Málfregnir - 01.12.2001, Qupperneq 25

GUÐRÚN KVARAN
Málfar í stjórnsýslu
Eftiifarandi erindi flutti Guðrún Kvaran á málþingi um málfar í opinberum skjölum 29.
september 2001. Auk Guðrúnar fluttu þar erindi Sigrún Þorgeirsdóttir, Þýðingamiðstöð
utanríkisráðuneytis, Anton Helgi Jónsson, rithöfundur og framkvœmdastjóri auglýsinga-
stofunnar Tunglsins, Hjördís Hákonardóttir héraðsdómari og Svala Valdemarsdóttir, rit-
stjóri hjá Alþingi.
íslensk málstöð stendur í dag fyrir málþingi
um rnálfar í opinberum skjölum og ég var
beðin um að ræða um efnið á almennum
grunni, þ.e. hvað átt sé við með málfari í
stjómsýslu. Að undanförnu hef ég spurt þá
sem ég hef mætt á fömunt vegi hvað þeir
telji átt við þegar svona er tekið til orða.
Langflestir sögðu: „Það er sama og stofn-
anamál." Talað er um stofnanamál, menn
skammast út í stofnanamál en hvað er svo
stofnanamál, hver eru einkenni þess og
hverjir skrifa það? Ef ég spurði um þetta
varð færra um svör en flestir töldu þó að
aðaleinkennin væru klúðurslegur, þungur
stfll, ofnotkun nafnorða, langar samsetning-
ar og óeðlileg orðaröð. En þetta er ekkert
nýtt fyrirbrigði sem allt í einu er að hertaka
íslenskar stofnanir. A 19. öld var algengt að
skammast út í kansellístílinn sem sam-
kvæmt Orðabók Menningarsjóðs er ‘emb-
ættisbréfastíll með flókinni og samanskrúf-
aðri orðskipan; samanbarinn og tilgerð-
arlegur flækjustill’ (481). Sá stíll hafði þá
verið notaður nokkuð lengi einkum í
dómskjölum, lögþingsbókum og öðrum
opinberum stjómsýsluritum. Hann hefur
lítið verið rannsakaður málfræðilega, að því
er ég best veit, og sama gildir um stofnana-
málið. Eg hef ekki fundið margar skilgrein-
ingar á því hvað stofnanamál sé. Halldór
Halldórsson prófessor minntist reyndar á
það í greininni Um málvöndun sem prentuð
er í ritinu Mál og túlkun frá 1981. Hann
segir: „Eg vil að lokum ekki láta hjá líða að
minnast á hið svo kallaða stofnanamál -
kansellístíl nútímans. Þetta böksulega og
samanbarða mál, sem tröllríður ekki aðeins
íslenzku þjóðinni, heldur mörgum öðrum og
kallað er á ensku offtcialese, verður að taka
til alvarlegrar meðferðar. Vitanlega er það
fyrst og fremst hlutverk stjórnmálamanna
og embættismanna að glíma við þennan
draug, en þeir þurfa vafalaust aðstoðar við.
Sumar þjóðir hafa gefið út leiðbeiningar til
þess að hamla á móti þessu fári. Þessi
samanrekni stfll gerir hugsunina óskýra,
stuðlar að þokulegu ntálfari og þokulegri
hugsun“ (1981:222).
Olafur Jónsson bókmenntafræðingur
spurði í greininni Hvíld er góð: „Eru ekki
„stofnanamál" og „þýðingamál" tvær kvísl-
ar einnar og sömu málleysu-móðu sem kann
að eiga upptök sín í misheppnaðri móður-
máls- og tungumálakennslu?“ (1986:206).
Armann Halldórsson, fv. safnvörður á Egils-
stöðum, benti í Sveitarstjórnarmálum
(1986:123) á að: „Það væri gott viðfangs-
efni fyrir málrannsóknarmenn að gera
málfarssögu sveitarstjómar frá dönsku-
skotnum kansellístíl til stofnanamáls nútím-
ans skil.“ Það kæmi mér ekki á óvart að
niðurstaða slíkrar rannsóknar yrði að
kansellístíllinn hafi ekki horfið heldur
aðeins breyst og fengið nýtt nafn.
Það er forvitnilegt að velta því fyrir sér
hvað það sé sem verður þess valdandi að
menn senda frá sér texta á „böksulegu og
samanbörðu“ máli. Astæðan er auðvitað
margþætt. Sumum lætur einfaldlega verr að
skrifa en öðrum þótt þeir leggi sig alla fram
25