Málfregnir - 01.12.2001, Side 34

niðurstöður okkar Joan til að nýja setninga-
gerðin í íslensku sé ný gerð ópersónulegrar
germyndar sem er að þróast út frá hefðbund-
inni þolmynd í málinu. Nýja setningagerðin
í íslensku virðist hegða sér setningafræði-
lega séð eins og svokölluð -no/ío-setninga-
gerð í pólsku og svokölluð „óbeygjanleg"
setningagerð í írsku, m.a. með tilliti til aftur-
beygðra fornafna, sjá dæmin í (7).
hafa verið nefnd dæmi um hana af og til í
málfræðiritum og Helgi Skúli Kjartansson
ritaði athyglisverða grein um þessa mál-
breytingu í Skímu 1991.
Við Joan Maling hófum að rannsaka þessa
nýju setningagerð árið 1996. Þá stóðum við
að lítilli frumathugun á þessari setningagerð
í Reykjavík og á tveimur stöðum úti á landi
(sjá Aðalheiði Þ. Haraldsdóttur 1997, Guð-
(7) Afturbeygt fornafn í nýju setningagerðinni í íslensku
a. Það var leikið sér allan daginn
b. Síðan er tekið sér augnablikshvíld frá matargerðinni...
c. Það var horft á sjálfan sig í speglinum
Hér virðist því vera um hliðstæða þróun í
pólsku, írsku og íslensku að ræða. Rétt er að
taka fram að þessi nýjung í pólsku og írsku
er nokkur hundruð árum eldri en í íslensku
og ljóst er að pólska og írska hafa ekki haft
þessi áhrif á íslensku. Miklu líklegra er að
þessi hliðstæða þróun í málunum stafi af
sameiginlegri tilhneigingu í þessum (fjar)-
skyldu indóevrópsku málum.
3. Rannsókn okkar á þessari nýju setn-
ingagerð í íslensku
Hingað til hefur lítið verið minnst á nýju
setningagerðina í íslenskum málfræðiritum.
Eins og kemur fram í (8) var að því er við
best vitum fyrst minnst á hana í cand. mag.
ritgerð Helga Bernódussonar (1982). Síðan
björgu M. Björnsdóttur 1997, Joan Maling
og Sigríði Sigurjónsdóttur 1997). Fljótlega
eftir þetta fórum við að undirbúa mjög viða-
mikla athugun á þessari nýju setningagerð.
Við hönnuðum spumingablað og veturinn
1999-2000 réðum við aðstoðarmenn sem
lögðu spumingablaðið fyrir 1731 nemanda í
10. bekk (15-16 ára unglinga) í 65 skólum
um allt land. Þetta þýðir að við prófuðum
45% árgangsins (unglingar fæddir árið
1984). Spumingablaðið var einnig lagt fyrir
205 fullorðna um allt land.
Spumingablaðið var með 68 setningum í
handahófskenndri röð. 17 þessara setninga
voru svokallaðar viðmiðunarsetningar og
voru þær sumar tækar en aðrar ótækar. Þess-
ar viðmiðunarsetningar voru m.a. notaðar til
(8) Nýja setningagerðin í málfrœðiritum hingað til
a. Það var hjálpað mér í skólanum (Helgi Bemódusson 1982:212)
Það var barið mig (Helgi Bernódusson 1982:242, neðanmg. 45)
Það var skilið mig eftir
b. Helgi Hálfdanarson, Gœtum tungunnar (1984:31), Málvilla 174
Heyrst hefur: Það var sagt honum að fara
RÉTT VÆRI: Honum var sagt að fara
Leiðréttum þetta hjá bömunt
c. ?Það var fleygt bókunum (Jón Friðjónsson 1989:81)
?Það var saknað stráksins
d. Það var kosið hana í gær (Halldór Ármann Sigurðsson 1989:355)
e. Var beðið þig að skrifa? (Helgi Skúli Kjartansson 1991:18-22)
Það var strítt henni allan veturinn
34