Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Side 50

48
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
Krane 2000; Whiston, Brecheisen og Stephens,
2003) en að mörgu er að hyggja þegar velja skal
árangursríkar leiðir við ráðgjöf. Hafa Brown og
Rector (2008) meðal annars bent á að ítarlegt
mat á vanda ráðþega í ákvarðanatöku um nám
og störf auðveldi val á ráðgjafaraðferðum sem
gagnast einstaklingnum.
Við Florida State University (FSU) hefur
verið þróað líkan um náms- og starfsráðgjöf sem
kallast líkan um hugræna úrvinnslu upplýsinga
(Cognitive Information Processing Approach;
CIP). Þar er vandi ráðþega metinn með því
að kanna hamlandi hugsanir (e. dysfunctional
thoughts) sem koma í veg fyrir að hann geti tekið
ákvörðun um nám eða starf. Út frá stuttu viðtali
við ráðþega og niðurstöðum spurningalista um
hamlandi hugsanir, Career Thoughts Inventory
(CTI) (Sampson, Peterson, Lenz, Reardon og
Saunders, 1996a), er metið hvers konar ráðgjöf
henti ráðþega og ráðgjafarsetrinu best. Í boði
er fjölbreytt þjónusta í takt við þarfir hvers og
eins, svo sem hópráðgjöf, kennsla og sjálfstæð
upplýsingaleit (Sampson, Peterson, Reardon
og Lenz, 2000). Náms- og starfsráðgjöf
Háskóla Íslands var með þeim fyrstu hér
á landi sem hófu að veita ráðgjöf við val á
námi og störfum og hefur þjónustan farið ört
vaxandi undanfarin ár (Náms- og starfsráðgjöf
Háskóla Íslands, 2007). Til að koma til móts
við kröfu stjórnvalda um aukna skilvirkni hefur
stofnunin haft hug á að taka upp í starfsemi
sinni svipað líkan og notað er í Flórída.
Líkanið er byggt á skýrum kenningalegum
grunni og lýsir því hvernig lagt er mat á
þörf ráðþega fyrir ráðgjöf og hvernig úrræði
mæti þörfum ólíkra ráðþega best (Sampson,
Reardon, Peterson og Lenz, 2004). Þar sem
áhersla er lögð á að meta hamlandi hugsanir
tengdar ákvörðunum um nám og störf er ein af
forsendum þess að hægt sé að nota þessa leið í
náms- og starfsráðgjöf við Háskóla Íslands að
kanna hvort matslistinn um hamlandi hugsanir
(CTI) virkar sem skyldi meðal háskólanema
hérlendis. Markmið þessarar rannsóknar er því
að kanna próffræðilega eiginleika íslenskrar
þýðingar matslistans.
Kenning um hugræna úrvinnslu upplýsinga
við ákvörðun um nám og starf
Náms- og starfsráðgjafar við NSHÍ, og víðar,
hafa nýtt sér bæði kenningar og matstæki
frá Bandaríkjunum í ráðgjöf um náms- og
starfsval (Félag náms- og starfsráðgjafa, 1998;
Ægisdóttir og Einarsdóttir, í prentun). Ber
þar helst að nefna kenningar um starfsáhuga
og áhugakannanir en þær eru notaðar til að
aðstoða ráðþega við að öðlast betri þekkingu
á sjálfum sér og vinnumarkaðnum (Harmon,
1999). Kenningar um starfsáhuga beina sjónum
að persónulegum einkennum einstaklingsins
og upplýsingum um vinnumarkaðinn, þ.e. hvað
ráðþegi þurfi að vita til að geta tekið ákvörðun
(Sharf, 2006). Á hinn bóginn hefur hingað til lítil
áhersla verið lögð á að meta hvernig ráðþegi ber
sig að við ákvarðanatöku. Auk sjálfsþekkingar
er nauðsynlegt að skoða ákvarðanatökuferlið
sem á sér stað hjá einstaklingum sem eru að
velja sér nám og starf því vandi ráðþega getur
legið í ákvarðanatökunni sjálfri (Brown og
Rector, 2008).
Kenningar um ákvarðanatöku (e. career
decision-making theories) eru ýmist lýsandi,
þ.e. lýsa því hvernig fólk ber sig gjarnan
að við ákvarðanatöku (e. descriptive) eða
stýrandi, þ.e. sýna hvernig best er að taka
ákvarðanir (e. prescriptive) (Sharf, 2006).
Kenningin um hugræna úrvinnslu upplýsinga
(Cognitive information processing theory;
CIP) er stýrandi og þar er lögð áhersla á að
leiðrétta ákvarðanatökuferlið. Það sem hún
hefur umfram aðrar kenningar á þessu sviði
er að ólíkar ráðgjafaraðferðir eru notaðar
saman, svo sem áhugasviðskannanir og
vinnubækur, auk þess sem henni fylgir líkan
um heildstæða nálgun í náms- og starfsráðgjöf
fyrir ráðgjafarsetur (Lenz, Reardon, Peterson
og Sampson, 2001; Sampson o.fl., 2004). Er
þetta eina kenningin þar sem lögð er áhersla
á að meta og leiðrétta ákvarðanatökuna sjálfa
ásamt því að útfæra þjónustu á sviði náms- og
starfsráðgjafar.
Kenningin um hugræna úrvinnslu upplýsinga
(CIP) (Peterson, Sampson og Reardon, 1991;
Sampson o.fl., 2004) á rætur að rekja til
María Dóra Björnsdóttir, Sif Einarsdóttir og Jónína Kárdal