Dagblaðið Vísir - DV - 11.02.2013, Blaðsíða 15

Þetta er
alrangt
Mér þykir
vænt um fólk
Ekki beint ofvirk
– en vel virk
Tryggvi Þór Herbertsson segir íslenska stjórnmálamenn ekki siðlausa eiginhagsmunaseggi. – DV Kári Stefánsson undrast að fólk geti verið hrætt við hann. – DVHildur Karlsdóttir mamma Sollu í Gló lýsir dóttur sinni. – DV
Ofbeldi Eyjamanna
Spurningin
„Já.“
Hulda Hlíf Ragnars
36 ára kennari
„Já, mér finnst þær góðar.“
Tinna Sól
9 ára nemandi
„Ég ætla að borða mikið af
bollum.“
Steinþór Gunnarsson
60 ára byggingaiðnfræðingur
„Já. Ég hef unun af vatnsdeigs-
bollum.“
Hildur Harðardóttir
16 ára nemi
„Ég er búin að borða svo mikið af
bollum að ég hugsa að ég sleppi
því.“
Hlíf Ásgrímsdóttir
56 ára myndlistarkona
Ætlar þú að
borða bollur?
1 Björgvin Ingimarsson er látinn Björgvin Ingimarsson lést
á laugardag, 47 ára að aldri, eftir
baráttu við krabbamein.
2 Ben Stiller vildi fá Sollu með sér til New York Sólveig Eiríks-
dóttir var einkakokkur Hollywood-
stjörnunnar í haust.
3 „Það er margt sem truflar mig í þessu máli“ Margrét
Tryggvadóttir gagnrýnir uppsagnir
byggðar á fíkniefnaprófum.
4 „Núna fyrst fer að reyna á þetta hjá okkur“ Tryggvi
Þór Herbertsson ætlar að verja
meiri tíma með fjölskyldunni eftir
þingmennsku.
5 Hallgrímur á hálum ís Jón Viðar Jónsson svarar gagnrýni Hallgríms
Helgasonar.
6 Condoleezza Rice rotaði áhorfanda Fyrrverandi utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna spilar golf.
7 Anna Mjöll gekk í það heilaga DV birti myndir af nýgiftu
hjónunum Önnu Mjöll Ólafsdóttur og
Luca Ellis.
Mest lesið á DV.is
E
n þegar kemur að eftirliti með
fíkniefnum og þegar kemur að
velferð barnanna okkar, Eyja­
manna og annarra Íslendinga,
þá finnst mér réttlætanlegt að mæla
hvort notuð eru ólögleg lyf,“ sagði
Elliði Vignisson, bæjarstjóri í Vest­
mannaeyjum, í viðtali við Fréttablaðið
á fimmtudaginn, um boðuð fíkniefna­
próf hjá starfsmönnum bæjarins. Um­
ræðan kemur í kjölfarið á uppsögnum
nokkurra starfsmanna útgerðarfélags­
ins Vinnslustöðvarinnar eftir að fíkni­
efni fundust í blóði þeirra í kjölfar prófa.
Svo virðist sem samfélagið í Vest­
mannaeyjum ætli að skera upp herör
gegn „fíkniefnavandanum“, eins og
Elliði orðar það, en auk bæjarfélagsins
sjálfs ætlar útgerðin Ísfélagið að fram­
kvæma slík próf. Elliði segir líka að
mikilvægt sé að koma þeim skilaboð­
um út í samfélagið að hvorki neysla né
sala „fíkniefna sé samfélagslega viður­
kennd“ og að ætlunin með prófun­
um sé ekki að „refsa“ fólki heldur að
„hjálpa“ því.
Teygja sig út fyrir lögin
Nú er það svo að það er ákveðinn laga­
legur munur á því að vera með fíkni­
nefni í fórum sínum og neyta þeirra;
ólöglegt er að vera með þau í förum
sínum en eftir að þeirra hefur verið
neytt er ekki hægt að refsa neytandan­
um afturvirkt.
Á þessu tvennu, vörslu og neyslu
fíkniefna, er því grundvallarmunur í
lögum sem hlýtur að skipta máli þegar
fyrirtæki og opinberar stofnanir taka
ákvörðun um að grípa með þessum
hætti inn í einkalíf starfsmanna sinna.
Vinnslustöðin teygir sig því lengra en
armur laganna: Lögreglan fer ekki um,
almennt séð, og framkvæmir fíkniefna­
próf á fólki til að athuga hvort það hafi
neytt fíkniefna.
