Fréttablaðið - 29.09.2016, Blaðsíða 24

Á síðustu árum hefur ítrekað verið kallað eftir aukinni aðkomu almennings að
ákvarðanatöku í samfélaginu. Í
frumvarpi forsætisráðherra til
stjórnarskipunarlaga sem nú liggur
fyrir Alþingi er þessu ákalli svarað
og farvegur skapaður fyrir kjós­
endur til að knýja fram þjóðar­
atkvæðagreiðslu um mikilvæg mál.
Frumvarpið er efnislega samhljóða
tillögum þverpólitískrar stjórnar­
skrárnefndar sem afhentar voru
ráðherranum í júlí síðastliðnum.
Þjóðaratkvæðagreiðslur
Í frumvarpinu felst í fyrsta lagi að
fimmtán af hundraði kosningabærra
manna geta krafist þjóðaratkvæða­
greiðslu um nýstaðfest lög með þeirri
undantekningu að fjárlög, fjárauka­
lög, lög um skattamálefni og lög sem
sett eru til að framfylgja þjóðréttar­
skuldbindingum eru undanskilin. Í
öðru lagi getur sama hlutfall kjósenda
krafist atkvæðagreiðslu um ályktanir
Alþingis er lúta að samþykki þjóða­
réttarsamninga. Í þriðja lagi getur
Alþingi með lögum, sem samþykkt
eru með auknum meirihluta á þing­
inu, ákveðið að þings ályktanir, sem
hafa réttaráhrif eða fela í sér mikil­
væga stefnumörkun, geti orðið and­
lag þjóðaratkvæðagreiðslu.
Lengra gengið hér
Tillögurnar fela í sér mikilvægt
skref í þá átt að auka áhrif almenn­
ings á ákvarðanatöku í mikilvægum
málum og er í því efni gengið lengra
en þekkist annars staðar á Norður­
löndunum. Í norsku, sænsku og
finnsku stjórnarskránum er ekki
mælt fyrir um bindandi þjóðar­
atkvæðagreiðslur og í þeirri dönsku
er rétturinn til að synja lögum
staðfestingar með þjóðaratkvæða­
greiðslu ekki hjá kjósendum heldur
hjá minni hluta þingmanna. Þá er
hvergi á Norðurlöndunum að finna
heimildir til handa kjósendum að
krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu
um þingsályktanir líkt og mælt er
fyrir um í frumvarpi stjórnarskrár­
nefndar. Raunar er staðreyndin sú
að aðeins þrjú Vestur­Evrópuríki –
Sviss, Liechtenstein og Ítalía – hafa
ákvæði í stjórnarskrám sínum sem
ganga jafn langt og tillögur stjórnar­
skrárnefndar.
Þröskuldar
Lagt er til að fimmtán af hundraði
kjósenda þurfi til að knýja fram
þjóðaratkvæðagreiðslu. Þetta er
sama hlutfall og stjórnlaganefnd
gerði að tillögu sinni en stjórnlaga­
ráð lagði til að sambærileg heimild
yrði háð undirskriftum tíunda hluta
kjósenda. Fimmtán prósent kosn­
ingabærra manna eru ríflega 35
þúsund einstaklingar. Reynslan hér­
lendis sýnir að raunhæft er að safna
slíkum fjölda undirskrifta á tiltölu­
lega skömmum tíma. Sem dæmi má
nefna að rúmlega 56 þúsund undir­
skriftir bárust forseta Íslands vegna
Icesave I og rúmlega 40 þúsund
vegna Icesave III.
Til þess að hnekkja lögum
eða ályktunum þarf meiri hluti í
þjóðar atkvæðagreiðslu, þó minnst
fjórðungur kosningarbærra manna,
að synja þeim samþykkis. Fjórð­
ungur kosningabærra manna eru
tæplega 60 þúsund einstaklingar.
