Morgunblaðið - 10.08.2015, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. ÁGÚST 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Veruleg átökhafa aðundanförnu
verið að koma upp
á yfirborðið í
þremur af fjórum
flokkum stjórn-
arandstöðunnar á þingi. At-
hygli vekur að í öllum tilvikum
hefur verið reynt að fela
ósættið sem ríkir innan flokk-
anna en um leið vekur athygli
að það virðist djúpstæðara en
mátt hefði ætla.
Samfylkingin hélt landsfund
í mars síðastliðnum og þar átti
allt að vera með friði og spekt
og enginn lýsti fyrirfram yfir
andstöðu við forystu flokksins.
Engu að síður fór það svo að
formaðurinn fékk mótframboð
og komu þá fram ótrúlegir
veikleikar.
Formaðurinn hékk á for-
mannssætinu með eins at-
kvæðis mun þrátt fyrir það
forskot sem sitjandi formenn
almennt hafa á slíkum sam-
komum. Eftir þetta hefur
flokkurinn verið í uppnámi og
fullkomin óvissa ríkjandi um
hver ráði för innan flokksins
og hver muni leiða hann eftir
næsta landsfund. Raunar er
óvíst hvenær næsti lands-
fundur verður haldinn því að
margir eru þeirrar skoðunar
að sem fyrst verði að skera úr
um hver skuli leiða flokkinn
inn í næstu kosningar og að
núverandi formaður sé að
óbreyttu ekki vel til þess fall-
inn þó að aðrir vænlegir kostir
hafi ekki látið á sér kræla.
Björt framtíð steig brosandi
inn í þetta kjörtímabil með
nýjan þingflokk og forystu
sem hafði það yfirbragð að
standa saman og geta unnið
saman. Ekki leið þó á löngu
þar til flokkurinn virtist logn-
ast út af og svo fór stjórn-
arformaðurinn en eftir sátu
formaðurinn og þingflokks-
formaðurinn. Flokkurinn hef-
ur síðan allt að því horfið í
skoðanakönnunum sem hefur
orðið til þess að stjórn-
arformaðurinn fyrrverandi op-
inberar ágreining við for-
manninn og hefur nú lýst því
yfir að hún vilji taka við því
embætti. Sitji formaðurinn
hins vegar áfram hafi hún, sem
er einnig varaþingmaður, ekki
áhuga á að setjast á þing fyrir
flokkinn. Þetta er óvenjulega
alvarlegt missætti forystu-
manna flokks og hefur ekki
verið útskýrt með fullnægj-
andi hætti, hvorki fyrir kjós-
endum flokksins né öðrum.
Þriðji stjórnarandstöðu-
flokkurinn sem glímir við al-
varleg innanmein, Píratar,
hefur, þrátt fyrir áherslur sín-
ar í orði kveðnu á gagnsæi,
lagt sig fram um
að fela ósætti inn-
an flokksins fyrir
almenningi og hef-
ur það tekist nokk-
uð vel. Nú er hins
vegar komið upp á
yfirborðið að veruleg óánægja
er með þá afstöðu tveggja af
þremur þingmönnum flokks-
ins að ætla að bjóða sig fram í
næstu kosningum þrátt fyrir
að flokksmenn hafi gert ráð
fyrir að þeir sætu aðeins þetta
kjörtímabil og hleyptu svo
öðrum að. Almennir flokks-
menn vilja ekki að þingmenn
þeirra verði atvinnustjórn-
málamenn, enda virðist flokk-
urinn helst höfða til kjósenda á
þeirri forsendu að hann sé
öðruvísi en aðrir flokkar. En
nú er komið á daginn að þing-
menn hans eru ekki mikið
öðruvísi en aðrir. Þeir sækjast
eftir endurkjöri líkt og þing-
menn gjarnan gera.
Ýmsar ástæður eru fyrir
ósættinu innan þessara
þriggja flokka og sumar eiga
eftir að koma fram með skýr-
ari hætti. Ein sú helsta er þó
skoðanakannanir, sem þarf út
af fyrir sig ekki að koma á
óvart þar sem þessir flokkar
hafa að miklu leyti gengið út á
slíkar kannanir. Píratar hafa
ólíkt hinum baðað sig í já-
kvæðum fréttum af skoð-
anakönnunum upp á síðkastið
og það virðast einmitt vera
hinar jákvæðu kannanir sem
valda flokknum erfiðleikum nú
því að þær gera það að verkum
að þingmennirnir tveir verða
þaulsætnari.
Hinir flokkarnir tveir glíma
ekki við þennan óvænta lúx-
usvanda í könnunum. Slæmar
mælingar samfylkingarflokk-
anna tveggja eru ástæða þess
að formaður Samfylking-
arinnar fékk mótframboð í
mars og óttast að verða felldur
næst þegar flokksmenn fá færi
á honum. Þær eru einnig
ástæða þess að formaður
Bjartrar framtíðar hefur nú
fengið mótframboð. Á ársfundi
flokksins í byrjun næsta mán-
aðar mun koma í ljós hvort
hann stendur af sér atlöguna.
