Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1990, Page 205

Þórir Óskarsson
Sundurgreinilegar tungur
Um mál og stíl Nýja testamentis
Odds Gottskálkssonar
yiðfangsefnið
Á þessu ári eru liðin rétt 450 ár síðan þýðing Odds Gottskálkssonar á
Nýja testamentinu var prentuð í Hróarskeldu í Danmörku. Útkoma þessa
rits markar tvenn mikilsverð tímamót í íslenska menningarsögu. Hér er í
senn á ferðinni fyrsta fullkomna þýðing okkar á Nýja testamentinu og
fyrsta bókin sem prentuð er á íslensku og enn er varðveitt. Að vonum
skipar Oddur því veglegan sess í vitund þeirra íslendinga sem láta sig orð
varða, hvort heldur orð kristinnar trúar eða ritað orð almennt.
Þrátt fyrir tignarstöðu sína hefur Nýja testamenti Odds lengst af verið
óaðgengilegt öllum almenningi. Frumútgáfan frá 1540 var að vísu gefin
út ljósprentuð árið 1933 og örfáir valdir kaflar úr ritinu prentaðir sér
árið 1940, en það var fyrst fyrir tveimur árum, eða árið 1988, sem
gjörvallri þýðingunni var búinn alþýðlegur nútímabúningur.1 Sú útgáfa
hefur vafalaust verið kærkomin mörgum áhugamönnum um íslenskt mál
og íslenskar biblíuþýðingar sem ekki höfðu áður haft tækifæri til að
kynnast verki Odds af eigin raun. Um leið hlýtur þessi nýja útgáfa
eðlilega að verða mönnum nokkur hvöt til þess að skoða þýðinguna í ljósi
samtíðar og sögu.
í almennri umræðu um Odd hefur loftungan lengstum hljómað hæst.
Þannig hefur honum ekki einungis verið hampað sem upphafsmanni
þeirra tveggja þátta orðsins sem hér var minnst á. Hann hefur einnig
verið talinn „einn af mestu stflsnillingum, sem við höfum átt“2 og sem
slíkur málleg og stílleg fyrirmynd rithöfunda um langt skeið, einkum
þeirra sem frumsömdu og þýddu í þágu kirkjunnar.
Flestir sem skrifað hafa um þýðingu Odds hafa reyndar vitað og
viðurkennt að margt orkar þar tvímælis og að dómurinn um stílsnilld
hans er ekki án undanbragða. Þessar efasemdir hafa hins vegar oftast
verið „sem annar hljómandi málmur eður hvellandi bjalla“. Þær hafa
nánast aldrei komist upp á yfirborðið, heldur leynst í lítt áberandi
aukasetningum eða útúrdúrum frá meginmálinu. Menn hafa jafnvel látið
fylgja með þau ummæli að missmíði á þýðingunni séu næsta eðlileg þegar
ritunartíminn er hafður í huga og þá stutt mál sitt með því að vísa til
þeirra orða að „dómar manna um meðferð Odds á íslenzkri tungu verða
1 í eftirfarandi grein verða tilvitnanir í Nýja testamenti Odds jafnan sóttar í þessa síðast
nefndu útgáfu.
2 Steingnmur J. Þorsteinsson 1950, s. 53.