Dagblaðið Vísir - DV - 10.12.2012, Blaðsíða 11

ekki kröfu um að aðrir hópar séu með
hreint heilbrigðisvottorð til þess að
þeir njóti sjálfstæðra réttindi og fái að
lifa án mismununar.
Sú hugmynd er algeng að fitufor­
dómar séu ekkert vandamál því ef þú
vilt losna við fordómana þá getir þú
bara grennt þig. Ef þetta væri satt væri
eflaust ekki til feit manneskja á okkar
slóðum. Sannleikurinn er sá að það
er afar sjaldgæft að feit manneskja
breytist í granna manneskju. Þetta er
því engin lausn. Fyrir utan það hvað
þetta er ósanngjarnt. Sá sem verð­
ur fyrir fordómum er gerður ábyrgur
fyrir þeim. Með sömu rökum ættu
konur ekki að ganga í stuttum pils­
um ef þær vilja ekki verða fyrir áreitni.
Ábyrgðin á illri framkomu er ekki
þeirra sem verða fyrir henni, heldur
þeirra sem beita henni og kerfisins
sem samþykkir hana
En ef við trúum því að fólk geti
raunverulega ákveðið hvernig það er
vaxið þá lítum við svo á að aukakíló­
in séu til marks um að það hafi engan
sjálfsaga, sé latt og gráðugt. En það
er ekkert sem bendir til þess að fólk
geti bara ákveðið að léttast. Rann­
sóknir á þyngdartapi hafa sýnt að það
er hægara sagt en gert að létta sig til
frambúðar.
Rannsóknir sýna jafnframt að
það að verða fyrir fordómum og
þeirri vanlíðan sem því fylgir vinn­
ur beinlínis gegn því að fólk tileinki
sér heilbrigðari lífsvenjur. Fólk sem
hefur orðið fyrir fordómum og upp­
lifað mismunun, eins og krakkar sem
verða fyrir stríðni í skóla eða fullorðn­
ir sem mæta neikvæðu viðmóti, eru
líklegra til þess að forðast hreyfingu.
Ef fólk býst við að fá gagnrýni fyrir
holdafarið ef það sýnir sig þá reynir
það frekar að draga sig í hlé. Þannig
að það er mikill misskilningur að
þessir fordómar virki sem einhvers
konar hvatning.“
Ýkjusögur um offitu þjóðarinnar
Stefán Hrafn Jónsson, lektor í félags­
fræði, er einnig hugsi vegna þessara
fordóma gagnvart feitum. „Árið 2012
hljótum við að vera komin lengra en
að dæma fólk út frá útliti. Við erum
svo gjörn á það að dæma fólk út frá
útliti og þá meina ég holdafari, en
við hljótum að geta betur. Við erum
of tilbúin til þess að segja að einhver
sé latur af því að hann er feitur þegar
við vitum ekkert hvaða ástæður liggja
þar að baki,“ segir Stefán Hrafn.
Hann segir að fjölmiðlar séu ansi
duglegir við að draga upp dekkri
mynd af ástandinu en ástæða sé til. „Í
fréttum hefur því verið haldið fram að
íslensk börn séu stöðugt að fitna en
samkvæmt rannsóknum hefur þyngd
barna staðið í stað. Börn á höfuð­
borgarsvæðinu fitnuðu mjög mikið
frá 1950–2000 en eftir það hefur verið
lítil sem engin breyting þar á. Við höf­
um ekki eins góðar tölur fyrir lands­
byggðina.
Í fyrra var fullyrt að íslenska þjóð­
in væri sú næstfeitasta í heimi. Það
er rangt. Fullorðnir á Íslandi hafa
hins vegar verið að fitna en það eru
ákveðnir fordómar að halda því fram
að við séum á meðal þeirra feitustu
þegar við erum það ekki.