Fyrir forystumenn þessara
flokka og flokksmenn alla
hlýtur að vera umhugsunar-
efni að eitt það helsta sem rek-
ur umræður og átök innan
flokkanna áfram skuli vera
skoðanakannanir. Að nýir og
nýlegir flokkar skuli ekki hafa
meira fram að færa en raun
ber vitni og að þar fari ekki
fram neinar málefnalegar um-
ræður svo heitið geti, en þess í
stað gangi allt út á vinsælda-
mælingar, kann ekki góðri
lukku að stýra.
Vægi vinsælda-
mælinga innan
ákveðinna flokka
er áhyggjuefni}
Ólíkar kannanir
valda líkum vanda
F
lest í mannlegri tilveru er óvissu
háð. Sama hvert er litið er óvissan
ráðandi afl og þó svo að við getum
reynt okkar besta til þess að
draga úr henni stendur okkur
yfirleitt ekkert annað til boða en að krossa ein-
faldlega fingur og vona það besta. Það er sárt –
en jafnframt nauðsynlegt – til þess að hugsa
hve lítið og takmarkað vald við höfum yfir okk-
ar eigin lífi og hvernig því muni vinda fram.
Framtíð okkar er hulin og örlög óráðin.
En það einkennir okkur mannfólkið að við
forðumst alla jafna að hugsa um óvissuna. Við
teljum okkar hafa allt á hreinu – vita með vissu
hvað framtíðin ber í skauti sér – og virðum
þannig óvissuna fullkomlega að vettugi. Við
berjum okkur á brjóst og látumst vita hitt og
þetta sem við getum ekki haft minnstu hugmynd um.
Í bók sinni Svarti svanurinn bendir Nicholas Nassim
Taleb á að stórir og ófyrirsjáanlegir atburðir eru afger-
andi þegar litið er til sögunnar. Þessir sjaldgæfu atburðir,
sem hann kallar svarta svani, hafa gerbreytt öllum okkar
forsendum og þekkingu og sett ný viðmið. Titill bókar-
innar vísar til þess að áður en Evrópubúar fundu Ástr-
alíu, þá töldu þeir að allir svanir væru hvítir, enda höfðu
þeir aldrei séð neitt annað en hvíta svani. Þeir sáu hins
vegar í fyrsta sinn svartan svan á sveimi í Ástralíu og end-
urskoðuðu þar með hugmyndir sínar.
Svartir svanir eru atburðir sem fáum – ef einhverjum –
býður í grun að séu í vændum, en eftir á þykjast margir
hafa séð að þeir hafi verið óhjákvæmilegir.
Fjármálahrunið 2008 er gott dæmi.
Taleb gagnrýnir sérstaklega hina ýmsu
hagfræðinga og spekúlanta sem töngluðust
sífellt á því um miðjan síðasta áratug að
áhættulíkön þeirra sýndu að engin hætta væri
á því að fjármálamarkaðir á Vesturlöndum
myndu riða til falls. Allt væri í himnalagi.
Annað kom hins vegar á daginn. Sérfræðing-
arnir þóttust vissir í sinni sök, en þeir höfðu
ekki hugmynd um hvað átti eftir að gerast.
Þeim láðist að taka óvissuþáttinn með í reikn-
inginn. Þeir gerðu ekki ráð fyrir svarta svan-
inum.
Í kjölfar hrunsins reyndu þessir sömu
spekúlantar að telja sjálfum sér trú um að
þeir hefðu átt að sjá það fyrir. Það hefði í raun
verið augljóst. Og með það í huga smíðuðu þeir, í sinni
barnslegu trú að framtíðin yrði alveg eins og fortíðin, enn
fleiri líkön sem eiga að spá fyrir um hið ókomna.
Það má ekki skilja Taleb svo að hann vilji að við hætt-
um alfarið að spá fyrir um framtíðina. Hann vill bara að
við gerum okkur grein fyrir því að við erum mannleg og
þurfum þess vegna að tileinka okkur auðmýkt í spádóm-
um okkar. Hinn blákaldi raunveruleiki er flóknari en
stærðfræðilíkönin segja til um og óvissan um framtíðina
er meiri en við myndum gjarnan vilja. Við eigum að sætta
okkur við óvissuna, í stað þess að reyna að stýra henni, og
finna hógværari leiðir til þess að takast á við hið ófyrir-
séða. kij@mbl.is
Kristinn Ingi
Jónsson
Pistill
Að höndla óvissuna
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Verktaka er með mismun-andi hætti í álverunumþremur hér á landi, mesthjá Alcoa Fjarðaáli á
Reyðarfirði en minnst hjá Norður-
áli á Grundartanga. Deilan sem
setti allt í hnút í kjaraviðræðunum
hjá álverinu í Straumsvík í sumar,
áður en málið var lagt til hliðar í
bili, snerist um rétt fyrirtækisins til
að setja fleiri verkþætti í sjálfstæða
verktöku. Það felur í sér að ein-
hverjum hópi fastráðinna starfs-
manna er sagt upp og samið við ut-
anaðkomandi verktaka um að sinna
störfunum. Talsmenn starfsmanna,
segja að áform fyrirtækisins feli í
sér að um eitt hundrað starfsmenn
verði verktakar. Það er mikil breyt-
ing á vinnustaðnum. Andstaðan
stafar af því að með breytingunni
þurfa starfsmenn að afsala sér ýms-
um, réttindum sem þeir hafa nú.
