Jökull - 01.12.1986, Page 77

Mat á búskap og afrennsli
Tungnaárjökuls og Brúarjökuls í Vatnajökli
ARI TRAUSTI GUÐMUNDSSON
Menntaskólinn við Sund
ÁGRIP
Reynt er að meta búskap og afrennsli Tungnaár-
jökuls (um 120 kmf á tímabilinu 1961 — 1982 og
einnig fyrir Brúarjökul (um 1300 km2) á árunum
1971 — 1982. Hvað Tungnaárjökul varðar er stuðst við
fáeinar ákomu- og leysingatölur, tölur um ársúrkomu
frá Kirkjubœjarklaustri og Fagurhólsmýri, rennslis-
gögn Vatnamœlinga (Tungnaá) og langskurðarmœl-
ingar. Gögn tengd Brúarjökli eru fyrst og fremst
rennslisgögn (Kreppa og Jökulsá á Brú).
Neikvœður búskapur Tungnaárjökuls er talinn vera
á bilinu 319 Gl/ár til 133 Gl/ár og er mestur fyrst á
tímabilinu en minnkar jafnt og þétt. Afrennsli jökuls-
ins er um 647 Gl/ár árin 1961 — 1967 og er orðið um
450 Gl/ár árin 1976—1979 en þetta eru 24,3% og
17,3% af meðalársrennsli Tungnaár sömu árabilin.
Arin 1968 til 1982 dregur úr ársrennsli Tungnaár.
Talið er að Tungnaárjökull hafi rýrnað um 4,5 rúm-
kílómetra á athugunartímabilinu (um 200 Gl/ár að
meðaltali).
Afrennsli Brúarjökuls er talið vera um 3945 Gl/ár
árin 1971 — 1976 en um 3425 Gl/ár árin 1980—1982.
Samtímis minnkar ársrennsli Kreppu og Jökulsár um
15—16%. Afrennsli jökulsins sýnist vera nokkuð stöð-
ugt um % hlutar vatnsins í ánum. Talið er að Brúar-
jökull hafi rýrnað um rúma 12 rúmkílómetra á athug-
unartímabilinu (um 1050 Gl/ár að meðaltali).
Vegna allmikillar óvissu í mœlitölum, reikniað-
ferða, ágiskana og skorts á gögnum eru ofangreindar
tölur nokkuð gróf nálgun án þess þó að unnt sé að
reikna eða meta óvissuna með viðhlitandi nákvœmni.
INNGANGUR
Rannsóknir á Vatnajökli undanfarna áratugi hafa
m.a. beinst að hopi eða framskriði jökulsporða (Jón
Eyþórsson 1964, 1966, Sigurjón Rist 1984), að þykkt
jökulsins (Jón Eyþórsson 1951, J.J. Holtzcherer 1954,
Helgi Björnsson 1982 a,b), að afrennsli (Vatnamæl-
ingar, Orkustofnun) og að ákomu/leysingu (skýrslur í
JÖKLI).
Athugunarstaðir ákomu og leysingar eru dreifðir
vitt og breitt um jökulinn og víðast hvar vantar tölu-
raðir fyrir mörg ár í senn. Nú sem stendur er mest vit-
að um ákomu og leysingu á Tungnaárjökli, í Gríms-
vötnum og á Eyjabakkajökli. Vitneskja um búskap
flestra skriðjökla Vatnajökuls síðari áratugi eða vitn-
eskja um búskap jökulhvelsins í heild er lítil.
í greinargerð þessari er fjallað um gögn sem varða
búskap tveggja svæða í Vatnajökli; Tungnaárjökul í
vestri og Brúarjökul í norðaustri (mynd 1). Reynt er
að meta afrennsli jöklanna og athugað hvort gögnin og
matið geta gefið vísbendingu um jöklabúskapinn.
Rýrnun Tungnaárjökuls er aðallega reiknuð með
hliðsjón af langskurðarmælingum (Sigmundur Frey-
steinsson 1968, 1984) og hún borin saman við rennsl-
isgögn frá Vatnamælingum Orkustofnunar.
Svipaðar langskurðarmælingar hafa ekki verið gerð-
ar á Brúarjökli. Kort og flugmyndir voru því kannað-
ar og reynt að meta jökulþátt vatnsfalla sem frá jökl-
inum koma. Með því móti átti að fá vísbendingu um
rýrnun Brúarjökuls og búskap. Helstu gögn eru frá
Vatnamælingum Orkustofnunar sem rekið hefur
vatnshæðar- og rennslismæla við Kreppu og Jökulsá á
Brú (mynd 1).
TUNGNAÁRJÖKULL OG TUNGNAÁ
Vatnasvið Tungnaár undir Tungnaárjökli er 121
km2 að flatarmáli, meðalþykkt jökulsins er um 300
metrar og rúmmálið 36 km3 (Helgi Björnsson 1982
a,b). Jökullinn er í 690 til 1500 metra hæð yfir sjávar-
máli en um 60% jökulflatarins er neðan jafnvægislínu
sem er í u.þ.b. 1200 m hæð (Sigm. Freysteinsson
1984).
Framhlaup verða í Tungnaárjökli (Sigurður Þórar-
insson 1964, Sigm. Freysteinsson 1968). Talið er að
jökulskrið sé lítið sem ekkert milli framhlaupa (Sigm.
Freysteinsson 1984). Jökuljaðarinn hefur hopað yfir 2
km eftir síðasta framhlaup (Sigm. Freysteinsson 1968,
1984, Sigurjón Rist 1984). Það varð árið 1945. Sam-
tímis hefur sporðurinn smám saman orðið brattari og
jökullinn þykknað ofan jafnvægislínu (Sigm. Frey-
steinsson 1984). Neðan hennar hefur leysing verið 3,9
75