Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Síða 33

31
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
varðar. Dæmi um slíkt er þegar kerfi breytist
smám saman úr tvíhliða kerfi yfir í tvíundakerfi
og að lokum í sameinað kerfi. Kerfið breytist
þá í kerfi sem er nær hefðbundnum háskóla en
kerfið sem horfið er frá.
Til að hægt sé að mæla bóknámsrek þarf
að setja fram viðmið til grundvallar. Þar sem
bóknámsrek, nánar tiltekið stofnanarek, vísar til
tilhneigingar stofnana, sem ekki eru háskólar,
til þess að öðlast ýmis einkenni háskóla
þurfa viðmiðin sem mælingar grundvallast á
að endurspegla einkenni háskóla. Eitt helsta
einkenni háskóla eru reglur eða fyrirmæli um
iðkun rannsókna – því er m.a. kannað hvort
kennarar í skólum sem ekki eru háskólar eigi
að stunda rannsóknir. Annað viðmið er flokkun
námsloka eða prófgráða eftir því hvort námið
sem að baki liggur leiðir til háskólagráðu eða
ekki. Þessi tvö viðmið byggjast á niðurstöðum
rannsókna Neave (1979), Halsey (1983) og
Kyvik (2004) en þær leiddu í ljós þá tilhneigingu
að kennarar stofnana sem ekki eru háskólar
fara smám saman að stunda rannsóknir og
námið leiðir til prófs sem smám saman fær
stöðu fullgildrar háskólagráðu. Ég hef auk þess
ályktað um tvö af framangreindum viðmiðum
en það er 1) hvort háskólatitlar eru notaðir
um starfsheiti kennara og hvort 2) lýsing á
framgangskerfi einstaklinga og stofnana ber
keim af háskólakerfi, einkum með tilliti til þess
hvort kennarar geta sótt um framgang eða ekki
en einnig hvort stofnanir geta sótt um stöðu
háskóla að uppfylltum sérstökum skilyrðum
(Gyða Jóhannsdóttir, 2006).
Í ljósi niðurstaðna úr norrænu saman-
burðarrannsókninni sem sýndu að á Íslandi hafi
ekki verið millikerfi, gagnstætt því sem tíðkast
í öðrum löndum, finnst mér áhugavert að skoða
þróun íslenska háskólastigsins nánar. Einnig er
forvitnilegt að athuga sérstaklega þá þróun sem
á sér stað núna. Flokkar bóknámsreks sem hér
hefur verið lýst og flokkunarkerfi Scotts verður
notað við þá greiningu. Í þessari grein er leitað
svara við eftirfarandi spurningum:
Er íslensk þróun um eitthvað frá- 1.
brugðin þróuninni annars staðar á
Norðurlöndum? Ef svo er, hvernig?
Eru merki um breytingu á íslenska 2.
háskólastiginu í sjónmáli og hvað er til
marks um að svo sé?
Aðferðir
Í norrænu samanburðarrannsókninni (2001
−2006) var gögnum safnað á Íslandi, í
Danmörku, Finnlandi, Noregi og Svíþjóð.
Fyrst og fremst var byggt á greiningu opinberra
heimilda (lögum, reglugerðum, skýrslum,
álitum og ritum fræðimanna). Auk þess voru
tekin viðtöl við lykilpersónur í hverju landi.
Könnun á þróun íslenska háskólastigsins
(2007−2008) er einnig byggð á greiningu
opinberra heimilda (lög, lagafrumvörp,
skýrslur, o.s.frv.). Flokkunarkerfi Scotts (1995)
og útfærsla Kyviks (2004) voru notuð til
þess að greina þróun háskólastigsins, bæði í
norrænu og íslensku rannsókninni.
Í norrænu rannsókninni voru fjögur viðmið
notuð til að kanna stofnanarek skóla sem ekki
voru háskólar. 1) Reglur eða fyrirmæli um
iðkun rannsókna: Eiga kennarar að stunda
rannsóknir og þá hvers konar rannsóknir? 2)
Háskólagráður: Leiðir námið til háskólagráðu
eða ígildis hennar? 3) Háskólatitlar, þ.e.a.s.
nota kennarar háskólatitla? 4) Framgangskerfi:
Geta kennarar sótt um æðri háskólatitil og geta
stofnanir sótt um stöðu háskóla? Í íslensku
rannsókninni eru þessi fjögur viðmið notuð
en að auki er bætt við fimmta viðmiðinu,
en það er stúdentspróf sem inntökuskilyrði í
viðkomandi skóla. Þetta inntökuskilyrði var
lengi eina skilgreiningin á íslenskum háskóla.
Niðurstöður
Kerfisbundin þróun norræna háskólastigsins
Niðurstöður norrænu samanburðarrann-
sóknarinnar sýndu að uppbygging norræna
háskólastigsins fellur undir tvo flokka í kerfi
Scotts. Greiningin sýndi einnig hvenær síðasta
kerfisbreyting var gerð og frá hvaða kerfi var
horfið, sjá 2. mynd.
Leiðin liggur í háskólana – eða hvað?