Á lýðveldistímanum hafa tvisvar
sinnum farið fram bindandi þjóð­
aratkvæðagreiðslur á grundvelli
26. gr. stjórnarskrárinnar, þ.e. um
gildi laga um ríkisábyrgð á svo­
nefndum Icesave­samningum. Í
fyrri atkvæðagreiðslunni synjuðu
tæplega 135 þúsund kjósendur,
um 60% kosningabærra manna,
lögunum samþykkis. Í þeirri síðari
rúmlega 100 þúsund eða liðlega
45% þeirra sem voru á kjörskrá. Þó
að einhverjum kunni að þykja 25%
þröskuldurinn hár er ljóst að hann
er fjarri því óyfirstíganlegur þegar
um umdeild mál er að tefla.
Fest í sessi
Tillögur stjórnarskrárnefndar
eru vissulega málamiðlun ólíkra
sjónarmiða. Hins vegar verður
ekki fram hjá því litið að ef þær
verða að stjórnskipunarlögum hafa
náðst fram mikilsverðar lýðræðis­
umbætur sem fela í sér mikilsverð
réttindi fyrir kjósendur sem ekki
eru fyrir hendi í núverandi stjórn­
skipan. Með því að festa í sessi beint
lýðræði eykst aðhald með kjörnum
fulltrúum og völd og áhrif borgar­
anna aukast.
Forseti Íslands hefur að mínum
dómi tjáð sig skynsamlega um
þá stöðu sem uppi er í málinu og
minnt á gildi áfangasigra og mála­
miðlana og bent á að ráð sé að ein­
blína núna á þá réttarbót sem lýtur
að beinu lýðræði og rétti fólks til
að segja hug sinn milliliðalaust í
mikilvægum málum. Þá hefur for­
setinn bent á að hóflegar breytingar
á stjórnarskránni núna útiloka ekki
róttækari skref síðar.
Þó að ekki séu allir á eitt sáttir um
hversu langt skuli ganga við breyt­
ingar á stjórnarskrá er ljóst að raun­
verulegt tækifæri er fyrir hendi nú
til að ná fram veigamiklum breyt­
ingum á stjórnarskránni. Tækifæri
sem óvíst er hvenær kemur aftur.
Það væru mikil vonbrigði ef Alþingi
léti þetta tækifæri úr greipum renna
þvert gegn yfirlýstri stefnu þeirra
flokka sem sæti eigi á Alþingi og
vilja meirihluta kjósenda, ef mið er
tekið af niðurstöðu þjóðaratkvæða­
greiðslunnar um tillögur stjórn­
lagaráðs haustið 2012.
Beint lýðræði í stjórnarskrá
Einar Hugi
Bjarnason
hæstaréttar-
lögmaður og
nefndarmaður
í stjórnarskrár-
nefnd
Ein helsta orsök bankahrunsins var að bankarnir voru í senn viðskiptabankar sem geymdu
sparifé landsmanna en um leið
áhættusæknir fjárfestingabankar. Þeir
notuðu sparifé landsmanna til að gíra
sig upp, tóku vildarvini bankans með
sér í víking, lánuðu þeim fé sparifjár­
eigenda í áhættusöm viðskipti sem
gerði þá ofurríka – uns allt brann upp.
Um leið settu þeir Ísland á hausinn.
Ekki nýtt bankahrun
Hafa menn ekkert lært? Viðtöl við
Bjarna Benediktsson eftir flokks­
ráðsfund Sjálfstæðisflokksins benda
til að helsta áhersla flokksins á næsta
kjörtímabili verði að endurtaka
einkavæðingu bankanna – án þess
að stokka bankakerfið upp. Sama
vitleysan er að byrja aftur. Til marks
um það eru bónusar bankanna,
tilraunir Bjarna sjálfs á þessu kjör­
tímabili til að fá Alþingi til að sam­
þykkja heimildir til miklu hærri
bónusa, sjúskið kringum sölu Arion
á hlutum í Símanum, að ógleymdri
hinni óuppgerðu og óskýrðu sölu
Landsbankans á Borgun. Banka­
stjórinn sem ber ábyrgð á því situr
enn – í skjóli Sjálfstæðisflokksins.
Nú virðist Bjarni Ben staðráðinn í
að skapa aftur sama umhverfið og
olli kollsteypunni þegar brýnast er
að stokka upp bankakerfið á grund­
velli lexíunnar úr bankahruninu.