Í þessum skilningi hefur fyrirtækið
tekið sér vald sem einkaaðilar í at­
vinnulífinu hafa yfirleitt ekki; opinberir
aðilar eins og lögreglan hafa einkarétt
á því í vestrænum samfélögum að sjá
til þess að lögunum sé framfylgt og að
beita menn nauðung, refsingum eða
ofbeldi, til að sjá til þess að lögin séu
ekki brotin. Einkafyrirtæki hafa ekki
þessa heimild almennt séð.
Að hjálpa og að refsa
Elliði Vignisson og aðrir stjórnendur
stórra vinnustaða í Eyjum virðast hins
vegar telja að þessi grundvallarmun­
ur skipti ekki máli og að réttlætan­
legt sé hjá stofnunum og fyrirtækjum
að setja skýrar reglur um hvers konar
fólk þeir vilji ekki hafa í vinnu: Fólk
sem ekki notar fíkniefni, án þess þó að
spyrja hversu oft það hafi gert það eða
að velta því upp hvort notkun þess á
efnunum hafi einhver neikvæð áhrif á
störf þess eða daglegt líf. Elliði er alveg
skýr á því að slík próf séu til að „hjálpa“
fólki og aðgerðirnar í heild sinni séu
liður í því að berjast gegn „fíkninefna­
vandanum“.
Þetta getur hann fullyrt án þess þó
að spyrja sig að því hvort fíkniefna­
notkun viðkomandi einstaklinga sé
dagleg, regluleg, eingöngu til hátíða­
brigða eða hvort notkunin er vanda­
mál að mati fólksins sjálfs. Þó er heldur
ekki spurt að því hvort fólkið framleiði
eða rækti sjálft þau fíkniefni sem það
notar, til dæmis marijúana – ég veit
ekki hvort ég myndi flokka það undir
„fíkniefnavandann“ ef einhver einstak­
lingur væri með eina hassplöntu á
hlýjum stað heima hjá sér og klippti af
henni til einkanota endrum og eins.
Orð Elliða má skilja sem svo að allir
sem neyti fíkniefna, einu sinni eða oft­
ar, eigi við vandamál að stríða og þurfi
hjálp. Sá möguleiki er ekki skoðaður að
fólk getur notað fíkniefni hóflega endr­
um og sinnum, með sama hætti og
áfengi, og að þetta fólk hvorki kæri sig
um né þurfi „hjálpina“ sem Elliði full­
yrðir að allir notendur fíkniefna þurfi,
sama hversu mikil notkun þeirra er og
sama hversu gamlir þeir eru.
Hjón á sextugsaldri sem reykja
saman jónu einu sinni í mánuði til að
lyfta sér upp þurfa sennilega ekki á
neinni hjálp að halda, ekki frekar en
ef sömu hjón myndu deila tveimur
rauðvínsflöskum sér til slökunar. Þau
eru ekki nauðsynlega dópistar eða
alkóhólistar; þau ættu auðvitað ekki
að reykja gras eða drekka áfengi en
maðurinn er breysk vera sem breytir
ítrekað gegn betri vitund og þekkingu
á því hvað er gott fyrir hann sjálfan að
gera. Hvernig „hjálpar“ það þeim að
vera rekin úr vinnunni fyrir grasreyk­
ingarnar mánaðarlegu? Þessi miðaldra
hjón hefðu getað lent í uppsögnun­
um hjá Vinnslustöðinni út af áramóta­
jónunni sem þau fíruðu upp í yfir ára­
mótaskaupinu. Hvaða afleiðingar hafa
slíkar grasreykingar fyrir „börnin okk­
ar“ og „aðra Íslendinga“? Engar, eða í
það minnsta sé ég þær ekki.
Ef marka má orð Elliða þá vill hann
„hjálpa“ fólki, ekki „refsa því“, fyrir eitt­
hvað sem ekki einu sinni lögin geta
refsað fólki fyrir og hvað þá hjálpað því
með.
Hasshausinn hengdur en
spíttfríkið sleppur
Þá verður að hafa í huga að ummerki
eftir „mjúk“ fíkniefni eins og gras og
hass eru miklu lengur að fara úr líkam­
anum en ummerki „harðra“ eiturlyfja
eins og spítts og kókaíns. Ummerki um
kannabis geta fundist í líkamanum allt
upp að þremur mánuðum eftir neyslu
þess á meðan ummerki eftir spítt og
kókaín eru talin hverfa úr líkamanum
á tveimur til tíu dögum. Seinni efnin
eru hins vegar meira ávanabindandi,
dýrari, hættulegri og hafa verri áhrif á
neytendurna í þeim skilningi að þeir
geta orðið árásargjarnir og vænisjúkir.
