Fréttablaðið - 12.10.2016, Blaðsíða 20

Þessi blaðagrein fjallar um 19. og 23. greinar samnings Sam-einuðu þjóðanna um réttindi
fatlaðs fólks en þær fjalla um sjálf-
stætt líf og fjölskyldulíf. Mitt starf
hefur verið að kynna samninginn
fyrir almenningi síðastliðin fjögur
ár og hef ég í starfi mínu haft þessar
greinar samningsins að leiðarljósi.
Í 19. grein samnings Sameinuðu
þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks
segir að fatlað fólk eigi sama rétt og
aðrir til að velja og hafna. Einnig er
fjallað um að fatlað fólk eigi rétt á
velja sjálft hvar það býr, hvernig og
með hverjum.
En oft er langt á milli þess að eiga
rétt og svo hvort fatlað fólk hefur
möguleika á að velja og hafna. Það
hafa til dæmis ekki allir val um
hvar og hvernig þeir vilja búa og
hvert þá langar að fara í sumarfrí.
Hvers vegna er það þannig?
Yfirvöld bera mikla ábyrgð og
margir telja að félagslega kerfið
sé á niðurleið. Út frá því spyr ég:
Geta yfirvöld sveitarfélaga ákveð-
ið félagslega þjónustu fyrir þennan
hóp en síðan næsta dag sagt að hún
sé ekki í boði sökum fjárskorts?
Í framhaldi af því má líka spyrja
hvort sveitarfélögin þurfi ekki
að fara eftir ákveðum lögum og
mannréttindasamningum þegar
kemur að þjónustu við fatlað fólk?
Stundum virðist þetta ekki skipta
máli og það er oft eins og þjónustan
sé háð því hvað mikið fjármagn er
til í buddunni. Það hlýtur að vera
mannréttindabrot.
Ég spyr líka hvort ófatlað fólk
hafi meiri réttindi en fatlað fólk? Ég
spyr líka hvaða fólk þurfi á mestri
þjónustu að halda? Ef það er fatlað
fólk er þá eðlilegt að skera niður
þar sem þörfin er mest?
Virðing, fræðsla og stuðningur
23. grein Samnings Sameinuðu
þjóðanna fjallar um virðingu fyrir
heimilis- og fjölskyldulífi. Þar segir
að fatlað fólk eigi sama rétt og aðrir
til að halda frjósemi sinni, giftast,
stofna fjölskyldu og eiga börn.
Einnig á fatlað fólk rétt á að fá
fræðslu og stuðning um fjölskyldu-
mál og barnauppeldi. Það má velta
fyrir sér hvort þetta sé svona í raun-
inni? Eru sveitarfélögin almennt
að veita foreldrum með þroska-
hömlun viðunandi stuðning til að
börnum þeirra farnist sem best í lífi
og starfi?
Við sem samfélag ættum að
geta gert mun betur þegar kemur
að hópi seinfærra foreldra. Þetta
er ekki stór hópur en samkvæmt
erlendum rannsóknum er um eitt
prósent foreldra seinfærir. Þetta
er viðkvæmur hópur og að mínu
mati þarf mörgu að breyta og ekki
síst þarf aukið fjármagn til þessara
fjölskyldna. Þá vantar sérstakan
faglegan ráðgjafa sem sérhæfir sig
í vinnu með seinfærum foreldrum.
Slíkur ráðgjafi þarf alltaf að vinna
í miklu samráði við foreldrana.
Margar fjölskyldur þurfa meiri
stuðning en þær fá í dag. Ábyrgð
samfélagsins er mikil þegar kemur
að þessum foreldrum og yfirvöld-
um ber skylda samkvæmt lögum
og mannréttindasáttmálum að
veita fólki sem er í félagslega erfiðri
stöðu stuðning.
Oft misbrestur
Ég á þrettán ára gamlan son og
mér hefur ekki verið boðið á sér-
stakt námskeið með öðrum for-
eldrum á vegum þjónustumið-
stöðvar minnar. Sú þjónusta sem
hefur verið í boði miðar að því að
þjónusta fólk á heimilum þeirra.
Sú þjónusta hentar ekki öllum og
það hefur vantað stuðning sem
miðar að þörfum fjölskyldunnar
á hverjum tíma. Það skiptir máli
að stuðningurinn sé eins og fjöl-
skyldan vill hafa hann og að hann
nýtist sem best.
Ég vil benda á að oft er mikill
misbrestur á hvað þetta varðar og
ég tel það vera skyldu mína bæði
sem móðir og sendiherra að skrifa
þessa grein. Ég vona að það verði
viðhorfsbreyting til málefna fatlaðs
fólks í samfélaginu. Ég vona líka að
allir verði meðvitaðri um þá sam-
félagslegu skyldu að virða rétt allra
fjölskyldna í landinu. Allt fólk á að
eiga jafnan rétt til frelsis og virð-
ingar. Þá ber að virða lagalegan rétt
og þá mannréttindasáttmála sem
hafa verið undirritaðir fyrir Íslands
hönd.
