Skólavarðan - 01.04.2001, Blaðsíða 6

Hér á landi hefur að undanförnu farið fram
nokkur umræða um líðan kennara í starfi.
Nýlega kom til dæmis út skýrsla eftir Önnu
Þóru Baldursdóttur sem byggist á könnun
sem hún gerði um þetta efni og er meist-
araprófsverkefni hennar í uppeldis- og
kennslufræði við Kennaraháskóla Íslands.
Niðurstaða Önnu Þóru er að kulnunar í
starfi gæti meðal íslenskra grunnskólakenn-
ara, en þó minna en meðal erlendra kenn-
arahópa sem borið var saman við.
Ekki alls fyrir löngu skilaði starfshópur á
vegum Fræðsluráðs Reykjavíkur skýrslu um
ráðningarmál kennara þar sem lagt er til að
könnuð verði líðan kennara í Reykjavík í
starfi. Einnig leggur starfshópurinn til að
gerð verði könnun meðal ungra kennara
þar sem spurt verði um stuðning sem þeir
fá í starfi. Andleg vanlíðan í starfi getur átt
sér margs konar orsakir og birst með ólík-
um hætti. Tökum tvö tilbúin dæmi úr
starfsumhverfi kennara.
• Kennari hefur sætt óþægilegri gagnrýni
eða kæru af hálfu foreldra og finnst skóla-
stjóri draga taum foreldranna í málinu.
Viðbrögð kennara eru þau að honum finnst
hann svikinn og sjálfsmynd hans bíður
hnekki.
• Kennari með langa starfsreynslu hefur
lengi fundið til vanlíðunar í starfi. Í marga
mánuði hefur honum fundist hann ekki
þrífast í starfinu og eiga sífellt erfiðara með
að ráða við það. Honum finnst hann eiga
erfiðara en áður með að skilja börnin (nem-
endur) og hann er uppstökkari en hann átti
áður vanda til. Hann hefur einangrast frá
öðrum kennurum. Hann sefur illa og fleiri
líkamleg sjúkdómseinkenni hafa komið
fram. Honum finnst lífið ömurlegt og til-
gangslaust. Heimilislæknir gefur honum
róandi lyf.
Ósýnileg vandamál - í þagnargildi
Eru þetta persónuleg vandamál viðkom-
andi kennara sem koma öðrum ekki við?
Hvert er hlutverk stéttarfélags og vinnu-
veitenda í málum sem þessum?
Danska kennarasambandið telur augljóst
að þetta séu ekki einkamál einstakra félags-
manna. Þess vegna hefur það lagt áherslu á
að kanna hve víðtækt vandamálið er og
reynt að bregðast við því á skipulagðan hátt
með það að markmiði að hjálpa kennurum
sem búa við andlega vanlíðan í starfi út úr
vítahringnum.
Vandamál af þessu tagi eru ekki auðleyst.
Oft eru þau lítt eða ekki sýnileg. Þau eru
sjaldan rædd á kennarastofum. Þó að
vandamálin íþyngi í mörgum tilvikum ein-
staklingunum sem í hlut eiga og jafnvel
vinnustaðnum í heild liggja þau yfirleitt í
þagnargildi og um þau gilda svipuð lögmál
og um óhreinu börnin hennar Evu.
Samkvæmt reynslu Dana eru ástæður
andlegrar vanlíðunar í starfi hjá kennurum
sem hafa nýtt sér ráðgjafarþjónustu DLF
þessar:
1. Einstaklingsbundin vandamál 28%
2. Einkenni kulnunar í starfi 17%
3. Vandamál vegna stjórnenda 12%
4. Vandamál vegna nemenda 8%
5. Vandamál vegna samskipta við
foreldra 6%
6. Vandamál vegna samstarfsfólks 6%
7. Líkamlegir kvillar af geðrænum
toga 6%
8. Vandamál vegna misnotkunar
(áfengis) 5%
9. Ofbeldi 4%
Samkvæmt þessu eru einstaklingsbundin
vandamál, til dæmis vegna veikinda, skilnaðar,
ástvinamissis eða annarra áfalla, algengasta
orsök vanlíðunar í starfi. Í flestum öðrum til-
vikum tengist hún sjálfu starfsumhverfinu og
er kulnun í starfi algengasta orsökin.
Eiga kennarar fremur en aðrar stéttir
á hættu að kulna í starfi?
Sjálfsagt er erfitt að alhæfa í þessu efni.
Samkvæmt gögnum Danmarks Lærerfor-
ening verður kulnunar í starfi oft vart í
þeim tilvikum þar sem:
• Vinnan felst í samskiptum við annað
fólk (eins og í kennslu).
• Starfsmenn leggja eigin persónu og til-
finningar í starfið.
• Starfsmenn sjá sjaldan beinan árangur
af framlagi sínu.
• Starfsmenn hafa mörgum ólíkum verk-
efnum að sinna án þess að ljóst sé hvað eigi
að hafa forgang.
• Starfsmenn hafa ekki nægilegt svigrúm
í störfum sínum vegna þess að skipulag set-
ur þeim skorður.
• Starfsmenn fá of lítinn faglegan stuðn-
ing og eru ekki í sambandi við samstarfs-
fólk.
• Samstarf er lítið eða ekkert á vinnu-
staðnum.
• Hvatning (innblástur) og þróunarstarf
eru af skornum skammti.
• Algengara er að starfið hljóti gagnrýni
en að því sé hrósað af samstarfsfólki, not-
endum, yfirmönnum, stjórnmálamönnum
og almenningi.
• Starfsmenn upplifa fátt jákvætt í dag-
legum störfum sínum.
Sennilega getur ýmislegt af þessu átt við
um kennara. Þeir skipuleggja sjálfir veru-
legan hluta vinnutímans og verða að gefa
mikið af sjálfum sér í starfið. Þeir gera
miklar kröfur til sjálfra sín og frammistöðu
sinnar. Starf þeirra er stöðugt undir smásjá
foreldra og stjórnmálamanna. Allir hafa
skoðanir á því. Starfið breytist ört, m.a.
með nýju og breyttu námsefni.
Ráðgjafarþjónustan mælist vel fyrir
María Pálmadóttir kennari í Austurbæj-
arskóla og Sigurður Lyngdal kennari í
Hólabrekkuskóla eru í stjórn Kennarafélags
Reykjavíkur sem fór nýlega til Danmerkur
til að kynna sér ráðgjafarþjónustu danska
kennarasambandsins fyrir kennara sem líð-
ur illa í starfi.
Sigurður: „Verkefni danska kennarasam-
bandsins (RAMPA) hófst árið 1993. Til að
stýra því var ráðinn félagsráðgjafi með mikla
reynslu og þekkingu í að greina vandamál
starfsfólks á vinnumarkaði og aðstoða við
Vanl íðan og v innuumhverfi
8
Danmarks Lærerforening hefur skipu-
lagt sérstaka ráðgjafarþjónustu fyrir
félagsmenn sem telja sig búa við and-
lega vanlíðan í starfi (psykiske arbe-
jdsmiljøproblemer). Stjórn Kennarafé-
lags Reykjavíkur var nýlega í Dan-
mörku að kynna sér þessa þjónustu.
Hvernig líður íslenskum
kennurum í starfi?
Er andleg vanlíðan í
starfi persónulegt vanda-
mál viðkomandi kennara
sem kemur öðrum ekki
við? Hvert er hlutverk
stéttarfélags og vinnu-
veitenda í málum sem
þessum?
Vinnuumhverfi
Andleg líðan
Ráðgjafarþjónusta