ég skil vel að fólk hafi þá
sannfæringu. En það getur líka ver­
ið að þungir séu öðruvísi fólk og með
aðra eiginleika.“
Ekki sami munur meðal
áfengissjúkra
Í rannsókn sem Tinna Laufey gerði
árið 2004 kom fram að því þyngri sem
konur eru því óvirkari eru þær í at­
vinnulífinu. Þar kom einnig fram að
þegar kona sem er 167 sentimetrar á
hæð léttist um 1,5 kíló er munurinn
á atvinnuþátttöku hennar sá sami
og hafi hún verið með BS­gráðu og
bætt við sig MS­gráðu. „Það má alveg
halda því til haga að munurinn á því
að vera með BS­gráðu og MS­gráðu
er ekkert mjög mikill. Það hefur mun
meiri áhrif að fara frá stúdentsprófi
og upp í BS­próf. En það er rétt að
þessar tölur voru þær sömu.
Það er líka annað sem er mjög
áhugavert í þessu. Í rannsókn okk­
ar Hörpu ákváðum við, í samvinnu
við aðra nemendur, að skoða aðra
þætti og þá kom í ljós að þrátt fyrir að
þungar konur missi frekar vinnuna en
grennri konur var ekki sami munur á
því hvort fólk missti frekar vinnuna
ef það átti við áfengisvandamál að
stríða, eða reykti, eða ekki. Við ákváð­
um að skoða það til samanburðar út
frá þeirri hugmynd að fólk sé frekar
að missa vinnuna ef það er eitthvað
sem það hefur sem er óhagstætt og
gæti unnið gegn því. En við sáum ekki
sama mun hjá þessum hópum.“
Vilja vernd í stjórnarskrá
Sigrún Daníelsdóttir, sálfræðingur
og formaður Samtaka um líkams­
virðingu, segir að þetta sé grafalvar­
leg staða. Mismunun vegna holdafars
sé staðreynd í íslensku samfélagi og
það þurfi að bregðast við því. Því hef­
ur hún fyrir hönd samtakanna sent
erindi til stjórnskipunar­ og eftir­
litsnefndar Alþingis um að holdafar
verði eitt af þeim atriðum sem talin
eru upp í jafnræðisákvæði nýrrar
stjórnarskrár, og óskað eftir áheyrn.
Í núverandi stjórnarskrá er ákvæð­
ið svohljóðandi: „Allir skulu vera
jafnir fyrir lögum og njóta mann­
réttinda án tillits til kynferðis, trúar­
bragða, skoðana, þjóðernisuppruna,
kynþáttar, litarháttar, efnahags, ætt­
ernis og stöðu að öðru leyti.“
„Það er búið að sýna fram mis­
munun vegna holdafars,“ segir Sig­
rún og bendir á að fordómar vegna
holdafars séu á meðal algengustu
fordóma í vestrænum samfélögum
og að mismunun vegna holdafars á
margvíslegum sviðum lífsins sé raun­
verulegt vandamál sem hefur verið
staðfest með fjölda rannsókna. „Sam­
antekt tæplega þrjátíu rannsókna
á fitufordómum í atvinnulífi sýndi
að mismunun vegna holdafars
átti sér stað á öllum starfsstig­
um – við ráðningu, möguleika
á stöðuhækkun, launagreiðslur
og brottrekstur. Feitt fólk fær
lægri laun fyrir sömu vinnu,
er síður ráðið í valda­
stöður og hlýtur sjaldn­
ar stöðuhækkun en þeir
sem eru grannir. Sér­
staklega á þetta við
um feitar konur, sem
þéna talsvert minna
en grennri kynsystur
þeirra. Holdafar hef­
ur minni áhrif á laun
karla en feitir karlar
lenda þó frekar í lægri
stöðum en grennri
kynbræður þeirra.“
Meinað að ættleiða
Undanfarin ár hefur Sig­
rún verið öflugur tals­
maður líkamsvirðingar og
bent á fitufordóma í ræðu og
riti. Í kjölfarið hefur hún reglulega
hitt fólk sem hefur deilt reynslu
sinni með henni og greint frá
mismunun sem það hefur orðið
fyrir á atvinnumarkaði, heil­
brigðisþjónustunni og öðrum
vettvangi. „Samt er það þannig
með mismunun að þú sem
einstaklingur veist ekki alltaf
af henni. Þú sækir um starf
og færð það ekki en veist
ekki af hverju. Síðan þegar
þetta er skoðað nánar í
rannsóknum þá kemur
í ljós kerfisbundin til­
hneiging til þess að
ráða síður feitt fólk.“
Hún nefnir einnig
annað mál, sem hef­
ur vakið hvað mesta
athygli í þessum
málaflokki á síðustu
árum, en konu var
árið 2005 meinað að
ættleiða barn á þeim
forendum að hún
væri of feit. „Þrátt fyrir
að hún væri með heil­
brigðisvottorð frá hjartalækni og væri
metin hæfur umsækjandi að öðru
leyti. Hún þurfti að sækja málið fyr­
ir rétti og vann en henni hefði líklega
ekki verið mismunað með þessum
hætti ef réttur hennar hefði verið var­
inn með lögum,“ segir Sigrún.
„Fordómarnir koma fram víða.
Samkvæmt erlendum rannsóknum
birtast þeir í skólakerfinu, heilbrigð­
isþjónustu, í afgreiðslu í verslunum
og víðar. Í raun hefur ekki fundist
sá staður sem er laus við þessa for­
dóma. Fitufordómar eru til dæmis
mjög áberandi í fjölmiðlum. Þar er
fjallað um feitt fólk á mjög neikvæð­
an hátt auk þess sem feitir eru minna
sýnilegir í sjónvarpsþáttum og bíó­
myndum. Þegar feitt fólk birtist í af­
þreyingarmiðlum þá eru neikvæð­
ar staðalmyndir mjög ríkjandi,
sem halda á lofti hug­
myndum um að
feitt fólk sé latt,
gráðugt og
heimskt,“
segir Sig­
rún og tek­
ur dæmi.
„Rann­
sóknir hafa
til dæm­
is sýnt
fram á já­
kvætt sam­
band á milli
holdafars
kvenna og
neikvæðra athugasemda frá karl­
kyns mótleikurum þeirra. Slík­
um athugasemdum fylgja gjarna
hlátrasköll úr sal. Skilaboðin eru ekki
bara þau að það sé sjálfsagt að gagn­
rýna holdafar feitra kvenna heldur að
slíkar athugasemdir njóti félagslegs
samþykkis,“ segir Sigrún.
Mannréttindi ekki
heilbrigðismál
Sigrún undirstrikar að þetta sé
mannréttindamál og varar við því að
því sé ruglað saman við heilbrigðis­
mál. „Heilbrigðisástand má aldrei
vera forsenda fyrir mannréttindum.
Enda væri það fáránleg forsenda
fyrir mannréttindum að þú sért dug­
leg að mæta í ræktina eða að blóð­
þrýstingurinn sé í lagi. Við gerum
„Við stöndum
frammi fyrir þeirri
spurningu hvort feitir eigi
að fá vernd gegn órétt-
mætri framkomu lög-
um samkvæmt og hvort
við ætlum að veita þeim
hana.