Þá er varsla á kannabisefnum víða ekki
ólögleg, til dæmis í Hollandi, og er
notkun þess samfélagslega almenn og
nánast viðurkennd í ýmsum fylkjum
Bandaríkjanna og í löndum Evrópu,
til dæmis á Spáni og Ítalíu. Slíkt gildir
ekki um vörslu á „hörðum“ fíkniefnum
sem alls staðar er ólögleg.
Fordæmi Vinnslustöðvarinnar býð­
ur því upp á að „mjúki“ kannabisnot­
andinn sé staðinn á verki og missi starf
sitt á meðan „harði“ kókaínnotandinn
getur sloppið því efnið fer svo fljótt
úr líkama hans. Hasshausinn getur
því verið hengdur á meðan spíttfríkið
sleppur.
Sérstakar aðstæður í Eyjum
Þegar blaðamaður Fréttablaðsins
gekk á Elliða eftir réttlætingu fyrir
þessum aðgerðum kom upp úr dúrn­
um að bæjarstjórinn byggði hinar
boðuðu aðgerðir meðal annars á
smæð samfélagsins í Eyjum: „Ég held
að vímuefnavandinn í Vestmanna­
eyjum sé síst verri en annars staðar.
Hins vegar búum við það vel að við
erum mjög náið samfélag þar sem
samfélagsleg vitund er mjög mikil.
Það er sá styrkur sem við hyggjumst
reyna að nota.“
Ég veit ekki almennilega hvern­
ig smæð Vestmannaeyja getur verið
réttlæting fyrir slíkum inngripum í
einkalíf fólks þar sem gengið er lengra
en lög kveða á um. Elliði virðist vera
að segja að sátt sé um það í samfé­
laginu að þeir sem hafi notað fíkni­
efni séu óæskilegir í þessari „sam­
félagslegu vitund“ sem er ríkjandi
í Eyjum. Eru sambærilegar aðgerð­
ir einkafyrirtækja þá ekki mögu­
legar eða æskilegar í Reykjavík, eða
á Norðurlöndunum, annars staðar í
Evrópu eða í Bandaríkjunum, út af
stærð þeirra samfélaga í samanburði
við smæð Vestmannaeyja? Og ef þessi
meginregla Eyjamanna um inngrip
einkaaðila í einkalíf fólks á ekki við
annars staðar um lönd segir það þá
ekki eitthvað um réttmæti hennar al­
mennt séð? Þeir í Vestmannaeyjum
geta nú varla verið svo einstakir þrátt
fyrir allt talið um „okkur Eyjamenn“,
til aðgreiningar frá okkur hinum Ís­
lands sauðum.
Hættulegt fordæmi
Hvað kemur næst hjá þeim í Vest­
mannaeyjum? Ætla þeir að bregðast
með sama hætti við áfengisdrykkju
fólks, sem örugglega er miklu stærra
og dýrara samfélagsböl í Eyjum en
fíkniefnavandinn, líkt og alls staðar
annars staðar á Íslandi? Verða reyk­
ingar á tóbaki svo gerðar útlægar með
sama hætti og loks munn­ og nef­
tóbak? Verður svo ákveðið hvaða trúar­
brögð fólk á að aðhyllast eða jafnvel
hvaða stjórnmálaflokk það á að kjósa?
Hvar liggja mörk forsjárhyggjunnar
þegar menn eru komnir út fyrir arm
laganna við upprætingu á óæskilegum
þáttum í lífi annars fólks?
Þetta fordæmi sem Vinnslustöðin
hefur sett, og Vestmannaeyjabær og
Ísfélagið hyggjast fylgja, er hættu­
legt. Fordæmið er hættulegt því það
er fyrsta skrefið inn friðhelgi einka­
lífs fólks þar í bæ; fordæmi sem felur
það í sér að opinberir og óopinberir
atvinnurekendur eru farnir að fylgj­
ast með og hafa áhrif á einkalíf starfs­
manna sinna sem þó á að vera þeim
óviðkomandi, líkt og það er lögun­
um og lögreglunni óviðkomandi ef
einstaklingur hefur fengið sér jónu
fjórum vikum áður. Þetta fordæmi er í
eðli sínu ekkert annað en ofbeldi gegn
einstaklingsfrelsi fólks.
Umræða 15Mánudagur 11. febrúar 2013
„Hins vegar búum við
það vel að við erum
mjög náið samfélag þar
sem samfélagsleg vitund
er mjög mikil.
Kjallari
Ingi Freyr
Vilhjálmsson