Morgunblaðið - 04.09.2015, Qupperneq 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. SEPTEMBER 2015
Handagangur í öskjunni Það var heldur betur líf og fjör í gær á grænmetismarkaði með lífrænni uppskeru sem Bjarkarás hélt í Reykjavík, en þar er dagvist fyrir fólk með þroskahömlun.
Styrmir Kári
Barack Obama fór
til Anchorage í Alaska
mánudaginn 31. ágúst,
fyrstur forseta Banda-
ríkjanna norður fyrir
heimskautsbaug. Að
enginn forveri Obama
hafi farið svo langt
norður skilur að ráða-
menn Rússlands og
Bandaríkjanna þegar
málefni norðurslóða
ber á góma. Jósef Stalín sat í útlegð
í Síberíu áður en hann varð harð-
stjóri Sovétríkjanna. Eftir það átti
norðurhjarinn jafnan sess í hjarta
hans. Undir forystu Stalíns var
lagður grunnur að norður-
slóðastefnu Kremlverja og Vladimír
Pútín leggur mikla rækt við hana –
nú síðast með hervæðingu á Norð-
ur-Íshafi.
Í tilefni af för Obama og ráð-
stefnu bandaríska utanríkisráðu-
neytsins í Alaska um loftslagsmál í
þessari viku birti bandaríska hug-
veitan Brookings Institute á vefsíðu
sinni grein eftir Pavel K. Baev,
rannsóknarprófessor við
Friðarrannsóknastofnunina í Osló
(PRIO). Hún ber fyrirsögnina: Tál-
vonir Rússa á norðurslóðum. Hann
segir að rússnesk áform á norður-
slóðum séu í besta falli reist á gam-
aldags og oftar en ekki gagns-
lausum geópólitískum hugmyndum.
Vissulega eru Rússar risaveldi á
norðurslóðum, segir Baev. Íshafs-
strönd þeirra er gífur-
lega löng. Talsverður
fjöldi fólks býr norðan
heimskautsbaugs.
Rússar eiga sex kjarn-
orkuknúna ísbrjóta á
svæðinu (41 alls) og
reka mjög mengandi
stóriðju í Nikel og
Norilsk. Rússnesk
stjórnvöld hafa áréttað
umsvif sín með árleg-
um, fjölsóttum ráð-
stefnum sem Vladimír
Pútín hefur heiðrað
með návist sinni. Nú er ekki lengur
boðað til þessarar ráðstefnu, ekki
aðeins vegna þess að Úkraínu-
deilan hefur eitrað andrúmsloftið
heldur einnig vegna þess að á tveim-
ur mikilvægum sviðum hefur slegið
í bakseglin hjá Rússum.
Bendir Baev í fyrsta lagi á lækk-
un olíuverðs og vandræði við leit að
olíu vegna viðskiptabanns Banda-
ríkjanna og ESB.
Ríkis-risaolíufyrirtækið Rosneft
hafi til dæmis orðið að hætta leit í
Norður-Íshafi. Í öðru lagi sé norð-
urleiðin minna notuð til alþjóðasigl-
inga en rússneskir ráðamenn
væntu. Hið gamla sovéska þjón-
ustukerfi við leiðina sé svo rotið að
sigling á þessum slóðum sé of
áhættusöm. Þá hafi Egyptar í
skyndi gripið til endurbóta á Súez-
skurðinum sem sé öruggari flutn-
ingsleið fyrir olíu og gáma.
Þegar í ljós kom að viðskiptalegar
forsendur brugðust á Norður-Íshafi
gripu Kremlverjar til þess ráðs sem
þeir kunna best: að efla herinn, seg-
ir Baev. Fyrir mánuði staðfesti Pút-
ín nýja flotastefnu þar sem sérstök
áhersla er lögð á gæslu rússneskra
hagsmuna á norðurslóðum. Það
þurfi töluvert hugmyndaflug til að
ímynda sér að þessum hagsmunum
sé ógnað. Rússneska öryggislög-
reglan telji þó hættu af hryðju-
verkamönnum. Í september 2013
efndu félagar í Greenpeace til mót-
mæla við borpall í Pechora-hafi.
Viðbrögð Rússa voru svo harkaleg
að alþjóðlegi gerðardómurinn í
Haag hefur dæmt þá til að greiða
skaðabætur, rússneskum stjórn-
völdum til mikillar skapraunar.
