Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.1990, Page 211

Sundurgreinilegar tungur
að geyma ýmiss konar biblíuefni og kemur talsverður hluti þess úr Nýja
testamentinu. Annars vegar eru misjafnlega langir útdrættir einstakra
atburða sem biblían greinir frá. Hins vegar eru dreifðar ritningargreinar
sem höfundar hafa notað máli sínu til stuðnings.14 Síðast en ekki síst má
minna á norræna 13. aldar þýðingu og útleggingu á tólf fyrstu bókum
Gamla testamentisins sem varðveitt er hér á landi (Stjóm).
Þessi fornu kaþólsku trúarrit okkar urðu vissulega ekki sama
almenningseign og prentaðar bækur síðari tíma. Þau dreifðust þó víða í
uppskriftum og voru lesin upphátt fyrir mönnum á heimilum og í
kirkjum. „íslenskum prestum í kaþólskum sið hefur því verið tamt að
fjalla um höfuðatriði kristindómsins á móðurmáli — og söfnuðunum að
hlýða á.“15
Eins og íslenskur orðaforði vitnar um hefur málfar þessara rita smátt
og smátt síast inn í vitund þjóðarinnar, og vafalítið hafa margar
ritningargreinar orðið hverjum manni munntamar þótt orðalag þeirra
væri reyndar ekki ævinlega fast. Siðbreytingarmenn komu því ekki alveg
að tómum kofunum þegar þeir hófust handa að þýða biblíuna á íslensku.
Sem sanntrúaðir menn og lærðir guðfræðingar hafa þeir haft á hraðbergi
fjölda biblíuorða og ritningargreina sem voru gamalgróin í málinu eða
vel þekkt úr innlendum bókmenntum.
Þýðing Odds á Nýja testamentinu vitnar víða um náin tengsl
siðbreytingarmanna við hina fomu biblíumálshefð. Þau tengsl eru tvenns
konar, óbein og bein. Óbeinu tengslin koma fram í fjölda orða,
orðasambanda, mynda og samlíkinga sem fmnast í þýðingu Odds og koma
einnig fyrir í sömu eða svipaðri gerð í fyrri tíðar bókmenntum. Þessar
orðalagslíkingar eru yfirleitt stakar og tilviljanakenndar og stafa því
trúlega af því að hér hafi Oddur haft til hliðsjónar munnlega biblíu-
málshefð síns tíma, það orðalag sem hann hefur vanist að hlýða á við
messugjörðir og fara með í bænum sínum. Þessara líkinga verður enda
helst vart í þeim ritningargreinum sem oft er farið með og telja má
almenningseign. Margar þeirra hafa orðið ákaflega lífseigar og standa að
mestu óbreyttar í síðari tíma biblíuútgáfum:
„Eg em upprisa og líf‘ (211) — „Eg em upprisa og líf‘ (Alk:77);
„safnið yður fjársjóðum á himni, hvar eð hvorki má mölur né ryð
granda“ (20) — „Hirði þér auðæfi yður á himni, þarær eigi grandar ryð
né mölur“ (Alk:89); „Faðir, fyrirgef þeim það því að þeir vita eigi hvað
þeir gjöra“ (179) — „Faðir fyrgefðu þeim, því að þeir vita eigi hvað þeir
gera“ (Hóm:174); „verið forsjálir svo sem höggormar og einfaldir sem
dúfur“ (28) — „verið þér vitrir sem höggormar en einfaldir sem dúfur“
(Hóm:157); „Ef þér hefðuð trú svo sem mustarðskom“ (45) — „Ef þér
hafið trú svo sem mustarðskom“ (Heil II: 109).16
Eins og sést er málfar þessara ritningargreina í senn einfalt og fágað.
Þær mega þannig teljast allgóð dæmi um þann þjóðlega eða alþýðlega
14 Sbr. Ian J. Kirby 1976-1980.
15 Stefán Karlsson 1984, s. 50. Einnig sami 1985, s. 14-19.
16 Sjá einnig Jón Helgason 1929, s. 197-199 og Ian J. Kirby 1976-1980.
209