Félagsbréf - 01.03.1963, Side 44

Höf. segir sjálfur: „Vísindin geta ekki
leitað skýringa hjá framliðnum, með-
an við vitum ekki miklu meira um
möguleika og takmörk fyrir því sem
fram getur komið fyrir yfirskilvitlegar
skynjanir hjá lifendum“ (bls. 240).
1 lok bókarinnar segir Schjelderup:
„Við eigum langan veg fyrir höndum
og við þörfnumst rannsókna, rann-
sókna, og aftur rannsókna. Svo alltof
litlu hefur verið hægt að koma í verk.
Enda hafa fordómar og óraunhæf mót-
staða allt fram á síðustu tíma lagt þar
stein í götu“ (bls. 272).
Ég hef hér að framan aðeins drepið
á nokkur atriði úr hinni fróðlegu bók
prófessors Schjelderups og hvergi
nærri gert þeim viðhlítandi skil. Ég
vona þó, að nokkur höfuðatriði hafi
komið fram, sem sýna, hvað við vit-
um um dulræn fyrirbæri og hvaða
ástæður við höfum til að líta á þau
sem yfirnáttúrleg teikn að handan.
í stutlu máli: efnisfyrirbærin eru
sennilega öll blekkingar; ósjálfráðar
vitranir má í flestum tilfellum skýra
út frá þekktum sálfræðilegum stað-
reyndum, sömuleiðis ýmis miðilsfyrir-
bæri, sem eiga að færa vitneskju að
handan. Einhvern hluta þessara fyrir-
bæra getum við þó ekki skýrt með
þekktum staðreyndum, en þá er þess
að gæta, að rannsóknir á ýmsum duld-
ustu eiginleikum í sálarlífi okkar eru
svo skammt á veg komnar, að fásinna
væri að ætla, að við eigum ekki eftir
að fá fyllri skýringar á þeim einnig,
og þá að öllum líkindum í samræmi við
önnur lögmál náttúrunnar, enda þótt
ekkert sé hægt að fullyrða um það,
á núverandi þekkingarstigi.
32 FÉLAGSBRÉF
V.
Hvaða ályktanir getum við dregið
af þessum þrem bókum? Lítum fyrst á
bók Jónasar Þorbergssonar, sem
er fulltrúi andatrúar, sem sjálf-
stæðrar trúarhreyfingar. Við getum
séð upphaf andatrúar hjá frum-
stæðum þjóðum nútímans, sem trúa á
stokka og steina. Með æðri trúarbrögð-
um tók hún á sig breytta mynd, sem
birtist í galdra- og djöflatrú miðalda.
Er raunvísindin héldu innreið í menn-
ingu okkar, litaðist hún af rannsóknar-
aðferðum þeirra. En í eðli sínu var
hún alltaf hin sama. Hér á landi höf-
um við fulltrúa fyrir öll þessi stig
andatrúar. Trú á stokka og steina er
enn all útbreidd, og enn eru til menn,
sem boða djöfla- og galdratrú. Flestir
eru þó á hinu síðastnefnda stigi, þar
sem hin gamla hjátrú hefur verið
íklædd nútímalegum búningi. I meg-
inatriðum grundvallast andatrú Jónasar
Þorbergssonar á þeirri þekkingu á eðli
mannsins og náttúrunnar í heild sem
fyrir hendi var á 19. öld er hinn svo-
kallaði spiritismi myndaðist. Með
austræna dulspeki sem uppistöðu rétt-
lætir höf. hina gömlu íslenzku þjóð-
trú innan þessa ramma. Þessari anda-
trú svipar til hinna óæðri trúarbragða.
Ekki aðeins eru trúarviðföngin (object)
svipuð heldur stendur trúin eða fellur
með þekkingu okkar á eðli náttúrunn-
ar. í æðri trúarbrögðum er viðfangið
svo fjarlægt og óskiljanlegt mann-
inum, að það stendur stöðugt æðra
mannlegri þekkingu. Æðri trú verður
því aldrei sönnuð.
Sr. Sveinn Víkingur virðist hafa
fylgzt betur með framgangi sálarrann-