Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Qupperneq 65

63
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
Útbreiðsla tónmenntakennslu, aðstæður
og viðhorf: Viðtöl við skólastjóra og
tónmenntakennara í íslenskum grunnskólum
Helga Rut Guðmundsdóttir
Háskóla Íslands, Menntavísindasviði
Hagnýtt gildi: Tvær kannanir hafa verið gerðar á útbreiðslu tónmenntakennslu um land allt.
Önnur kom út 1983 og hin 2003. Síðari könnunin var gerð með stafrænni spurningalistakönnun
og þóttu niðurstöður ekki nægilega traustar þar sem um fjórðungur skóla svaraði ekki könnuninni.
Í rannsókninni sem hér er gerð voru teknar saman upplýsingar um tónmenntakennslu í öllum
grunnskólum á landinu. Gerð er grein fyrir stöðu námsgreinarinnar tónmenntar með samanburði
við fyrri kannanir. Niðurstöðurnar veita mikilvægar upplýsingar sem styðjast má við í mótun
stefnu í tónlistarmenntun grunnskólabarna og menntun tónmenntakennara.
Ágrip: Reglulega heyrast raddir í þjóðfélaginu um stöðu námsgreinarinnar tónmenntar í íslenskum
grunnskólum. Tilgangur þeirrar rannsóknar sem hér er greint frá var að draga upp mynd af
útbreiðslu tónmenntakennslu og aðstæðum til kennslunnar. Tekin voru viðtöl við skólastjóra í
níu af hverjum tíu skólum á landinu öllu auk nítján starfandi tónmenntakennara. Skoðaðar voru
námskrár, lög og reglugerðir um námsgreinina aftur í tímann í þeim tilgangi að gera grein fyrir
þróun hennar. Niðurstöður leiddu í ljós að tónmennt hefur verið vaxandi þáttur í skólastarfi í
íslenskum skólum síðastliðna áratugi. Þar sem tónmennt er kennd eru aðstæður til kennslunnar
víða góðar. Í ljós kom að í skólum sem ekki bjóða upp á kennslu í tónmennt vantar talsvert upp
á aðstæður til slíkrar kennslu og gæti það skýrt að hluta hvers vegna þessir skólar eiga erfitt með
að ráða til sín tónmenntakennara. Rætt er um mikilvægi þess að skoða nýjar leiðir til að efla hlut
tónlistar í menntun grunnskólabarna.
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008, 63–76
Námsgreinin tónmennt á sér tæplega fjögurra
áratuga sögu í íslenskum grunnskólum. Hug-
takið tónmennt náði almennri útbreiðslu
í skólakerfinu eftir árið 1970. Fyrsta
námsefnið sem bar heitið „Tónmennt“ var
gefið út af Námsgagnastofnun árið 1981
en tilraunakennsluefni í tónmennt hafði
verið kennt í nokkur ár á undan. Fyrsta
aðalnámskráin sem fjallaði um námsgreinina
tónmennt var Aðalnámskrá grunnskóla frá
árinu 1976. Áður en námsgreinin tónmennt
kom til sögunnar voru orðin „söngur“ og
„söngkennsla“ notuð yfir kennslu tónlistar á
barna- og gagnfræðaskólastiginu (Reglugerð
um kennaramenntun í söng og tónlist, 1959;
Námsskrá fyrir nemendur á fræðsluskyldualdri,
1960).
Ljóst er að orðið tónmennt var tekið
upp með það fyrir augum að víkka svið
tónlistar í menntun barna á fræðsluskyldualdri
þannig að það tæki til fleiri þátta en söngs.
Þar kom einnig til þörf á aðgreiningu frá
orðunum tónlistarkennsla og tónlistarkennari
sem notuð voru um hljóðfærakennslu og
hljóðfærakennara í tónlistarskólum (Reglugerð
um kennaramenntun í söng og tónlist, 1959).
Þeir námsþættir tónlistar auk söngs sem
bætt var í námskrá undir hatt námsgreinarinnar