Skólavarðan - 01.04.2001, Blaðsíða 17

Eitt af undrum veraldar er á hve margvís-
legan hátt hægt er að setja saman tónlist.
Það sýnir sá fádæma margbreytileiki í stíl
sem orðið hefur til í tónlist heimsins í gegn-
um tíðina. Í fyrsta sinn í sögunni standa
þessi ósköp nú öllum til boða, ýmist í lifandi
flutningi eða á geisladiskum heima í stofu.
Öll væri þessi tónlist þó meira eða minna
merkingarlaus síbylja ef ekki kæmi til sá
merkilegi hæfileiki okkar að geta aðgreint
og flokkað þennan aragrúa stílbrigða.
Aðferð hugans við að glíma við flókna
veröld er að þjappa líkum hlutum saman í
merkingarbærar heildir. Án flokka og hug-
taka væri hugarstarf okkar glundroði. Það
gildir jafnt um tónlist sem önnur fyrirbæri.
Sýnt hefur verið fram á að börnum frá
þriggja ára aldri er eiginlegt að draga líka
tónlist saman í stílflokka sem hafa merk-
ingu út frá þeirra eigin reynsluheimi, svo
sem sjónvarps-, kúreka-, kirkju- og
pabbatónlist.
(Sjá t.d. Zwink,C.S. (1988). Verbal Cate-
gorization of Holistic Musical Stimuli by
Preschool Children: Implications for Cog-
nitive Categorization).
Á hverju byggir fólk slíka flokkun? Rann-
sóknir í hugfræði (cognitive psychology)
hafa leitt í ljós að hugurinn nemur sérkenni
hvers stíls og flokkar eftir þeim. Ef sér-
kennin eru nógu afgerandi lærist flokkunin
ómeðvitað og sjálfkrafa, semsagt án nokk-
urrar kennslu. Sem dæmi má taka aðgrein-
ingu milli rokktónlistar og klassískrar tón-
listar. Oft er blæbrigðamunur á stíl í tónlist
miklu fínni en í þessu dæmi og þá eykst
þörf fyrir kennslu og þjálfun.
Þegar í hlut eiga tónverk með svipaðan
stíl, eins og til dæmis tónsmíðar sam-
tímatónskálda, getur munurinn verið svo
hárfínn að þrautþjálfaðir hlustendur hafa
ekkert annað að reiða sig á en „menntaða
ágiskun“ eins og áhorfendur hins vinsæla
sjónvarpsþáttar Kontrapunkts hafa ítrekað
orðið vitni að.
Í námskrám í tónlist er lögð áhersla á að
nemendur læri að njóta tónlistar sem hlust-
endur jafnt og flytjendur. Nýjar námskrár
fyrir grunnskóla og tónlistarskóla eru ekki
undantekning hvað þetta varðar. Gott sam-
komulag er um að ákveðinn vitsmunalegur
skilningur á tónlist sé forsenda þess að
þetta markmið náist. Í því felst að skilja
sögulega stöðu tónverka, form og bygg-
ingu, stíl, hljóðfæraskipan og tengsl tónlist-
ar við þjóðfélag og tíðaranda.
Mér og öðrum tónlistarkennurum hættir
oft til að líta svo á að slíkur skilningur auk-
ist sjálfkrafa því fleiri og flóknari lög sem
nemendur leika og því betur sem þeir flytja
þau. Þetta er því miður ekki reyndin.
Stíllæsi og annan skilning á tónlist þarf að
kenna með beinum hætti og rannsóknir
hafa sýnt að jafnvel lítt tónmenntað fólk
getur nýtt sér tónfræðilegar upplýsingar um
stíleinkenni, svo sem hljómferli, tónvef,
taktslag og hendinga- og hljóðfæraskipan.
(Sjá t.d. Þórir Þórisson (1996). Að
greina Mozart frá Mendelssohn: Myndun
hugtaka um stíl í tónlist. Uppeldi og
menntun - Tímarit Kennaraháskóla
Íslands 5. árg. 1996, 23-42).
Í nýrri aðalnámskrá tónlistarskóla er þessi
staðreynd viðurkennd með því að leggja
meiri áherslu á hlustun og almenna tónlist-
arþekkingu nemenda, enda mun mikill
meirihluti þeirra fyrst og fremst njóta tón-
listar sem hlustendur í framtíðinni. Þörf
fyrir innlent námsefni er brýn. Lærðu að
hlusta nefnist nýúkomið námsefni eftir
undirritaðan sem bætir að nokkru leyti úr
þeirri þörf.
Efnið skiptist í þrjú hefti. Í því fyrsta læra
nemendur að heyra og skilja frum- og túlk-
unarþætti tónlistar. Annað heftið segir sögu
vestrænnar tónlistar frá endurreisn til 20.
aldar í stuttu máli og greind eru dæmigerð
tónverk frá hverju tímabili. Í þriðja hefti
eru djassi, poppi og heimstónlist gerð
nokkur skil. Áhersla er lögð á stíllæsi og að
nemendur þjálfist í að beita fagorðaforða
tónlistar með virkum hætti. Í námsefninu er
hverju atriði fylgt eftir með æfingum, hlust-
unarverkefnum, lestrarspurningum og smá-
hópaverkefnum. Efnið má taka í hvað röð
sem er. Heftin þjóna sem vinnubækur nem-
enda en skólum gefst kostur á að kaupa
hlustunarefnið sem er á sjö geisladiskum
ásamt kennarasvörum og prófbanka. Mörg
verkefnanna geta einnig nýst í efri bekkjum
grunnskóla og auðvelt er að tengja þau við
skapandi viðfangsefni og hreyfingu.
Þórir Þórisson
Nánari lýsingu á efni hvers heftis má
finna á slóðinni: http://www.ismennt.is/
not/thoris/kennsla.html
Námsgögn
Þórir Þórisson kennir við kennara-
deildir Tónlistarskólans í Reykjavík
og samdi nýverið námsefni þar sem
áhersla er lögð á stíllæsi. Þórir tók
því vel að segja lesendum Skólavörð-
unnar frá hugmyndum að baki náms-
efninu og uppbyggingu þess.
Að lesa tónlist með eyrunum
21
Sýnt hefur verið fram á
að börnum frá þriggja
ára aldri er eiginlegt að
draga líka tónlist saman
í stílflokka sem hafa
merkingu út frá þeirra
eigin reynsluheimi, svo
sem sjónvarps-, kúreka-,
kirkju- og pabbatónlist.