Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2008, Síða 109

107
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008
Pistillinn
Hvert stefna íslenskir framhaldsskólar?
Menntastofnanir eða þjónustustofnanir?
Atli Harðarson
Fjölbrautaskóla Vesturlands
1. Einstaklingshyggja
Síðan ég byrjaði að fylgjast með umræðum um
málefni framhaldsskóla fyrir rúmlega tuttugu
árum hefur einhvers konar einstaklingshyggja, í
bland við fjölhyggju og frjálslyndi, verið nokkuð
áberandi í máli þeirra sem tjá sig um skólamál
og menntastefnu. Þessi hugsunarháttur birtist
í mörgum myndum, til dæmis sem skoðanir í
þá veru að skólarnir eigi að þjóna nemendum,
mæta þörfum þeirra, bjóða öllum nám við hæfi
og leyfa hverjum nemanda að njóta sín á eigin
forsendum. Þessu hafa fylgt hugmyndir um
að skólar séu þjónustustofnanir og þær hafa
blandast saman við umræðu um samkeppni
milli framhaldsskóla og líklega átt sinn þátt í að
móta leikreglurnar í þeirri keppni.
Um þessa einstaklingshyggju má margt
gott segja. Hún er náskyld umburðarlyndi og
réttmætum kröfum um að öllu fólki sé sýnd
virðing og kurteisi og hún hefur átt sinn þátt
í margvíslegum framförum í skólum, eins og
betri kennslu fyrir fólk sem á erfitt með að
læra að lesa og viðurkenningu á því að sömu
námsaðferðir og sama námsefni henti ekki
öllum. En hugsunarháttur sem hefur góð áhrif
á einu sviði getur afvegaleitt menn á öðru og
einstaklingshyggjan afvegaleiðir skólamenn ef
hún fær þá til að líta á skóla eins og þeir séu
þjónustustofnanir og keppikefli þeirra eigi að
vera það eitt að láta „viðskiptavinunum“ í té
hvaðeina sem þeir óska eftir.
Uppeldi, hvort sem það fer fram á heimili
eða í skóla, getur ekki snúist um það eitt að
svara eftirspurn. Ef ungmenni sækjast eftir
einhverri vitleysu hlýtur góður uppalandi að
reyna að fá þau til að breyta löngunum sínum
og þankagangi.
Eigi skólar að vera uppeldisstofnanir geta
þeir ekki látið þar við sitja að mæta óskum
nemenda. Þeir hljóta líka að reyna að móta
gildismat þeirra og áhugamál. Nú kann einhver
að hugsa sem svo að þetta eigi einkum við
um leik- og grunnskóla en þegar komið sé í
framhaldsskóla hljóti að fara lítið fyrir eiginlegu
uppeldishlutverki. Þetta held ég að sé mikill
misskilningur. Allir skólar frá leikskólum til
háskóla hafa uppeldishlutverk.
Við háskóla, og kannski einkum þær
deildir sem byggja á langri hefð eins og
læknadeildir og lagadeildir, fer fram skipuleg
félagsmótum samhliða þjálfun og fræðslu.
Þegar vel tekst til eru nemendum innprentaðir
siðir og viðhorf sem eru forsenda þess að verða
góður læknir, góður lögfræðingur eða góður
vísindamaður og þeim tamið að bera virðingu
fyrir vísindalegum aðferðum og fagmannlegri
framkomu. Hliðstæða sögu má segja um
iðnfræðslu. Iðnnemar fá ekki bara kennslu
í handverki og tækni heldur líka þjálfun í
fagmennsku sem hefur pólitískar, siðferðilegar
og fagurfræðilegar víddir.
Þegar nemendur eru leiddir inn í heim
fræðigreinar eða fagstéttar fá þeir ekki einungis
„hlutlausa“ fræðslu og þjálfun heldur eru þeir
látnir tileinka sér anda greinarinnar og vandir
við tilheyrandi þankagang. Sé þetta ekki
uppeldi þá veit ég ekki hvað það orð merkir.
Ef við viðurkennum að framhaldsskólar
hafi uppeldishlutverk hljótum við að minnsta
Tímarit um menntarannsóknir, 5. árgangur 2008, 107–113