Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2006, Blaðsíða 94

Bakgrunnur þess að trúfrelsismálið kom til kasta þjóðfundarins var að
1848 afsalaði Friðrik VII sér einveldi og boðaði til stjórnlagaþings til að
setja ríkinu stjórnarskrá. Gekk hún í gildi 5. júní 1849 og hefur því oft verið
nefnd júnístjórnarskráin. Hér var um fremur frjálslynda stjórnarskrá að
ræða miðað við 19. öldina og sótti hún fyrirmyndir sínar til Frakklands
og Bandaríkjanna en ekki síst til belgísku stjórnarskrárinnar frá 1831.2
Með júnístjórnarskránni var fullu trúfrelsi komið á í Danmörku sem og
þjóðkirkju.3 Þjóðkirkjuskipanin var þó ekki skilgreind í stjórnarskránni
heldur skyldi það gert með lögum sem kveðið var á um í sérstakri grein,
svokallaðri „fyrirheitisgrein“ (upprunal. 80. gr.).4 Almennt var litið svo á
að þar væri veitt fyrirheiti um samstæða heildarlöggjöf sem legði grunn
að nýrri kirkjuskipan sem væri frjálslegri en það fyrirkomulag sem verið
hafi við lýði í Danmörku fram til þessa tíma. Fyrir daga stjórnarskrárinn-
ar ríkti í Danmörku sú skipan sem kalla má trúarlega skilgreint ríkisvald
sem einkennist af því að játningargrunnur ríkisins er lögbundinn og ekki
er mögulegt að greina á milli ríkisvalds og kirkjustofnunar. Lögin sem
„fyrirheitisgreinin“ kvað á um hafa enn ekki verið sett þótt einstök sérlög
hafi verið sett í anda hennar (lög um sóknarnefndir, biskupskosningar o.
fl.). Af þessum sökum má færa gild rök fyrir því að ríkiskirkja sé enn við
lýði í Danmörku þótt hún hafi nú borið þjóðkirkjuheiti í hálfa aðra öld.
2 The Constitution of Belgium (February 7, 1831) http://homepage.mac.com/dmhart/Teaching/BillsOfRights/
3 Þær greinar dönsku stjórnarskrárinnar 1849 sem luta að trúmálum eru þannig: 3. gr. (í I kafla): En evangelisk-
luthersk Kirke er den danske Folkekirke og understottes som saadan af Staten; 6. gr. (í II kafla): Kongen skal
hore til den evanglisk-lutherske Kirke; 80. gr. Folkekirkens Forfatning ordenes ved Lov; 81. gr. Borgerne have
Ret til at forene sig i Samfund for at dyrke Gud paa den Maade, der stemmer med deres Overbevisning, dog
intet læres eller foretages, som strider mod Sædeligheden eller den offentlige Orden; 82. gr. Ingen er pligtig til
at yde personlige Bidrag til nogen anden Gudsdyrkelse end den, som er hans egen; dog skal Enhver, der ikke
godgjor at være Medlem af et i Landet anerkjendt Troessamfund, til Skolevæsenet svare de til Folkekirken
lovbefalede personlige Afgifter; 83. gr. De fra Folkekirken afvigende Troessamfunds Forhold ordne nærmere
ved Lov; 84. gr. Ingen kan paa Grund af sin Troesbekjendelse beroves Adgang til den fulde Nydelse af borger-
lige og politiske Rettigheder, eller unddrage sig Opfyldelsen af nogen almindelig Borgerpligt (80.-84. gr. í VII
kafla). Danmarks riges grundlov. http://grundlov.thepusher.dk/grundlov-1849.php og http://thomasthorsen.
dk/dk-co-1849.html
4 Danmarks riges grundlov. http://grundlov.thepusher.dk/grundlov-1849.php og http://thomasthorsen.dk/dk-
co-1849.html
92