Tímarit Máls og menningar - 05.12.2002, Qupperneq 8

Stefna kosningastraumar Evrópu til Íslands?
Auðunn Arnórsson
Ef litið var yfir landslag evrópskra stjórnmála
fyrir um tveimur árum blasti meðal annars við
sú staðreynd, að stjórnartaumarnir í flestum
ríkjum Vestur-Evrópu voru þá í höndum (sósí-
aldemókratískra) miðju-vinstristjórna. Í þeirri
hrinu kosninga sem afstaðin er síðan á árinu
2000 hafa allnokkrar þessara stjórna vikið fyrir
hægristjórnum og víða hafa hægri-popúlískir
flokkar náð talsvert miklu fylgi. Því hafa sumir
fullyrt að hægrisveifla gangi nú yfir álfuna. En
er það rétt? Það verður skoðað hér í framhald-
inu.
Það hefur ekki farið framhjá neinum sem
fylgist með stjórnmálaþróuninni í Evrópu, að
innflytjendamál hafa verið mjög ofarlega á
baugi í kosningum, og það er einmitt á þau mið
sem gamlir og nýir popúlistaflokkar hafa róið og
aflað vel í mörgum tilfellum. Verða rakin dæmi
um þetta í kosningayfirlitinu hér á eftir. Þá hef-
ur „lög og regla“ víða verið mikið hitamál í
kosningabaráttu, oft reyndar í tengslum við inn-
flytjendamálin. Loks hefur atvinnuleysi og
staða velferðarkerfisins víða verið ofarlega á
dagskrá, einnig ósjaldan í tengslum við innflytj-
endamál, svo og í tengslum við ótta margs
fólks við (félagslegar) afleiðingar hvattvæðing-
arinnar.
Þetta eru allt málefni sem brenna mjög á
stjórnmálamönnum um alla Evrópu og hafa
verið áberandi í kosningabaráttu fyrir margar
kosningar sem farið hafa fram í álfunni á síð-
ustu misserum. En það þarf ekki mikinn spá-
mann til að benda á, að í eyríkinu Íslandi – þar
sem vandamál tengd innflytjendum eru hverf-
andi í samanburði við það sem víða er tilfellið
og þar sem atvinnuleysi er nánast ekkert –
horfir þetta að mörgu leyti öðruvísi við. Staða
Íslands utan ESB setur íslenzka stjórnmálaþró-
un í enn meiri sérstöðu, þegar gerð er tilraun til
að skoða hana í samhengi við þróunina í öðrum
löndum okkar heimshluta. Aðildin tengir stjórn-
mál ríkjanna sem eru innan ESB mun nánar;
þau eiga öll sína fulltrúa á Evrópuþinginu, í
framkvæmdastjórninni, í ráðherraráðinu
o.s.frv.; þar eru mörkin milli innanlands- og
utanríkismála æ meira fljótandi.
Ýmislegt í samskiptum ESB-ríkjanna gefur
tilefni til að tala um að „evrópsk innanríkismál“
séu orðin að veruleika. Gott dæmi um hvers
konar kynjamyndir sú þróun getur tekið á sig
eru tilraunin sem gerð var til að setja Austurríki
í eins konar skammarkrók fyrir að velja sér rík-
isstjórn sem mörgum „meginstraums“-stjórn-
málamönnunum sem við stjórnvölinn voru í
flestum hinna aðildarríkjanna var ekki að skapi,
að nafninu til vegna þess að meðal stefnumiða
austurríska Frelsisflokksins var að taka harðar á
málefnum innflytjenda.1
Þegar litið er yfir kosningaþróunina í Evrópu-
sambandsríkjunum á undanförnum tveimur
árum má reyndar segja, að ríkisstjórnarþátttaka
Frelsisflokksins í Austurríki hafi verkað að ein-
Á tímum hnattvæðingar og Evrópusamruna hafa stjórnmálaskýrendur þótzt sjá æ nánari tengsl
milli stjórnmálaþróunarinnar í þjóðríkjum Evrópu, einkum þeirra sem með aðild að Evrópusam-
bandinu eru tengd í eitt pólitískt og efnahagslegt bandalag. Það er því verðug spurning, hvort hægt
sé að henda reiður á ákveðnum straumum í stjórnmálaþróuninni í okkar heimshluta sem búast
megi við að hafi einnig áhrif hér á landi.
Til að kanna þetta verður í þessari grein farið yfir úrslit kosninga í grannríkjum okkar sem fram
hafa farið á síðustu misserum og reynt að lesa út úr þeim tilhneigingar, t.d. er varða þróun flokka-
kerfis og helztu áherzlumál kosningabaráttu, og loks reynt að meta hvort þessar tilhneigingar eða
straumar muni geta haft áhrif á kosningar á Íslandi.
Það segir sig eiginlega sjálft, að leitin að slíkum hugsanlegum áhrifavöldum á stjórnmálaþróun
á Íslandi takmarkist við ríkin fyrir austan okkur og sunnan – þótt við eigum líka í nánum tengslum
við Norður-Ameríku er þjóðfélagsgerðin og lýðræðishefðin þar vestra svo ólík okkar eigin að býsna
langsótt væri að ætla að straumar í stjórnmálum Vesturheims skiluðu sér hingað. Það eru fyrst og
fremst Norðurlöndin sem hér skipta máli, svo og önnur lönd Vestur-Evrópu. Í Danmörku, Noregi,
Færeyjum og Svíþjóð hafa farið fram þingkosningar á síðustu mánuðum og misserum, og gefa úr-
slit þeirra tilefni til margvíslegra ályktana. Þetta gildir einnig um úrslit nýlega afstaðinna kosninga í
Austurríki, Þýzkalandi, Frakklandi, Hollandi og Bretlandi.
08 Pólitík Auðunn Arnórs 5.12.2002 17:34 Page 8