Són - 01.01.2011, Síða 21

21ÞRÍKVÆÐ LOKAORÐ DRÓTTKVÆÐRA BRAGLÍNA
várkunnir – réttlæti. Hér er sem sagt lengd stofnatkvæðisins farin að
skipta litlu máli, rétt eins og í sérnöfnunum.
Stofnatkvæði, segi ég, en nú er margt af þessu samsett orð með tvo
stofna og tvö stofnatkvæði, og er það þá fyrri stofninn sem hér um
ræðir. Reyndar mætti ætla, út frá því sem fyrr er sagt um mikilvægi
tvíliðarins í línulok, að hann þyrfti a.m.k. að vera sérstakur orðstofn
frekar en einbert viðskeyti. En svo er ekki; viðskeytt orð eiga sinn sess
í þessu safni. Reyndar miklu færri í eldri hlutanum. Það eru varla nema
örnefnin Sólundum (ef það er viðskeytt) og Dyflinnar og samnafnið
kurfaldi: aðeins þrjú dæmi af 50 en athyglisvert að þau eru öll
langstofna. Í yngri hlutanum eru dæmin a.m.k. 14.45 Hér fyrir ofan
voru nefnd tólf dæmi um langstofna samnöfn og eru níu þeirra
viðskeytt. Þar við bætast sérnöfnin Kuflungum/Kuflunga, Erlingi
(tvisvar) og Sköfnungi – öll líka langstofna.
Þetta er orðið býsna flókið en greinilegt að eitthvað hefur breyst frá
elleftu öld til hinnar tólftu. Helst má túlka þetta þannig að skáldin hafi
tvær ólíkar aðferðir til að finna þríkvæðu orði stað í enda braglínu.
Eldri aðferðin minnir meira á braglínur sem hafa einkvætt nafnorði á
undan tvíkvæðu lokaorði. Notað er samsett orð miklu frekar en
viðskeytt og fyrra stofnatkvæðið er helst stutt – þó með allmörgum
undantekningum í sérnöfnum eins og Geir-dísar eða Þór-leiki. Síðan
bætist við önnur aðferð sem kallar á viðskeytt orð fremur en samsett
og virðist beinlínis krefjast þess að stofnatkvæðið sé langt. Hér er það
ekki tvíliður í línulok sem bragurinn þarf að gera hátt undir höfði held -
ur hið þríkvæða lokaorð sem heild.46 Ef eitthvað er í slíkum línum sem
jafna má við braghvíld, þá er það á undan fjórðu bragstöðunni, ekki á
eftir henni. Þó að seinni aðferðin komi greinilega fram sem nýjung, þá
er það við hlið hinnar fyrri, ekki í stað hennar, og sömu skáldin beita
þeim hiklaust á víxl. Þannig notar t.d. Haukur Valdísarson í Íslend -
ingadrápu bæði Sköfnungi í nýja stílnum og hug-stóri og Snæ-
grundu (tvisvar) í þeim gamla, auk langstofna samsetningarinnar
Brodd-Helga. Eins notar Gamli kanoki jöfnum höndum stuttstofna
samsetn ingar (goð-dómi – van-búna – vin-fastan) og langstofna orð
(mein-læti – vár-kunnir – rétt-læti) sem ég hef hér talið samsett en
seinni liðurinn þó varla miklu sjálfstæðari en viðskeyti.
45 Án þess að telja erlendu örnefnin „Jórðánar“ og „Nerbónar“ (tvisvar) sem skáldin
hafa hugsanlega skynjað sem samsett.
46 Kuhn kveðst þess fullviss (bls. 177) að þyngsta áherslan hafi alltaf legið á fimmtu
bragstöðu, og þá á miðatkvæði þríkvæðra orða ef þau stóðu í línulok. Þeirri kenn -
ingu andmælir Myrvoll (bls. 48). Hana er a.m.k. erfitt að heimfæra á ósamsett orð.