En ég vil meina að við eigum að
minnka áhersluna á holdafarið. Ef
vanlíðan og sjúkdómar fylgja offitu
þá bætir það ekki stöðuna að pota
í fólk og segja að það sé of feitt og
að það sé byrði á samfélaginu. Það
hjálpar engum.“
Fitufordómarnir aukast
Í gögnum frá árinu 2007 kom fram að
um 18,9 prósent íslenskra karla eru of
feit miðað við líkamsþyngdarstuðul
og 21 prósent íslenskra kvenna. „Því
er vert að árétta að það er ekki fá­
mennur minnihlutahópur, sem
stendur frammi fyrir þessu óréttlæti,
heldur allt að fimmtungur þjóðarinn­
ar,“ segir Sigrún.
Þrátt fyrir það benda rannsóknir
til þess að fordómarnir fari vaxandi
og Sigrún segir að þeir ógni líðan,
atvinnuöryggi og lífsgæðum þessa
hóps. „Við getum miðað við rannsókn
sem var gerð á meðal barna á sjöunda
áratugnum og endurtekin skömmu
eftir síðustu aldamót þar sem niður­
stöðurnar sýndu að fitufordómar
höfðu aukist á þessu tímabili.
Því miður hefur það verið þróun­
in. Maður skyldi ætla að eftir því sem
fleiri væru feitir í þjófélaginu myndu
fordómarnir minnka en raunin virð­
ist vera önnur og fordómarnir aukast
eftir því sem offita eykst. En ég vona
að þessi umræða verði til þess að við
förum að ræða þessi mál á jákvæðari
nótum og af meiri virðingu gagn­
vart fólki. Að við áttum okkur á því
að allir eigi rétt á virðingu og góðri
framkomu. Að mannréttindi verði al­
gild en ekki bara fyrir suma.“
Sigrún er bjartsýn á að þetta nái
inn og segist eiga erfitt með að skilja
af hverju það ætti að vera umdeilt.
„Við höfum svo sterkan rannsóknar­
grunn sem sýnir að þessi mismunun
á sér stað að það er ekki hægt að líta
fram hjá því að þetta er réttindamál
sem snertir marga. Í mínum huga ætti
þetta að vera auðafgreitt því það eru
engin rök fyrir því að sleppa þessu
atriði. Þetta snýst bara um það að
enginn á skilið að verða fyrir órétt­
látri meðferð eða framkomu, að mis­
munun sé alltaf röng. Við stöndum
frammi fyrir þeirri spurningu hvort
feitir eigi að fá vernd gegn óréttmætri
framkomu lögum samkvæmt og hvort
við ætlum að veita þeim hana. Ef við
gerum það ekki þá er það aðeins til
marks um að fordómarnir gagnvart
þessum hópi séu svo sterkir að barátt­
an fyrir mannréttindum á þessu sviði
er ekki einu sinni viðurkennd.“
Að lokum segir hún Ísland vera í
fararbroddi þjóða hvað mannréttindi
varðar. „Okkar orðspor er mjög sterkt
hvað það varðar. Við erum með fyrsta
opinberlega samkynhneigða for­
sætisráðherrann, við erum með jafnt
kynjahlutfall ráðherra í ríkisstjórn og
í fyrra var Ísland kjörið besta land í
heimi fyrir konur að búa í af tímaritinu
Newsweek. Við höfum þetta orðspor
og það eru miklar væntingar til þess
að við stöndum undir því hvað þetta
varðar. Ég er í samskiptum við fræði­
menn á þessu sviði víða um heim og
þessi umræða hefur vakið gríðarlega
athygli, enda verðum við fyrsta þjóð­
in í heiminum til þess að veita fólki
stjórnarskrárvarinn rétt gagnvart
holdafarsmismunun ef við ákveðum
að stíga það skref.“ n
Fréttir 11Mánudagur 10. desember 2012
n Eftir hrun misstu of þungar konur frekar vinnuna en konur í kjörþyngd n Vilja vernd gegn mismunun vegna holdafars í stjórnarskrána n Fitufordómar aukast
Feitum konum Frekar sagt upp
Faldir fitufordómar
Bergljót Gyða Guðmundsdóttir skrifaði um falda fitufordóma á vef Lík­
amsvirðingar fyrr á árinu. Þar sagði hún meðal annars: „Neikvæð viðhorf
og fordómar í garð feitra finnast hvarvetna. Oft eru fitufordómar augljós­
ir, þar sem andúð á líkamsfitu og jafnvel óvild í garð feitra er látin skýrt í
ljós en í sumum tilfellum getur verið erfiðara að átta sig á því að fordóm­
ar séu í raun á ferðinni, þrátt fyrir að sama óvild og andúð sé til staðar.
