Dagblaðið Vísir - DV - 10.02.2012, Síða 24

Sandkorn
E
Einhvern veginn verður það
alltaf þannig að samfélagið
skiptist í gáfaða fólkið, sem veit
sannleikann, og heimska fólkið,
sem veit ekki nóg.
Í hugsjóninni um hinn fullkomna
frjálsa markað er gert ráð fyrir því að
allir hafi aðgang að sömu upplýsing­
unum. Lög sem banna innherjavið­
skipti eru tilraun til að viðhalda þeirri
hugsjón í verki.
Undir lok góðærisins á Íslandi var
heimska fólkinu stöðugt sagt að allt
væri í lagi. Föðurlegir ráðamenn og
trúverðugir bankamenn sögðu það
statt og stöðugt. Þeir sem gáfu annað
til kynna voru skammaðir, því heimska
fólkið höndlaði ekki sannleikann. Það
myndi bara gera illt verra. Gáfaða fólk­
inu var hins vegar sagður sannleikur­
inn á fundum, því það þurfti að taka
mikilvægar ákvarðanir fyrir hálfvitana.
Einn af þeim upplýstu var Baldur
Guðlaugsson, ráðuneytisstjóri í fjár­
málaráðuneytinu. Hann sat á fundum
með breskum ráðamönnum, sem fjöll­
uðu um að Landsbankinn væri að fara
á hliðina, með hrikalegum afleiðingum
fyrir íslenska skattgreiðendur. Baldri og
félögum mistókst að bjarga íslenskum
skattgreiðendum, en Baldur náði í
það minnsta að selja hlutabréfin sín
í Landsbankanum fyrir 190 milljónir
króna mánuði áður en bankinn féll.
Útgerðarkonan Guðbjörg Matt­
híasdóttir seldi hlutabréfin sín í Glitni
fyrir þrjá og hálfan milljarð síðasta
virka daginn fyrir fall bankans. En það
var vegna samnings sem hafði verið
gerður löngu áður. Hún hafði bara vit á
að nýta sér hann. Nokkrum mánuðum
síðar réð hún seðlabankastjórann, sem
hafði varað við hruninu á einkafund­
um, í ritstjórastól á Morgunblaðinu,
sem hún hafði þá nýverið keypt.
Bjarni Benediktsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, er líka einn af
gáfaða fólkinu. Eftir að samflokks­
menn hans, Davíð Oddsson og Geir
Haarde, höfðu rætt hættulega stöðu
efnahagslífsins á einkafundi með
Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur, settist
Bjarni niður með Illuga Gunnarssyni,
stjórnarmanni í Sjóði 9 hjá Glitni, og
ræddi alvarlega stöðu bankanna. Þeir
þingmennirnir tveir úr Sjálfstæðis­
flokknum skrifuðu grein um yfirvof­
andi vanda íslensks efnahagslífs. Það
var vel gert af þeim. Bjarni passaði sig
á að selja 120 milljóna króna hluta­
bréfin sín í Glitni áður en grein þeirra
birtist. Enda var samanlögð þekk­
ing Bjarna og Illuga framúrskarandi.
Bjarni hafði þá tekið þátt í plotti með
Milestone, sem snerist um að bjarga
Glitni frá bráðu gjaldþroti. Hann seg­
ist reyndar ekki hafa skilið plottið og
bara hafa skrifað undir skjöl umbeð­
inn. Bjarni er auðvitað hneykslaður
á því að DV skyldi hafa fjallað um
aðkomu hans að viðskiptum. „Hel­
sjúk umræða,“ sagði hann og kallaði á
upplýstari borgara til að berjast gegn
umræðunni.
Sjóður 9 breyttist í ruslakistu fyrir
slæmar eignir Glitnis og keypti meðal
annars skuldabréf Milestone, Gnúps
og FL Group. Á sama tíma voru starfs­
menn Glitnis að hringja í eldri borg­
ara og þá sem vissu ekki neitt, til að
fá ævisparnað þeirra inn í Sjóð 9. Um
leið heyrðist af því að margir aðstand­
endur starfsmanna í bönkunum voru
svo upplýstir að þeir björguðu sér
áður en hrunið var orðið að veruleika.
Í krafti þekkingar sinnar seldi
gáfaða fólkið hlutabréfin sín um það
leyti sem útvaldir vissu að vand­
inn væri óumflýjanlegur. Sumt þess
skipti peningunum sínum yfir í er­
lenda gjaldmiðla. Annað lagði þá inn
á bankabók. Þegar hrunið kom voru
skattpeningar almennings notaðir til
að bjarga innistæðum gáfaða fólksins.
Þeir sem höfðu hins vegar sent pen­
ingana sína til útlanda, eða bara skipt
yfir í erlenda gjaldmiðla, tvöfölduðu
eign sína í krónum.
Hér hafa hinir hæfustu lifað af.