Grein sinni lýkur Pavel K. Baev á
þessum orðum:
„Rússar virðast staðráðnir í að
hervæða Norður-Íshaf. Á svæði þar
sem atvinnustarfsemi er að mestu
hnignandi og þar sem umhverfis-
vandamál vaxa, virðast Rússar
stunda einhliða vígbúnaðarkapp-
hlaup. Sérfræðingar utan Kremlar
telja algjörlega augljóst að hinn
mikli efnahagssamdráttur í Rúss-
landi kippi stoðunum undan þessari
stefnu. Rússar kunna að hafa stór-
veldisdrauma á Norður-Íshafi en
þar er lítið að hafa og ólíklegt er að
Rússum takist að ná í það.“
Bandaríkjamenn úr biðstöðu
Árum saman hefur togstreita inn-
an bandaríska stjórnkerfisins og
milli stjórnmálamanna tafið fyrir
nauðsynlegum fjárveitingum til
verkefna á norðurslóðum. Í maí
2013 kynnti Obama þó stefnu sína
fyrir svæðið og í janúar 2015 skipaði
hann stýrihóp framkvæmda á
norðurskautssvæðinu.
Í Alaskaferðinni sagði hann að
hraðað yrði smíði nýrra ísbrjóta fyr-
ir strandgæsluna. Það yrði að
minnka forskot Rússa. Í The New
York Times (NYT) var 1. september
vitnað í Bill Walker, ríkisstjóra
Alaska, sem lýsti áhyggjum yfir því
að fækkað væri í herafla Bandaríkj-
anna á norðurslóðum þegar Rússar
ykju hernaðarmátt sinn. Ríkisstjór-
inn sagði: „Þetta er mesta uppbygg-
ing herafla Rússa síðan í kalda
stríðinu. Þeir taka tíu herstöðvar í
notkun að nýju og reisa fjórar til
viðbótar, þeir láta sig Norður-
Íshafið miklu varða, okkur líður dá-
lítið illa umluktir þessu öllu.“
Ný skýrsla frá hugveitunni Cent-
er for Strategic and International
Studies í Washington ber heitið The
New Ice Curtain, Nýja ístjaldið,
sem er vísan til járntjaldsins á
Sovéttímanum og gefur til kynna
óvinsamlegt framferði Rússa á
Norður-Íshafi. NYT segir að yfir-
gangur Rússa í Úkraínu hafi svo
gott sem bundið enda á samstarf
ríkjanna í Norðurskautsráðinu.
William E. Gortney aðmíráll, yfir-
maður bandarísku Norður-
herstjórnarinnar og loftvarnasvæðis
Norður-Ameríku, segir að Rússar
endurnýi nú búnað sinn eftir ára-
langa vanhirðu en í því felist enn
sem komið er ekki nein marktæk
ógn. Aðrir benda á að fyrir Rússum
vaki að auka öryggi á Norðurleið-
inni eins og þeir hafi lofað í Norður-
skautsráðinu. Einkennilegt sé hins
vegar að þeir telji sig þurfa loft-
varna-eldflaugar í því skyni. Þær
verði ekki notaðar nema gegn loft-
árásum. Hvort Rússar búist við að
NATO-vélar geri þær?
Kuldi í samskiptum
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti
Íslands, sat fundi um norðurslóða-
mál í Anchorage aðeins nokkrum
dögum áður en Barack Obama kom
þangað. Má segja að hann hafi hitað
upp fyrir komu Obama. Gunnar
Bragi Sveinsson utanríkisráðherra
fór fyrir íslensku sendinefndinni á
ráðstefnunni mánudaginn 31. ágúst.
Ólafur Ragnar undirbjó á ferð
sinni til Alaska Arctic Circle, ráð-
stefnuna sem er hugarfóstur hans.
Hún verður haldin í þriðja sinn hér
á landi 16. til 18. október.
Þar mun skýrast enn betur hver
eru áhrif stækkandi ísbreiðu á
Norður-Íshafi, samdráttar í sigl-
ingum, lækkaðs olíuverðs og her-
væðingar Rússa.
Barack Obama fór til Alaska til að
leggja áherslu á aðgerðir gegn hlýn-
un jarðar. Hvað sem henni líður
kólna samskiptin við Rússa í norðri
eins og víðar.
Eftir Björn
Bjarnason » Þrátt fyrir ótta
við hlýnun jarðar
kólna samskiptin
við Rússa í norðri.
Björn Bjarnason
Höfundur er fyrrv. ráðherra.
Obama í Alaska