Tímarit Máls og menningar - 05.12.2002, Page 17

gefur Storm sterklega í skyn að hagsýni sé
helsta ástæðan til þess að bókin sé skrifuð, það
sé hún sem stjórni pólitískri afstöðu Halldórs
öðru fremur. Það sama er uppi á teningnum í
greininni sem hann ritar um veitingu Sonning-
verðlaunanna. Þar stillir hann peningum upp
sem andstæðu hugsjóna og gerir sannfæring-
una að baki félagsgagnrýni Halldórs tortryggi-
lega. En í Sonningdeilunni eru ásakanir um hag-
sýni háværari en í því lágstemmda háði sem
kemur fram í ritdómnum
um En digters opgør.
Grein Ole Storm hefur
mikil áhrif á þróun mála í
Sonningdeilunni. Hann
leggur þann grunn sem
ýmsir aðrir byggja á.
Listamaður meðal
uppreisnarmanna
– Hvad vil de mennesker
mig? Hvem er de?14
Stúdentaráð Kaupmanna-
hafnarháskóla sendir Hall-
dóri Laxness opið bréf
þann 5. mars 1969 þar
sem ráðið óskar honum til
hamingju með Sonning-
verðlaunin. Það er þó ekki
ástæðan fyrir bréfinu
heldur vill ráðið fræða skáldið um uppruna
peninganna sem hann hyggst taka við. Í bréf-
inu er vísað til viðtalsins í Politiken 2. febrúar
og sú siðferðilega klemma sem blaðamaður-
inn Ole Storm spennti um Halldór Laxness er
hert. Ráðið lítur svo á að Háskólanum (pró-
fessorunum) skjöplist að því leyti sem hann
telji að Sonningverðlaunin auki við hróður
hans:
Universitetet (professorerne) har altså
fundet det passende at påtage sig uddel-
ingen af denne overskydende profit fra
familien Sonnings udnyttelse af en af vort
lands største sociale skampletter:
Bolignøden. Dette er vel sket ud fra en
fejlagtig betragtning om den prestige,
Københavns Universitet ville få ved at kunne
uddele disse mange penge – som alle penge
lugter de ikke, og en Nobel har Danmark
aldrig haft. Dette er kun et af mange ex-
emplarer på universitetets indifference
m.h.t. de sociale forhold i landet og en
demonstration af dets accept af den usunde
kapitalistiske moral.15
Að þessu loknu er Halldóri boðið að halda op-
inn fyrirlestur við Háskólann í stað þess að taka
við verðlaununum. Stúdentarnir stinga upp á
hvert efni fyrirlestrarins geti verið:
Et aktuelt udgangspunkt kunne måske Der-
es „Slumcauseri“ være, og vi kan forsikre
Dem, at der ikke i dette forum vil blive for-
langt, at De lægger en dæmper på Deres
skarpe mening om uforskyldt fattigdom og
økonomisk udbytning.16
Vakin skal athygli á því að í bréfi stúdentanna er
tekið næstum orðrétt upp niðurlag greinar
blaðamanns Politiken. Stúdentarnir halda þar
með áfram verki sem þegar er hafið. Bréfi
þeirra lýkur svo á orðunum „[. . . ] i håbet om, at
Deres sociale samvittighed stadig lever“.17
Politiken, eitt stærsta dagblað Danmerkur, og
Stúdentaráð Háskólans fara í sem stystu máli
fram á að Halldór Laxness taki að sér að vera
leiðarhnoða Hafnarháskóla á siðferðilegum villi-
götum. Það má kallast einstakt traust til út-
lends manns.
Rithöfundurinn Hans Scherfig sem um ára-
tuga skeið var einn áhrifamesti hugsuður
danskra kommúnista skrifar hugleiðingar um
væntanleg mótmæli stúdenta í dagblað
danskra kommúnista Land og folk 9.–10. mars
sama ár. Þar leggur hann út af kvæði eftir Poul
Martin Møller sem heitir „Kunstneren mellem
oprørerne“.18 Í kvæðinu er rakin saga lista-
manns sem yrkir ljóð um fegurðina. Þegar einn
lærlinga hans biður um frí til að taka þátt í upp-
reisn gegn einvaldi bregst skáldið illa við.
Er du nysgjerrig, Snøbel!
Så kig af Vinduet ud:
See paa den drukne Pøbel
Og paa Gadefredens Brud!
Þegar uppreisnarmennirnir nálgast hús skálds-
ins og brjótast inn á vinnustofu hans í leit að
stuðningi svarar hann þeim yfirvegaður að
hann haldi tryggð við valdhafann.
I Fredens milde Skygge
Bag Lovens Kobbermuur
Vi kunstnere sysle trygge,
Naar Voldsmand blæser paa Luur.
Men:
Hvis Fyrsten min Tjeneste kræver,
Til Kampen vil jeg gaae,
Da bringer jeg ham to Næver
For blandt Eder at slaae.
Þegar skarinn neitar að víkja missir meistarinn
að lokum stjórn á sér og tryllist. Þegar Halldór
var inntur eftir afstöðu sinni til kröfu stúdenta í
viðtali í Berlingske Aftenavis 5. mars 1969
bregst hann við eins og listamaðurinn í kvæði
Møllers – hann tryllist.
– Aktionen er ikke mod Dem, men mod
Sonning-prisen og fru Sonning.
– Hvad har jeg med fru Sonning at gøre? Uni-
versitetet giver mig en pris, og jeg er meget
glad for den store hæder der vises mig. Men
jeg kender danskerne. De ved ikke, hvad
hæder er. For dem er det penge, penge,
penge . . . de kan have deres penge selv.
– Vil det sige, at De afslår at modtage Sonn-
ing-prisen?
– Jeg havde tænkt mig at give disse penge
ud på et specielt formål i Danmark. Men når
det skal være under trussel om terror og
pengeafpresning, vil jeg tænke mig om
endnu en gang.
Jeg handler ikke under pres af disse terr-
orister.19
Viðbrögð Laxness vekja samúð með málstað
stúdenta og þykja harkaleg. Það er meðal
annars á grundvelli þeirra sem Hans Scherfig
segir að þeir tímar séu liðnir þegar meistarinn
[Halldór Laxness] talaði gegn valdhöfunum.
Þessu til stuðnings vitnar Scherfig til formálans
að Gerska ævintýrinu þar sem Halldór lýsir auð-
æfum og sæmd sem honum myndu hlotnast af
því einu að lýsa eymd í Sovétríkjunum.
For første gang i mit liv står det i min magt
at skrive en bog, der ville blive oversat til alle
bls. 17Sækjum gull í Gljúfrastein
Halldór Laxness
eins og teiknari Extrabladets
lýsti honum.
16 Laxness Haukur Ingv 6.12.2002 14:15 Page 17