Málfregnir - 01.12.2001, Blaðsíða 27

hvort sem er? Annars verður þetta bara að
fara svona.“ Ég varð því miður að hafna
þeirri beiðni sakir tímaskorts og veit ekki
hvað um textann varð.
Þessi fjögur atriði eru oft undirrót lélegs
texta en engin gagnrýni er réttlætanleg ef sá
sem gagnrýnir rífur aðeins niður en bendir
ekki á hvaða leiðir séu til úrbóta. Það lætur
ekki öllum jafnvel að skrifa bréf, skýrslur
eða greinargerðir eins og ég sagði áðan. En
mikilvægt er að sá sem skrifar viti nákvæm-
lega um hvað hann ætlar að skrifa og hafi
kynnt sér viðfangsefnið vel. Þetta á einnig
við ef sá hinn sami tekur að sér að koma er-
lendu efni yfir á íslensku. Að skrifunt lokn-
um ætti hver og einn að spyrja sjálfan sig í
fullri hreinskilni: 1) hef ég skilið verkefni
mitt? 2) hef ég komið því til skila sem ég
ætlaði að segja? og 3) eru líkur til þess að
lesandi eða áheyrandi skilji þann texta sem
ég er búinn að skrifa? Þessi atriði hljóma
eins og hver önnur sjálfsögð sannindi en
mörgum getur reynst erfitt að svara þeim
játandi ef þeir staldra við og hugsa í alvöru
um það sem á pappírnum er. Ef svarið er
„nei“ réttlætir tímaskortur ekki að textinn sé
sendur áfram.
Mikilvægt atriði, sem oft vill sitja á hak-
anum, er að velja hugsunum sínum rétt orð
því að aðeins með því að klæða þær réttum
búningi er von til þess að þær komist til
skila. Sumir virðast telja að með því að nota
löng, samsett eða tæknileg orð, sem raðað er
saman í langar og flóknar setningar, geti
þeir aflað sér virðingar hjá lesanda sem
hljóti að telja að mikil kunnátta liggi að baki
þessum skrifum. I lauslegri athugun, sem
gerð var á lengd orða í seðlasafni Orðabók-
arinnar, kom í ljós að orð eru sífellt að
. lengjast. Á 16. öld var meðallengd orða 8,5
' stafir, á 17. öld 9,5 en í lok 20. aldar 12,5
stafir. Ástæðan fyrir þessu er hinar allt of
löngu og óþörfu samsetningarunur. Ég ætla
að nefna nokkur dæmi sem öll eru úr
greinum um iðnaðar-, útvegs-, stjómsýslu-
og félagsmál sem birst hafa í Sveitarstjórn-
armálum: botnvörpuútgerðarkostnaður þar
sem hægt væri að nota kostnaður vegna
botnvörpuútgerðar,olíukyndingaeftirlitsmað-
ur í stað eftirlitsmaður með olíukyndingum,
borgarfulltrúaformaður í stað formaður
borgaifulltrúa, peningasköpunarhlutverk
bankakerfisins í stað hlutverk bankakerf-
isins til að ávaxta peninga. Fleiri orð mætti
nefna eins og almenningsvagnaþjónusta,
atvinnuleysissjóðsstjóri, barnagœsluvanda-
mál, brottflutningsbyggðasvœði, byggingar-
umhvetfislegur, eignaraðildarbreyting, elli-
heimilisframkvœmd, ferðatannlœkninga-
tœki, fjarvarmaveituframkvæmd, fram-
leiðniaukningarmöguleiki, fólksfœkkunar-
framlag,fólksfœkkunarhérað, helgidagsvitj-
unargreiðsla og ótal mörg fleiri. Ekkert
þessara orða, sem eru allt upp í 10 atkvæði,
er nauðsynlegt og í öllum tilvikum hefði
verið auðvelt að orða mál sitt án þess að
grípa til samsetninga af þessum toga.
Þriðja og síðasta atriðið, sem ég ætla að
nefna og er mikilvægur þáttur í samskiptum
ritanda og lesanda eða hlustanda, er ein-
faldur stíll og stuttar setningar. Hvers vegna
skyldu svo margir velja flækju í stað ein-
faldleika? Orðin, sem notuð eru í slíkum
texta, geta öll verið kórrétt samkvæmt
orðabókum og eru notuð í réttri merkingu.
Þau eru beygð á réttan hátt og standa í
réttum föllum en samt kemst það illa til
skila sem ætlunin var að segja nema lesandi
fari tvisvar eða jafnvel oftar yfir máls-
greinina. Áheyrandi missir þráðinn. Ég
mundi eftir grein sem ég hafði lesið þegar
ég var að reyna að kynna mér frumvarp til
laga um staðgreiðslu opinberra gjalda. Mér
er þessi grein sérstaklega minnisstæð vegna
þess hve erfiðlega mér gekk að lesa hana til
enda og var hún þó ætluð breiðum lesenda-
hópi, m.a. í stjómsýslu. Eitt dæmi hafði ég
skrifað upp og lagt í skrifborðsskúffuna
mína. Mér hafði láðst að skrifa hjá mér
heimildina en ég les dæmið samt. Það er
svona:
Enn fremur er gert ráð fyrir að heimila inn-
heimtumönnum þinggjalda og sveitarsjóðs-
27