Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1990, Side 19

Apokrýfar bækur Gamla testamentísins
bækumar. Þær hafa margar hverjar komið í leitir á þessari öld og síðustu
og hafa reynst biblíufræðingum og ritskýrendum mikil náma fróðleiks.
Ný ensk þýðing þeirra í mjög aðgengilegri gagnrýninni útgáfu kom út í
tveim bindum miklum að vöxtum hjá Doubleday í New York, fyrra
bindið 1983 og hið síðara 1985 en verkinu er ritstýrt af James H.
Charlesworth.
Apokrýfu bækurnar og Nýja testamentið
Lesandi Nýja testamentisins sem kunnugur er Gamla testamentinu verður
þess fljótt áskynja að ýmsar hugmyndir sem em í fyrirrúmi í hinu nýja
em ekki ofarlega á baugi í því gamla og aðrar sem mikið fer fyrir í hinu
gamla hafa gæðst nýju svipmóti og vídd í því nýja. Það þarf engan að
undra. Aldir líða frá því bók Malakí lýkur og þar til Matteusarguðspjall
er sett saman.
Apokrýfu bækumar em ímörgu brú milli hugmyndaheima testament-
anna og geyma vitnisburð um þróun trúarhugmynda Gamla testamentisins
aldimar fyrir tíma Nýja testamentisins. Þær em fjölbreyttar að innihaldi
og ekki síður formi. Flest bókmenntaform Gamla testamentisins eiga sér
þar hliðstæður. Þar eru spekirit, Síraksbók og Speki Salómons og
söguritin 1. og 2. Makkabeabók. Uppbyggilegur skáldskapur með
sögulegu ívafi em Tóbitsbók og Júdítarbók. Barúksbók er spámannlegt rit
og Bréf Jeremía spámannleg prédikun og Bæn Manasse sem og kaflar
annarra apokrýfra bóka er dæmi bænabókmennta og ljóða sem samsvara
hymnum sögurita og sálmum Davíðs.
Form bókanna og orðfæri og efnismeðferð sver þær í ætt við hebresku
ritningamar sem þær em viðkvæði við og útlegging á og innihald þeirra
sýnir eins og ella er oft raunin að „fjórðungi bregður til fósturs.” En þær
em böm annars tíma en nær „allar hinar bækumar”, tíma sem hafði djúp
áhrif á innri og ytri sögu Gyðinga, böm umbrotatíma sem knúði Gyðinga
til að taka margt til endurmats sem þeir og gerðu. Það endurmat mótaði
bæði gyðingdóm og kristindóm.
Apokrýfu bækumar em ómetanlegt vitni um þær aðstæður og hvemig
við þeim var brugðist. Það er einkum í femu sem sjá má þar augljósa
þróun guðfræðilegrar hugsunar sem spratt af fræjum sem lögmálið hlúði
og spímðu í ritum spámannanna og eldri bókunum hinum en blómstmðu
og bám ávöxt í ritum Nýja testamentisins.
Þessi fjögur atriði em aukin áhersla á handanvem (transcendens) Guðs,
tvíhyggja fyrir persnesk og síðar hellenísk áhrif, aukin áhersla á tilvist og
hlutverk engla annars vegar og svo hins vegar illra anda. Og síðast en
ekki síst má ljóslega sjá þróun vona um upprisu og persónulegt líf
mannsins eftir dauðann.
Rýmið leyfir ekki að leitast sé við að gera þessum þáttum nokkur skil.
Mun ég aðeins með almennum orðum drepa á fáein atriði varðandi hið
síðastneíhda.
Gamla testamentið er fáort um dauðann og það sem við tekur handan
hans. Guð er uppspretta og gjafari lífsins. Langlífi er gjöf hans og
17