Skiptum bönkunum upp
Á meðan ríkið á bankana væri heilla­
vænlegast að nota tækifærið og skipta
þeim upp í hefðbundna viðskipta­
banka, en selja frá þeim fjárfestinga­
hlutann. Eigendur nýrra fjárfestinga­
banka gambla þá með eigið fé og taka
einir skellinn ef illa fer. Ekki skatt­
greiðendur eða sparifjáreigendur.
Enginn Seðlabanki til þrautavara.
Í kjölfar þess að bönkunum
verður skipt upp og Landsbankinn
þannig gerður að hreinum við­
skiptabanka á Alþingi að marka
skýra stefnu um að almenningur í
gegnum hið opinbera eigi að lág­
marki ráðandi hlut í bankanum.
Íbúðalánasjóður á nýju formi gæti
runnið saman við og orðið burðarás
í hinum nýja Landsbanka, og haft
það hlutverk að greiða fyrir kaupum
ungs fólks á fyrstu íbúð með nýjum
leiðum nýrrar ríkisstjórnar.
Landsmenn ættu þá kost á að
varðveita sparifé sitt og eiga almenn
viðskipti við traustan banka þar
sem engin hætta væri á að gríðarleg
veðmál í áhættusömum fjárfesting­
um settu innistæður, húsnæðislán
og sjálfan ríkissjóð í hættu.
Landsbankinn – kjölfestu banki
Í litlu samfélagi eins og okkar þarf að
vera kjölfestubanki sem er nógu burð­
ugur til að veita harða samkeppni um
lægstu vexti. Landsbankinn á nýju
formi hreins viðskiptabanka og án
áhættusækinnar fjárfestingastefnu
er kjörin kjölfesta. – Bjarni Ben og
Sjálfstæðisflokkurinn ættu frekar
að taka undir þessar hugmyndir um
uppstokkun bankakerfisins en að
endurspila einkavæðingu bankanna
með gamla laginu. Það ferðalag gæti
endað með ósköpum einsog banka­
hrunið kenndi okkur.
Stokkum upp bankakerfið
Össur
Skarphéðinsson
alþingismaður
Með því að festa í sessi beint
lýðræði eykst aðhald með
kjörnum fulltrúum og völd
og áhrif borgaranna aukast.
Ég hef haft áhuga á stjórnmálum í mörg ár eða síðan að ég var formaður hjá Átaki, félagi fólks
með þroskahömlun. Ég hef áhuga á
að berjast fyrir réttindum fatlaðs
fólks.
Í 29. grein í Samningi Sameinuðu
Þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks
er fjallað um þátttöku í stjórn­
málum og opinberu lífi. Fólk með
þroskahömlun hefur hingað til
ekki tekið mikinn þátt í stjórn­
málum og mér vitandi hefur mann­
eskja með þroskahömlun aldrei
setið á þingi. Við þurfum því að
berjast fyrir því. Við þurfum að geta
haft áhrif á málefni fatlaðs fólks á
þingi. Fatlað fólk og eldri borgarar
fá of oft að finna fyrir niðurskurði
og því þarf að breyta. Það þarf að
hafa í huga að við erum líka mann­
eskjur, við erum ekki annars flokks
kjötvara sem hangir uppi á vegg.
Það þarf því að laga margt.
Svo má huga að því að hlusta á
það sem við höfum að segja um
okkar líf. Það væri áhugavert ef
manneskja með þroskahömlun
fengi tækifæri til að fara í starfs­
þjálfun á Alþingi. Og talandi um
Alþingishúsið þá þarf að laga margt
þar. Fólk sem notar hjólastól á til
dæmis erfitt með að komast þar um.
Ég fór í heimsókn með sendiherr­
unum í þinghúsið í Berlín. Þar var
aðgengið mjög gott. Þar var ræðu­
púltið til dæmis þannig að allir geta
notað það, líka fólk sem notar hjóla­
stól. Þar voru líka brautir og lyftur.
Alþingi Íslendinga mætti taka sér
þetta til fyrirmyndar.
