Dagblaðið Vísir - DV - 04.11.2014, Síða 29

Lífsstíll 29Vikublað 4.–6. nóvember 2014
Gæði fara aldrei úr tísku
Lestur og
samvera hefur
engin áhrif
Það hefur oft verið talið að það
auki greind barna að lesa fyrir þau
fyrir svefninn. Uppbyggileg samtöl
og að fjölskyldan borði öll saman
kvöldmat hefur líka verið talið
hafa jákvæð áhrif á gáfnafar barna.
En vísindamenn við Florida Uni-
versity hafa hrakið þessar kenn-
ingar. Niðurstöður rannsókna
þeirra benda til þess að allt sem
nefnt er hér að framan hafi engin
áhrif á greindarvísitölu eða gáfna-
far barna. Vissulega hafi það já-
kvæð félagsleg áhrif á börn að eiga
uppbyggileg samtöl við foreldrana
og að lesið sé fyrir þau fyrir svefn-
inn, en svo virðist sem það nái ekki
lengra. Ef marka má niðurstöður
rannsóknarinnar hafa erfðir lang-
mest um greind barna að segja.
Vísindamenn lögðu greindar-
vísitölupróf fyrir unglinga í efstu
bekkjum grunnskóla og fylgdu
þeim svo eftir þangað til þeir urðu
32 ára, með reglulegum samtölum
og prófum. Þá báru þeir saman
hópa af fólki sem hafði verið ætt-
leitt og þá sem bjuggu hjá líffræði-
legum foreldrum sínum.
Góður svefn
er Gulls íGildi
s
kammdegisþunglyndi er al-
gengt á Íslandi en það er
að einhverju leyti tilkomið
vegna þess að líkamsklukk-
an fer í rugl í myrkrinu og þar
af leiðandi framleiðsla svefnhorm-
ónsins melatóníns. Til eru nokkr-
ar leiðir til þess að laga klukkuna án
þess að fara út í búferlaflutninga til
landa með jafnari dagsbirtu.
Láttu rafmagnstæki vera
klukkutíma fyrir svefn.
Þegar rökkva tekur fer líkaminn að
undirbúa sig fyrir svefn. Gerviljós,
hvort sem það kemur frá lampa,
sjónvarpi eða símanum þínum, get-
ur ruglað líkamann og fengið hann
til að halda að þú eigir að vera vak-
andi í staðinn fyrir að hægja á. Nú-
tímatækni hefur ruglað líkamsklukk-
una svo mikið að við förum seinna
að sofa en við ættum. Við fáum þá
of lítinn svefn og fáum okkur koffín
á morgnana til þess að vekja okkur.
Ef þú sleppir því að fara með sím-
ann, tölvuna eða spjaldtölvuna upp
í rúm getur það hjálpað til en það
er hægara sagt en gert fyrir suma.
Hins vegar ef þú ferð
á stað þar sem enginn
möguleiki er á að vera
nettengdur mun það
auðvelda líkama þín-
um að falla í rétt horf.
Flugþreyta án þess
að fara í langt flug
Það þarf ekki að fara
í langt flug í önn-
ur tímabelti til þess
að líkaminn haldi að
þú hafir gert það. Í
raun þarf ekki ann-
að en að fara seinna
að sofa um helgar og
vakna seinna en þú
gerir virka daga. Að
breyta svefnvenjum
um helgar ruglar lík-
amsklukkuna sem gerir að verkum
að þú munt eiga erfitt með að sofna
á sunndagskvöldi og þar af leið-
andi muntu eiga erfiðan mánudags-
morgun. Þetta fyrirbæri kallast fé-
lagsleg flugþreyta.
Til þess að koma alveg í veg fyr-
ir félagslega flugþreytu ráðleggja sér-
fræðingar fólki að fara að sofa og vakna
á um það bil sama tíma á hverjum degi,
líka um helgar. Ef það er ekki möguleiki
þá er gott að fá góðan skammt af dags-
birtu á morgnana til þess
að koma líkamsklukk-
unni á rétt ról á ný. Það
gefur auga leið að það
getur verið erfitt á vet-
urna á Íslandi, en til eru
dagsbirtulampar sem
virka vel.
Gen í samvinnu
við líkamsklukkuna
Gen stjórna meðal
annars líkamshita, blóðsykri og jafn-
vel skapinu. En í rannsókn þar sem
fólk var sett á 28 klukkustunda sól-
arhring þar til svefnvenjur höfðu
raskast og fólk fór að sofa 12 klukku-
stundum síðar en við eðlilegar að-
stæður þá fór allt úr skorðum og í
ljós kom að einnig var búið að rugla
í genunum. Kom í ljós að genin eru
meðal annars ástæða þess að manni
líður illa þegar maður þjáist að flug-
þreytu eða vinnur óreglulegar vaktir.
Langflestir hafa sennilega lent í því
að vinna á of litlum svefni og verða svo
fárveikir. En svefnleysi hefur áhrif á
ónæmiskerfi líkamans. Nýlegar rann-
sóknir sem gerðar hafa verið á dýrum
hafa sýnt að sum gen sem vinna með
ónæmiskerfið eru tengd líkamsklukk-
unni. Rannsóknir á þessu sviði geta
haft það í för með sér að í framtíðinni
verður hægt að ráðleggja fólki hvað
það getur gert, til dæmis hvað svefn
varðar, til að komast hjá veikindum. n
Leiðir til að draga úr skammdegisþunglyndi og mánudagsþreytu
Helga Dís Björgúlfsdóttir
helgadis@dv.is
Svefntruflanir Líkamsklukka
margra Íslendinga fer í rugl á
veturna þegar dagsbirtan er lítil.
Gervibirta truflar
Gott ráð til að festa
svefn fyrr er að sleppa
því að taka símann
með sér upp í rúm.
Hreyfing
minnkar líkur
á krabbameini
Ný rannsókn sýnir að miðaldra
konur sem stunda reglulega
líkamsrækt eru ólíklegri til
þess að fá brjóstakrabbamein.
Hálftími af kraftmikilli
hreyfingu á dag minnkar lík-
urnar um fimmtung. Eins
fundu vísindamenn að of feitar
konur voru 50% líklegri til að
fá brjóstakrabbamein en þær
sem voru grannar.
Rannsóknin var gerð í Ox-
ford-háskóla og var fylgst með
126.000 konum í þrjú ár sem
höfðu farið á breytingaskeiðið
til að sjá hvort þær fengju
sjúkdóminn.
Það skiptir hins vegar máli
hvernig hreyfingin er, því að-
eins þær sem stunduðu kraft-
miklar æfingar minnkuðu lík-
urnar á krabbameini en ekki
þær sem til dæmis skokkuðu
eða gengu mikið.