Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1990, Síða 71

Þýðingarstarf Haralds Níelssonar
niðurstöður rannsókna, sem snertu fomsögumar íslensku, en telja sig á
hinn bóginn hiklaust bæran að dæma um sams konar „kritík“ þegar
Biblían ætti í hlut. Þetta fannst Jóni Bjamasyni einkennileg hógværð. í
svari sínu rekur Haraldur námsferil sinn og hvemig hann hafi við
þýðingarstarfið undanfarin fjögur ár orðið að kynna sér vandlega
þýðingar hinna bestu útlendu þýðenda. Þannig segist hann hafa kynnst
biblíurannsóknunum og megi því teljast færari en Jón Bjamason til að
dæma um, hvort Móse hafi ritað Mósebækumar eða hvort þær muni vera
samsteypa úr eldri ritum. Þó ekki sé það tekið fram beinlínis þá dylst ekki
hvorri skoðuninni Haraldur fylgir.
Þó sumum þætti Haraldur gera lítið annað í þessari grein en að rekja
afrekaskrá sína þá átti hún a.m.k. að nægja til að taka af allan efa um hvar
hann stóð gagnvart hinum nýju biblíurannsóknum.
Árið 1908, að loknu þýðingarstarfinu, tók Haraldur hins vegar fyrir
alvöm að láta til sín taka í deilunum um nýguðfræðina. Þá skrifaði hann
greinina „Prédikarinn og bölsýni hans“ og birti í Skírni.51 Með greininni
vildi Haraldur andmæla þeirri hefðbundnu skoðun kirkjunnar, að Biblían
sé öll spjaldanna á milli óskeikult Guðs orð og án mótsagna. Þar lagði
hann áherslu á að trúarhugmyndimar taki breytingum og þroska eftir því
sem tímar líða. Framþróunarlögmálið ríki í Biblíunni eins og annars
staðar.
Hvemig getur nokkur maður talið það sennilegt, að hugmyndir Móse og Salómós um
guð og tilveruna hafi verið jafn-fullkomnar og skoðanir postulanna? Móse fór með
Israelsmenn af Egiptalandi um 1320 f.Kr., að því er menn vita bezt, og Salómó rikti
frá 970-933 f.Kr. En rit hins nýja sáttmála [eru] flest samin síðari hluta fyrstu aldar
eftir Krists burð. Skoðanir manna breytast og þróast á skemmri tíma en 1000 árum.
Niðurstaðan hans í greininni var á þá leið að munurinn á lífsskoðun
Prédikarans og kenningu Krists sé eins mikill og munurinn á „skamm-
degisrökkri vetrarins og langdegissólskini sumarsins".52
En þó Haraldur hefði gengið nýguðfræðinni á hönd þá var ýmislegt í
henni sem hann gat aldrei fyllilega sætt sig við. Hann gagnrýndi
nýguðfræðina þýsku fyrir að hafna sögum Biblíunnar um yfimáttúrlega
atburði. Hann gat ekki sætt sig við að sagnfræðilegum stoðum væri kippt
undan dularfullum fyrirbæmm í Ritningunni. Lausnina á þessu vandamáli
taldi Haraldur sig finna í sálarrannsóknum þeim, sem þá vom fyrir
alvöm að ryðja sér braut hér á landi.53 Hann hefur lýst því hvemig hann
hafi þegar langt var liðið á þýðingarstarfið verið næstum búinn að tapa
trúnni. Hann hafi þá uppgötvað hversu ófullkomin bók Biblían var og að
fyrri trúarhugmyndir hans, m.a. þær sem honum vom kenndar við
Hafnarháskóla, hafi reynst rangar. En þá hafi sálarrannsóknimar komið
51 Haraldur Níelsson, „Prédikarinn og bölsýni hans.“ Skírnir 82/1908, s. 43-61.
52 Haraldur Níelsson, „Prédikarinn og bölsýni hans.“ Skírnir 82/1908, s. 60-61.
53 Um þetta efni vísast til umfjöllunar Jakobs Jónssonar í kaflanum „Guðfræði Haralds
Níelssonar" í bókinni Stríðsmaður eilífðarvissunnar 1868-1968. Ritstj. Benjamín
Kristjánsson. Rv. 1968, s. 68-92, einkum s. 70-74.
69