Afkoman snerist ekki endilega um
að lifa á frjálsum markaði, heldur að
vera upplýstur. Og nú er upplýsta fólk­
ið að kaupa upp fasteignirnar okkar,
kvótann okkar og fyrirtækin, enda er
það útvalið til að taka ákvarðanir fyrir
hönd okkar hinna. Þið, sem fenguð
ykkar upplýsingar frá Lárusi Welding,
Ingibjörgu Sólrúnu, Geir Haarde og
fréttatímunum, töpuðuð.
„Komdu þá
með hana“
n Óhætt er að segja að vel
hafi hitnað undir Ögmundi
Jónassyni, innaríkisráðherra
og fyrrverandi stjórnarfor­
manni Lífeyrissjóðs ríkis­
starfsmanna, í viðtali við
Helga Seljan í Kastljósi. Ög­
mundur á í ferilskránni að
hafa lagt upp stórtap sjóðsins.
Þá mærði hann ákaflega Ex­
ista­bræður sem mikla snill­
inga. Ögmundur hljóp undan
spurningum Helga og svar­
aði stundum út úr kú. Hann
var mjög áfram um að segja
frá ferðum á vegum sjóðs­
ins til útlanda og vildi endi­
lega segja frá þeirri þriðju.
„Komdu þá með hana,“ sagði
Helgi þá þreytulega.
Ömmi valtur
n Ögmundur Jónasson hefur
aldrei á ferli sínum staðið
eins tæpt. Margir setja sama­
sem merki á milli þess að
hann sé kominn í lið með Geir
Haarde og því að hann var
sjálfur á kafi í rugli með Líf­
eyrissjóð rík­
isstarfsmanna
og þannig
hluti af spillta
Íslandi. Ög­
mundur getur
ekki reiknað
með minnsta
stuðningi frá vopnabróður
sínum, Steingrími J. Sigfús-
syni, sem glaður myndi hjálpa
honum út úr pólitík eftir ára­
langt stríð þeirra tveggja.
Ræfillinn Össur
n Vel gustaði um sali þegar
Steingrímur J. Sigfússon, ráð­
herra sjávarútvegsmála,
fundaði í Vestmannaeyjum
um kvótamálin og fleira að­
kallandi. Steingrímur mun
hafa staðið sig ágætlega líkt
og þingmennirnir Björn Valur
Gíslason og Róbert Marshall
sem einnig mættu Vest­
mannaeyingum gráum fyrir
járnum. Einn fundarmanna
hneykslaðist á því að ekki
væri sparað með fækkun
sendiráða. Björn Valur kom
strax til varnar Össuri Skarp-
héðinssyni og sagði að ýmis­
legt mætti segja um „ræfilinn
Össur“ en þarna hefði hann
staðið sig.
Lilja í klandri
n Framboð Lilju Mósesdóttur
fer frekar brösuglega sf stað.
Þingmaðurinn og félagar
hans höfðu valið sér nafnið
Samstaða til að sigra Ísland
en fyrir liggur að sveitar­
stjórnarmenn á vinstri væng
í Vesturbyggð eiga nafnið,
að minnsta kosti ef litið er til
hefðar. Það er nauðsynlegt
fyrir Lilju að ná sátt við þá um
að nota nafnið. Andrés Jóns-
son almannatengill kom með
þá hugmynd að vinstrimenn í
Vesturbyggð gengju allir sem
einn til liðs við Lilja. Ólíklegt
er að svo geti orðið.
Ég hef nóg
að gera
Það er sérstakt
að eiga skóla
Fanney Þ. Guðmundsdóttir hefur náð ótrúlegum bata eftir alvarlegt skíðaslys. – DV Jón Ólafsson athafnamaður opnar tískuskóla. – DV
Gáfaða og heimska fólkið„Í krafti
þekkingar
sinnar seldi gáf-
aða fólkið hluta-
bréfin sín
Ý
msum þótti stjórnlagaráði vera
naumt skammtaður tími af hálfu
Alþingis, sem gaf ráðinu fjóra
mánuði til að endurskoða stjórn­
arskrána í fyrra. Tíminn reyndist þó
duga. Ráðið gat stytt sér leið með því
að nýta vandlega undirbúningsskýrslu
stjórnlaganefndar Alþingis. Því skýtur
skökku við, að þrír af sjö nefndar­
mönnum í stjórnlaganefnd – minni
hluti nefndarinnar – skuli fjargviðrast
út í frumvarp stjórnlagaráðs, skilgetið
afkvæmi stjórnlaganefndarinnar og
fólksins að baki fulltrúunum. Heggur
sá, er hlífa skyldi. Það tók ekki heldur
nema fjóra mánuði að semja stjórn­
arskrá Bandaríkjanna 1787, sem var
lengi vel ein helzta fyrirmynd nýrra
stjórnarskráa víðs vegar um heiminn.
Vörn fólksins
Bandaríska stjórnarskráin hefur marga
góða kosti. Hún er brjóstvörn fólksins
gegn hættunni á ofríki yfirvalda. Hún
reisir eldveggi milli löggjafarvalds,
framkvæmdarvalds og dómsvalds
með því að láta valdþættina skarast,
svo að þeir geti haft eftirlit hver með
öðrum. Forsetinn skipar dómara, en
þingið þarf að staðfesta skipun þeirra.
