Jökull - 01.12.1986, Blaðsíða 83

breytingar en verða á Tungnaárjökli (tafla 3). Meðal-
arsrennsli beggja vatnsfallanna minnkar um 15—16%
og reiknaður jökulþáttur um rúm 14% á 12 ára tíma-
bili. Samtímis er jökulþátturinn nokkuð stöðugur tæp-
ir % hlutar vatnsins í ánum. Allar tölurnar eru miðað-
ar við síritana við brúna á Kreppu og við Brú við Jök-
ulsá.
Arsúrkoma að Brú er rétt yfir meðaltali tímabilsins
á árunum 1971 —1976 og einnig árin 1980— 1982, en
um 12% undir meðaltalinu á árunum 1977—1979.
Gráðudagar (yfir 4°C) eru ofan 12-ára meðaltalsins á
fyrsta tímaskeiðinu en fer jafnt og þétt fækkandi bæði
tímaskeiðin síðari.
Ovissa allra þriggja stærðanna (aQ, bQ og dQ) sem
notaðar eru til að meta jökulafrennslið (R) ér vand-
nietin. Ef óvissa í hverjum reikniþætti er aðeins
10—20% getur hlutfallsóvissa á niðurstöðutölunni, R,
verið t.d. á bilinu 14% til 28% á fyrsta tímaskeiðinu.
Af þessu leiðir að líta verður á niðurstöðutölurnar
Þrjár (síðasta dálkur í töflu 3) sem vísbendingu frekar
en nægilega nákvæmar niðurstöður. Þá leiðir einnig af
nukilli óvissu stærðanna að búskapur Brúarjökuls
verður ekki metinn með viðunandi nákvæmni. Slíkt
verður enn augljósara þegar þess er gætt að heildarúr-
koma hvers árs eða tímaskeiðs á Brúarjökli er mjög
oviss. Ef meðalársútkoman er 2000 mm öll 12 árin og
raunflatarmál er 1300 km2 væri úrkoman um 2600
Gl/ár (sbr. inngangskafla um Brúarjökul). Samkvæmt
niðurstöðum í töflu 3 er meðaljökulafrennsli 3654
Gl/ár og meðaltal neikvæðs búskapar Brúarjökuls um
1050 Gl/ár því Bn = P - R (sjá kafla um Tungnaárjök-
ul)- A 12 árum jafngildir þetta rýrnun sem nemur 12,6
rumkílómetrum. Vegna óvissunnar er gildi tölunnar
ovist en hún virðist þó ekki vera fjarri lagi í saman-
burði við rýrnun Tungnaárjökuls.
Fyrri tölur höfundar (Ari T. Guðmundsson 1984)
gafu miklu meiri rýrnun til kynna enda metnar á ann-
an veg.
UMRÆÐA
, Oft hefur verið bent á minnkandi jökulafrennsli á
Islandi undanfarna áratugi (t.d. Guttormur Sigbjarn-
arson 1969, Helgi Björnsson 1982 b og Sigm. Frey-
steinsson 1984). Niðurstöður þessarar athugunar eru í
samræmi við ábendingarnar og skyldar rannsóknir.
Ahrif breytinganna á vatnsorkuver eru augljós en
25 — 30% raforkuframleiðslu með vatnsafli eru upp-
runnin í jöklum (Guttormur Sigbjarnarson 1969,
byggt á mati á vatnsafli á íslandi eftir Sigurð Thor-
oddsen 1962). Guttormur Sigbjarnarson (1969) telur
ennfremur að langt kuldakast geti minnkað jökulaf-
rennslið um þriðjung; úr u.þ.b. 1530 m3/s árið 1969 í
1000—1100 m3/s. Vart varð við vatnsskort við sum
raforkuver, t.d. árin 1966, 1969, 1973, 1975, 1977,
1979 og 1983 (sjá athugasemdir í rennslisskýrslum
Orkustofnunar). Þessi athugun leiðir líkur að þvi að
afrennsli tveggja skriðjökla Vatnajökuls hafi minkað
um og yfir 20% á 7. og 8. áratug aldarinnar. Styður
það skýringar manna á vatnsskortinum þess efnis að
hann stafi að hluta af minni jökulbráðnun en áður.
Athugunin leiðir í ljós að mat á afkomu og jökulaf-
rennsli Vatnajökuls sem gert er með fyrirliggjandi
mælitölum hlýtur að vera ónákvæmt og með veruleg-
um óvissumörkum. Frekari rannsóknir þyrfti að gera
á jöklunum tveimur og þá jafnframt á öðrum skrið-
jöklum til þess að ná fram tryggara mati: Fleiri lang-
skurðarmælingar, athuganir á skriðhraða og miklu
víðtækari og síendurteknar ákomu/leysingarmælingar
á fastákveðnum stöðum. Þá er einnig brýnt að gera
veðurathuganir á Vatnajökli svo unnt verði að kanna
fylgni milli mælinga á veðurstöðvum umhverfis
Vatnajökul og úrkomu og annarra veðurþátta þar
uppi. Loks skal nefnt að koma verður á framfæri upp-
lýsingum um nákvæmni rennslismælinga í fallvötn-
um.
ÞAKKARORÐ
Flelga Björnssyni (Raunvísindastofnun Fláskóla Is-
lands) er þakkað fyrir hvatningu um að hefja þessa
könnun og marga bætandi athugasemdina. Kristni
Einarssyni (Orkustofnun) er þakkaður yfirlestur og að-
stoð við gagnaöflun og tölvuunna flatarmálsreikninga.
Greinargerðin og sumar athugananna eru unnar fyr-
ir hluta af styrktarfé Vísindasjóðs (1984).
HEIMILDIR (References)
Adda Bára Sigfúsdóttir (1964): Nedbör og temperatur i
Island (Percipitation and temperature in Iceland).
Den 4. Nordiske Hydrologkonferanse. Islands
hydrologi. Raforkumálastjóri, Reykjavík. 18 pp.
Adda Bára Sigfúsdóttir (1975): Úrkoma á Vatnajökli
(Percipitation on Vatnajökull) Veðrið 2:46—47.
Ari Trausti Guðmundsson (1984): The Mass Balance
of Tungnaárjökull and Brúarjökull and the Glacial
Run-Off in Tungnaá-river, Kreppa and Jökulsá á
Brú. Research report to the Pysh.Dept. of the Fac.
of Engineer. and Sci. (mimeogr.) Reykjavik 1984.
Guttormur Sigbjarnarson (1969): Hlutdeild jökulánna í
nýtanlegu vatnsafli á íslandi (On the glacial rivers in
relation to the obtainable hydropower in Iceland).
Orkumál 10: 109—110.
Haukur Garðarsson (1982): Hydrologiske undersögel-
ser i Thjorsá-Tungnaá-omradet (Hydrological re-
search in Thjorsá—Tungná region). ISVA-report.
Herlev 1982. 82 pp.
81