Málfregnir - 01.12.2001, Blaðsíða 6

skýrslu fyrir Norrænu ráðherranefndina um
stöðu íslensku gagnvart ensku hér á landi og
á fundi í Finnlandi í gær gerði hann grein
fyrir niðurstöðunum, ásamt þeim sem unnið
hafa svipaðar athuganir annars staðar á
Norðurlöndum. Það að ráðherranefnd Norð-
urlanda hefur látið gera sérstaka athugun á
þessu sýnir hversu alvarlegum augum þess-
ar þjóðir líta málið.
Athugun Ara beinist að fimm sviðum:
skólum, fjölmiðlum, háskólastarfi og vís-
indum, atvinnulífi og stjómsýslu.
Meginniðurstaða skýrslunnar er að enska
hafí (enn þá?) ekki náð yfirhöndinni á neinu
af þeim sviðum sem rannsóknin beinist að.
Það eru þó viss atriði í skýrslunni sem vekja
spurningar og sumar af niðurstöðunum geta
alls ekki talist jákvæðar.
I skólastarfi virðist staða íslensku vera
sterk og í námskrá er mikið lagt upp úr móð-
urmálskennslu og stjórnsýslumálið er nær
eingöngu íslenska.
Ekki er eins björt mynd dregin upp af fjöl-
miðlum, sérstaklega ljósvakamiðlum, og
verst er staðan í myndmiðlum. í Ríkissjón-
varpinu var um það bil helmingur alls efnis,
sem sent var út tiltekna viku í september
2001, á íslensku. Samkvæmt eldri könnun,
sem vitnað er til, var meðalhlutfall íslensks
efnis Stöðvar 2 á árunum 1997-1999 ein-
ungis 10-20%. Talið er líklegt að framboð
annarra sjónvarpsstöðva á íslensku efni sé
enn minna, auk þess sem fjöldi landsmanna
hefur aðgang að erlendu sjónvarpsefni í
gegnum gervihnetti eða breiðband. Þess ber
þó að geta í þessu samhengi að íslenskar
kvikmyndir hafa verið í sókn og ástandið í
þessum efnum hefur sennilega ekki versnað
á síðasta áratug.
Þau svið, sem sérstök ástæða er til að hafa
áhyggjur af, eru annars vegar atvinnulífið
og ýmsar tæknigreinar og hins vegar há-
skólar og vísindasamfélagið.
Háskólar
Það færist í vöxt að ýmiss konar starfsemi á
háskólastigi, sem svo er nefnt, fari fram á
ensku. Þetta er sérstaklega áberandi í nýjum
og minni stofnunum eins og Háskólanum í
Reykjavík og Háskólanum á Akureyri. Þar
eru ýmsar námsbrautir að hluta eða alger-
lega kenndar á ensku og skólamir lýsa því
yfir að þeir hyggist ganga enn lengra á þess-
ari braut í framtíðinni.
Háskóli íslands virðist raunar hafa nokkra
sérstöðu hér þar sem langsamlega mestur
hluti af kennslu hans fer, a.m.k. enn þá, fram
á íslensku. Athygli vekur að þar eru það
ekki síst grundvallargreinar í raunvísindum,
eins og stærðfræði og eðlisfræði, sem með
mestri samkvæmni bjóða kennslu á ís-
lensku. Það er frekar í félagsvísindum og
ýmsum nýrri greinum sem boðin eru nám-
skeið á ensku.
Sérstaka athygli vekur skoðun Rúnars
Vilhjálmssonar, prófessors í hjúkrunarfræði
við Háskóla íslands, en vitnað er til um-
mæla hans í Morgunblaðinu 1. júlí 2001.
Þar stendur orðrétt:
Á miðöldum var alþjóðlega vísindatungu-
málið latína. Á 19. öld kom afturkippur í
alþjóðlega þróun vísinda um leið og sú krafa
var gerð að vísindamenn skrifuðu á móður-
máli sínu. Um leið einangruðust margir í
fræðum sínum, höfðu lítil áhrif og fóm á mis
við þann samanburð og hágæða rýni sem er
metnaðarfullri fræðimennsku nauðsynleg....
Eg tel að þegar vísindamenn skrifi strang-
fræðileg verk muni menn að mestu leyti
snúa sér að ensku í félags- og hugvísindum
í framtíðinni.
Við þessa söguskoðun er ýmislegt að
athuga. Að mati sagnfræðinga má segja að
19. öldin hafi verið allra mesta blómaskeið
vísinda frá upphafi mannkyns. Oft er sagt að
á 19. öld einni hafi verið gerðar jafnmargar
merkar uppgötvanir í raunvísindum og
samanlagt á öllum öldum mannkynssögunn-
ar fram til þess. Og að mati margra er þessi
þróun vísindanna megineinkenni 19. aldar-
innar. Menn halda kannski að 20. öldin sé
mesta vísindaöld sögunnar og vissulega
6