Staða verktaka á vinnumarkaði er
allt önnur en launþega.
Þrjú álver á Íslandi
Álverið í Straumsvík, sem nú
er rekið undir merkjum alþjóðafyr-
irtækisins Rio Tinto Alcan, er elsta
fyrirtæki sinnar tegundar á Íslandi.
Það hóf starfsemi árið 1969. Þá
nálguðust menn rekstur af þessu
tagi með allt öðrum hætti en í dag.
Lítið dæmi þess er að enn sitja
tveir fulltrúar ríkisstjórnar Íslands
í stjórn fyrirtækisins. Tvö önnur ál-
ver hafa síðan hafið starfsemi hér á
landi, Norðurál á Grundartanga
1998 og Alcoa Fjarðaál á Reyð-
arfirði 2007. Talsvert er um verk-
töku hjá báðum þessum fyr-
irtækjum, sérstaklega hjá hinu
síðarnefnda og hefur það ekki leitt
til vandkvæða í samskiptum við
verkalýðsfélög fastra starfsmanna.
Fimmtán hundruð fastráðnir
Að sögn Péturs Blöndal, fram-
kvæmdastjóra Samtaka álframleið-
enda, eru um 1.500 manns fastráðn-
ir hjá álverunum þremur.
Starfsmenn á vegum verktakafyr-
irtækja hjá álverunum eru um 600.
Fjöldi verktaka er afar mismunandi
hjá einstökum álverum. Í Straums-
vík eru um 500 fastráðnir og 100
verktakar. Hjá Norðuráli eru rúm-
lega 500 starfsmenn og 60 verktak-
ar. Hjá Alcoa Fjarðaáli eru fastir
starfsmenn 470, en 400 manns eru á
vegum verktakafyrirtækja.
Vilja úthýsa verkefnum
Pétur segir að það hafi frá
upphafi verið stefna Alcoa Fjarða-
áls að úthýsa verkefnum til annarra
aðila á Austurlandi. Fyrir vikið hafi
byggst upp nokkur öflug fyrirtæki
frá grunni sem veiti víðtæka þjón-
ustu á svæðinu. Á heimasíðu Alcoa
segir að mikið sé lagt upp úr að ál-
verið starfi í anda sjálfbærrar þró-
unar. „Liður í þessari stefnu fyr-
irtækisins er að einbeita sér að
sjálfri álframleiðslunni, en bjóða
ýmsa stoðþjónustu út til annarra
fyrirtækja og gera þeim þannig
kleift að byggja upp starfsemi á
Austurlandi.“
Vilja auka hlutfallið
Í kjaraviðræðunum í Straums-
vík og á starfsmannafundum hafa
stjórnendur álversins komið
þeim boðskap mjög fast á
framfæri að auka verði hlut-
fall verktaka hjá fyrirtæk-
inu umtalsvert. Hefur verið
gefið í skyn að án slíkra
breytinga séu rekstr-
arforsendur brostnar.
Óljóst er hvert framhald
málsins verður. En mikið er
í húfi því álverið er einn af
stærri og eftirsóttari vinnu-
stöðum á Íslandi.
Um 600 verktakar
eru hjá álverunum
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Verktaka Stjórnendur í Straumsvík vilja fækka fastráðnum starfsmönnum
og fjölga í staðinn verktökum. Það mætir mikilli andstöðu á vinnustaðnum.
Alcoa-Fjarðaál hefur lagt áherslu
á að bjóða ýmsa stoðþjónustu út
til annarra fyrirtækja og gera
þeim þannig kleift að byggja upp
starfsemi á Austurlandi. Nefna
má að fyrir um áratug stofnaði
Lára Eiríksdóttir á Eskifirði
hreingerningafyrirtækið Fjarða-
þrif utan um aukavinnu sína og
rak sem einyrki. Við stofnun Al-
coa fékk hún samning um þrif
hjá fyrirtækinu. Þá réð hún tíu
manns til starfa. Fjarðaþrif
hafa síðan eflst og dafnað
og sinna nú hreingern-
ingum fyrir fyrirtæki og
heimili víða á Austur-
landi. Fyrirtækið
Lostæti hefur ann-
ast mötuneyti Al-
coa. Starfsemin
fyrir Alcoa hefur
gert stofnend-
unum mögulegt
að færa út kví-
arnar á Austur-
landi.
Skapaði ný
tækifæri
VERKTAKA FYRIR ALCOA
Útboð Mötu-
neyti Alcoa
er rekið af
verktökum.