Bandaríkin eru réttarríki, sem skirrist
ekki við að ákæra og dæma háa sem
lága. Þar eru allir jafnir fyrir lögum.
Samt eru dómsmál í ólestri þar vestra
að því leyti, að blökkumenn eru nú
fleiri í bandarískum fangelsum (þ.m.t.
reynslulausn) en nam fjölda þræla fyrir
afnám þrælahalds í landinu fyrir um
150 árum. Fleiri Bandaríkjamenn –
röskar sex milljónir – eru nú í fangels­
um (þ.m.t. reynslulausn og annað sam­
bærilegt eftirlit) en voru í gúlagi Stalíns
í Sovétríkjunum, þegar mest var.
Ákvæðum um mannréttindi er að
ýmsu leyti ábótavant í bandarísku
stjórnarskránni. Þar vantar t.d. ákvæði
um ferðafrelsi, réttinn til að vera talinn
saklaus, unz sekt er sönnuð, og réttinn
til lífsviðurværis, menntunar og heil­
brigðisþjónustu. Allt þetta er að finna
í frumvarpi stjórnlagaráðs, en margt
af þessu vantar í stjórnarskrána frá
1944, einnig eftir endurskoðun hennar
með nýjum ákvæðum um mannrétt­
indi 1995. Hins vegar tryggir banda­
ríska stjórnarskráin mönnum rétt til
að bera vopn. Aðeins tvö önnur lönd
hafa slík byssuverndarákvæði, Gvate­
mala og Mexíkó. Vopnaburðarákvæð­
ið er furðuleg tímaskekkja af sjónar­
hóli flestra nútímamanna, enda falla
Bandaríkjamenn langt umfram aðrar
þjóðir fyrir stjórnarskrárvernduðum
byssukúlum.
Skipun dómara
Bandaríski hæstaréttardómarinn
Ruth Bader Ginsburg sagði í sjón­
varpsviðtali í Egyptalandi um dag­
inn, að stjórnarskrá Bandaríkjanna
sé nú að ýmsu leyti úrelt fyrirmynd.
Hún mælti frekar með stjórnar­
skrám Suður­Afríku og Kanada og
Mannréttindasáttmála Evrópu.
Framsækin mannréttindaákvæði
eru aðalsmerki þessara skjala. Þang­
að sótti stjórnlagaráð ýmsar fyrir­
myndir.
Bandaríska stjórnarskráin er elzt
allra gildandi stjórnarskráa og ber
aldurinn með sér. Frá 1789 til 1970
sátu hæstaréttardómarar að jafnaði
um 15 ár í embætti. Frá 1970 hafa
dómararnir setið að jafnaði 26 ár í
embætti. Hægari endurnýjun dóm­
ara veikir tengsl Hæstaréttar við al­
menning. Richard Nixon náði að
skipa fjóra dómara í Hæstarétt þau
fimm ár, sem hann var Bandaríkja­
forseti 1968­74, en Jimmy Carter
skipaði engan dómara þau fjögur ár,
sem hann var í Hvíta húsinu 1976­
80. Gildandi skipan leggur þá freist­
ingu fyrir forsetann, að hann skipi
til setu í réttinum unga menn, sem
sitja þar til æviloka og standa í vegi
fyrir endurnýjun réttarins.
Örari endurnýjun
Sú hugmynd hefur lengi verið uppi,
að breyta þurfi bandarísku stjórnar­
skránni á þann veg, að elzti dómarinn
í Hæstarétti víki fyrir nýjum dómara
annað hvert ár, en haldi þó launum.
Þannig myndi rétturinn endurnýjast til
fulls á 18 ára fresti, þar eð dómararnir
eru níu. Við þessa breytingu myndi
rétturinn færast nær fólkinu, þar eð
tryggt væri, að allir forsetar gætu skip­
að tvo nýja dómara til 18 ára í senn á
hverju kjörtímabili. Þannig næðist jafn­
ræði meðal forseta og milli kynslóða.
Hæstiréttur gæti þá aldrei náð að teygja
hugsanlega úreltar skoðanir sínar yfir
margar kynslóðir. Slík skipan myndi
auka sjálfstæði Hæstaréttar, draga úr
sífellt þrálátari þaulsetu í réttinum og
slæva áhuga dómara á að tímasetja
brottför sína úr réttinum með stjórn­
málahagsmuni í huga. Hægt væri að
leiða þessa hugmynd í lög hér heima í
samræmi við frumvarp stjórnlagaráðs
til nýrrar stjórnarskrár. Góðir alþingis­
menn: gerið svo vel.
Fölnuð fyrirmynd
„Bandaríska
stjórnar-
skráin er elzt allra
gildandi stjórnar-
skráa og ber ald-
urinn með sér
Leiðari
Jón Trausti Reynisson
jontrausti@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR
24 10.–12. febrúar 2012 Helgarblað
Kjallari
Þorvaldur
Gylfason