Í 29. grein Samningsins kemur
fram að allar upplýsingar í sam­
bandi við kosningar eigi að vera á
auðskildu máli. Kjörseðlar og kosn­
ingablöð þurfa til dæmis að vera
þannig að allir skilji þau. Það er því
mikilvægt að nota ekki erfið orð.
Það tók mig til dæmis mjög langan
tíma að skilja hvað orðið hvívetna
þýðir. Við sem erum með þroska­
hömlun eigum að fá upplýsingar
á auðlesnu máli. Stjórnmálamenn
mega líka hafa það hugfast að tala
skýrara mál en þeir oft gera. Stjórn­
málaflokkar og stjórnmálamenn
mega því fara að bæta sig í að koma
frá sér efni, bæði í rituðu og töluðu
máli þannig að allir skilji.
Fólk sem þarf aðstoð til að kjósa
á að fá að velja sér aðstoðarmann
til að fara með inn á kjörklefana.
Það á ekki að vera í boði að þurfa
að fá aðstoð frá starfsmanni á kjör­
stað sem ekki einu sinni þekkir
manneskjuna sem verið er að
aðstoða.
Það er framfaraskref að nú sé
loksins búið að fullgilda Samning
Sameinuðu þjóðanna um réttindi
fatlaðs fólks. Nú hvet ég Alþingi til
góðra verka í aðdraganda kosninga
og minni sérstaklega á 29. greinina
og mikilvægi þess að fara eftir
henni.
Ég og stjórnmálin
Ína Owen
Valsdóttir
sendiherra
Samnings
Sameinuðu
Þjóðanna um
réttindi fatlaðs
fólks
Svo má huga að því að hlusta
á það sem við höfum að
segja um okkar líf. Það væri
áhugavert ef manneskja með
þroskahömlun fengi tæki-
færi til að fara í starfsþjálfun
á Alþingi.
Hugsum okkur grafískan hönnuð á Kópaskeri, forrit­ara á Húsavík og þýðanda á
Breiðdalsvík. Fólk sem hefur fjár­
fest í góðri menntun, fylgt hjartanu
við starfsval, er líklegt til að vinna
í litlu fyrirtæki og getur, ef vel er
haldið á spöðunum, starfað að
hugðarefnum sínum hvar sem er á
landinu.
Örvun smáfyrirtækja hefur ótví­
ræða kosti; uppbyggingin er ódýr,
áhættulítil, þarfnast lítillar yfir­
byggingar og gerist hægt eða hratt,
eftir smekk, vilja eða nauðsyn. Fólk
getur starfað við það sem hugurinn
girnist, fyllt líf sitt af meiri hamingju
sem er gott fyrir fjölskyldulífið og
smitar út í samfélagið.
Með því að greiða fyrir atvinnu­
uppbyggingu sem krefst ekki
sérstakrar staðsetningar, með
almennum aðgerðum sem gagnast
alls staðar, ekki síst smáum fyrir­
tækjum, erum við líkleg til að
styrkja byggðir landsins; reisa þeim
öflugar stoðir og glæða lífi.
Það er því skynsamlegt að búa
slíkum fyrirtækjum hagstæðan
rekstrargrundvöll. Til þess þarf að
tryggja næga raforku um allt land
og háhraða nettengingu. Þá þurfa
hefðbundnar samgöngur að vera
greiðar og öruggar. Loks er mikil­
vægt að lækka tryggingagjald, enda
er það skattur sem er reiknaður
út frá launakostnaði og bitnar því
harðast á starfsemi sem byggist
einkum á hugviti.
Það er brýnt að hlúa vel að hinu
fíngerða í gangverki atvinnulífsins.
Hið smáa
Logi Einarsson
varaformaður
Samfylkingar-
innar
2 9 . s e p t e m b e r 2 0 1 6 F I m m t U D A G U r24 s k o ð U n ∙ F r É t t A b L A ð I ð
2
9
-0
9
-2
0
1
6

0
4
:4
2
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
A
B
A
-9
9
4
4
1
A
B
A
-9
8
0
8
1
A
B
A
-9
6
C
C
1
A
B
A
-9
5
9
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
B

F
B
0
6
4
s
_
2
8
_
9
_
2
0
1
6
C
M
Y
K