Stundum áttar fólk sig ekki einu sinni á því sjálft að það búi yfir fordóm­
um, né heldur þeir sem umgangast það, sem dregur úr líkunum á því að
reynt sé að bregðast við og uppræta fordómana. Ummæli sem við fyrstu
sýn virðast einkennast af umhyggju eða hrósi eiga það jafnvel til að byggj­
ast á fordómum. Duldir fitufordómar eru ekki síður skaðlegir en þeir sem
auðveldara er að koma auga á og geta meðal annars valdið vanlíðan hjá
þeim sem fyrir þeim verða og viðhaldið almennum neikvæðum sam­
félagsviðhorfum um fitu og feitt fólk.“
Dæmi um falda fordóma:
n Það að föt fást ekki yfir ákveðinni stærð í langflestum tískuverslunum.
n Þegar feit manneskja pantar gosdrykk á veitingastað og er spurð sérstak­
lega hvort hún vilji hann sykurlausan.
n Þegar feitri manneskju er ekki hrósað fyrir útlit sitt en þegar/ef hún grenn­
ist er henni hrósað fyrir að líta vel út og að hafa tekið sig á.
n Það að feitar persónur í kvikmyndum og sjónvarpsþáttum eru yfirleitt
ýmist gerðar kjánalegar, óvinsælar, latar, ógeðslegar, óaðlaðandi eða
heimskar.
n Þegar konum sem eru nýbúnar að eignast barn er hampað og hrósað fyrir
að hafa náð af sér „meðgöngukílóunum“ og vera komnar aftur í „fyrra form“.
n Þegar fólk segist vilja kenna börnum heilbrigðar lífsvenjur og tekur það
sérstaklega fram að markmiðið sé að börn verði ekki feit.
n Þegar fullyrt er að offita sé átröskun, geðröskun eða sjúkdómur.
n Þegar talað er um að feitt fólk sé að rýja heilbrigðiskerfið inn að skinni.
n Þegar fræðimenn lýsa því yfir að feitt fólk ógni „fæðuöryggi“ í heiminum.“
Vill vernda réttindi feitra Sigrún Daníelsdóttir segir að rannsóknir sýni fram á mis-
munun og að fordómar séu að aukast. Hún vill því að holdafar verði eitt af þeim atriðum sem
nefnt er í jafnræðisákvæðinu í nýrri stjórnarskrá.
Tinna Laufey Samkvæmt rannsóknum Tinnu Laufeyjar og Hörpu Hrundar er óútskýrður
munur á því hvernig feitum konum vegnar í atvinnulífinu miðað við það hvernig konum í
kjörþyngd vegnar. Sama mun er ekki að finna hjá konum sem eiga við áfengisvandamál að
stríða eða reykja. Hann finnst ekki heldur hjá körlum.
Hefur áhyggjur af fordómunum Stefán Hrafn Jónsson segir að fordómar hjálpi eng-
um, það sé réttara að einblína á jákvæða umræðu og heilbrigðan lífsstíl.
„Útlit kvenna hefur
miklu meiri áhrif
á tilfinningar fólks, sama
hvort sem sá sem horfir
er karl eða kona.