Málfregnir - 01.12.2001, Page 7

urðu þá miklar framfarir. En kannski er hún
fyrst og fremst tækniöld. Hinn vísindalegi
grunnur að tækniþróun 20. aldar var að veru-
legu leyti lagður á 19. öld. I ljósi þessa verður
að telja að ummæli prófessorsins séu vægast
sagt furðuleg og spyrja má hvað býr að baki.
Atvinnulífið og tæknin
Niðurstöður úr sérstakri athugun, sem Ari
Páll gerði á starfsemi Islenskrar erfðagrein-
ingar, eru einkar fróðlegar. Fram kemur að
af 550 starfsmönnum fyrirtækisins hafa 80
eða tæp 15% annað móðurmál en íslensku
og starfsmenn eru af 20 ólíkum þjóðernum.
Meginniðurstaða Ara er sú (bls. 38) að
starfsmenn Islenskrar erfðagreiningar noti
ensku alltaf þegar nauðsynlegt er að allir
skilji og það þarf því ekki nema einn útlend-
ing í samræðuhóp til að allir fari að tala
ensku.
Hins vegar tala Islendingar að jafnaði
íslensku sín á milli ef enginn útlendingur er
viðstaddur en það kemur fyrir að jafnvel
þeir noti ensku ef óvissa ríkir um íslensk
íðorð en þá er enska notuð til að forðast mis-
skilning. Allt, sem krefst nákvæmni, kallar
á ensku en hins vegar segir frá því að það
komi fyrir að útlendingar og Islendingar tali
saman á íslensku yfir hádegisverði.
Fyrirtækið býður upp á námskeið í ís-
lensku fyrir útlendingana sem þar starfa og
allir útlendingamir, sem rætt var við, höfðu
notfært sér þessi námskeið að einhverju
marki. En þeir gera þetta frekar af áhuga en
nauðsyn. Einn orðar það svo að það sé
skynsamlegt („makes sense“) að læra málið
sem talað er í landinu þar sem maður býr.
Svo virðist mega álykta að hér sé um-
dæmisvandi íslenskunnar sýndur í hnot-
skum. Því hefur t.d. verið haldið fram að
skortur á íðorðum sé upphaf þess að tungu-
mál missa umdæmi. Málin verða ónothæf
vegna þess að orðin eru ekki til og í stað
þess að sletta stöðugt er einfaldara að nota
bara alþjóðatunguna enda nota Islending-
arnir ensku til að tala saman þegar íslensk
orð vantar.
Einnig má sjá hér merki þess að enska sé
notuð í „mikilvægara“ umhverfi en íslenska.
Utlendingar læra íslensku sér til gamans og
til að kynnast framandi menningu og hún er
notuð í matarhléum og kaffitímum. Hér má
minna á hugtakið eldhúsmál sem stundum
hefur verið notað í þessu samhengi.
Hvað er til ráða?
Rétt er að taka fram að ekki er hér hægt að
sakast við einstaka menn eða einstök fyrir-
tæki heldur er þetta vandi samfélagsins alls.
Umhverfið í því fyrirtæki, sem hér greinir
frá, er örugglega ekki einsdæmi og starfs-
menn vinna án efa af heilindum að þeim
verkefnum sem þeim eru fengin. A það jafnt
við um tæknistörfin og þá tilburði sem við-
hafðir eru til að kenna útlendingunum
íslensku. En öllum, sem þessu máli tengjast,
er vandi á höndum. Framtíðarþróunin ræðst
af því hvemig upprennandi kynslóðir bregð-
ast við þessum vanda.
Svar 20. aldar við þeim vanda tungunnar,
sem við blasti við upphaf aldarinnar, var
íðorðastarf og í grunninn byggðist það á
áhuga þeirra sérfræðinga, hvers á sínu sviði,
sem tóku þátt í því. Ekki er vitað á þessari
stundu hvemig næstu kynslóðir meta gildi
þess að viðhalda samhenginu í íslenskri
málþróun og þess að íslenska verði notuð á
sem flestum sviðum. Lítið er vitað um af-
stöðu ungs fólks í þessum efnum. Ekki er
heldur vitað hversu útbreidd notkun ensku
er almennt í atvinnurekstri og vísindum hér
á landi.
Hvað geta stjómvöld og aðrir ábyrgir
aðilar í þjóðfélaginu lagt af mörkum í þessu
sambandi? Ef til vill er ábyrgð menntakerf-
isins, og sérstaklega háskólastigsins, mest.
Bent hefur verið á að sú tíska virðist uppi
að líta á ensku sem alheimsmál og ungir
vísindamenn eru hvattir til að stunda fræði
sín á ensku frekar en íslensku. Háskóla-
kennarar hljóta t.d. meiri umbun fyrir rit
sem þeir birta á ensku en á íslensku. Þegar
þetta er skoðað í ljósi tilbúinna sagnfræði-
skýringa, eins og þeirrar að notkun móður-
7
L