Hefur fatlað fólk minni
réttindi en ófatlað fólk?
María
Hreiðarsdóttir
sendiherra
Samnings Sam­
einuðu þjóðanna
um réttindi
fatlaðs fólks
Þess sáust merki að Gor-
batsjov væri í húsinu því
hatturinn hans, sem var
auðþekktur af ljósmyndum,
hékk á snaga. Einmitt í þann
mund sem ég var að máta
höfuðfatið, snaraðist leiðtog-
inn inn og virtist kannast við
hatt sinn á höfði útsendara
Stöðvar 2!
Ég vona að það verði við-
horfsbreyting til málefna
fatlaðs fólks í samfélaginu.
Ég vona líka að allir verði
meðvitaðri um þá samfélags-
legu skyldu að virða rétt allra
fjölskyldna í landinu.
Umræða um málefni háskóla-stigsins hefur farið fram af sívaxandi þunga nú í aðdrag-
anda kosninga undir yfirskriftinni
„Háskólar í hættu“. Þar kemur m.a.
fram að fjármálaáætlun hins opin-
bera fyrir árin 2017 til 2021 gerir ráð
fyrir útgjaldaaukningu til uppbygg-
ingar ýmissa innviða samfélagsins
en háskólastigið situr þar eftir. Þetta
gerist þrátt fyrir að búið sé að gera
stjórnvöldum skýra grein fyrir því
að háskólarnir séu verulega undir-
fjármagnaðir. Listaháskóli Íslands,
sem er einn í forsvari fyrir víðfeðmt
fræðasvið lista, stendur þar verst að
vígi.
Húsnæðismál Listaháskólans hafa
frá stofnun hans verið í ólestri, sem
eftir því sem árin líða verður sífellt
erfiðara að búa við. Engin megin-
bygginga skólans er hönnuð fyrir
skólastarf. Í tveimur byggingum af
fjórum er aðgengi fatlaðra ekkert eða
mjög takmarkað. Viðhald er flókið
enda ávallt hugsað til bráðabirgða,
húsbúnaður er áratuga gamall sam-
tíningur, þrengslin eru gríðarleg,
vinnustöðvar ófullnægjandi og
hvergi eru fullbúnir fyrirlestrar-
salir eða annað það sem háskólastarf
krefst og telst sjálfsagt í nútímanum.
Fyrir þetta slæma húsnæði og afleit-
an aðbúnað greiðir Listaháskólinn
hærra hlutfall af gjöldum sínum en
nokkur annar háskóli í landinu, eða
yfir 20 prósent. Í samfélagi sem telur
menninguna eina af sínum helstu
auðlindum, í orði ef ekki á borði, er
ekki lengur hægt að horfa fram hjá
þessari staðreynd og þeirri vanvirð-
ingu sem fræðasviði lista er sýnt með
slíku aðstöðuleysi til tveggja áratuga.
Njóti sannmælis og jafnræðis
Það sama á við um aðstöðumun
er lýtur að rannsóknarframlögum.
Rannsóknir eru sá þáttur háskóla-
starfs sem styður kennslu, nýsköpun
og nauðsynlegar framfarir í öllu
háskólakerfinu. Hlutfall rannsókna af
heildarframlagi háskóla á fjárlögum
ársins 2016 var hæst 40,8%, en næst-
lægst 19,3%. Lægsta framlagið fékk
Listaháskóli Íslands; 8,6%, eða rétt
rúmlega þriðjung þess næst lægsta.
Á meðan þetta viðhorf til fræðasviðs
lista er við lýði er ekki einu sinni hægt
að framkvæma grunnrannsóknir
á hönnunar- og listarfleifð þjóðar-
innar – hvað þá listrannsóknir á
borð við þær sem t.d. önnur norræn
ríki telja nauðsynlegar. Á Íslandi eru
því ómetanleg menningarverðmæti
á sviði lista einfaldlega að glatast og
munu aldrei verða afturkræf kom-
andi kynslóðum til handa, ef ekki er
brugðist við strax.
Þrátt fyrir ögranir og ófullnægjandi
fjármögnun er Listaháskóli Íslands
eftirsóttur samstarfsaðili innan lands
sem utan. Akademískur styrkur og
viðurkennd gæði starfseminnar
munu þó aldrei nýtast sem skyldi því
samfélagi sem Listaháskólinn þjónar
á meðan fjármögnun og ytri aðbún-
aður er svona lélegur. Það er löngu
tímabært að Listaháskólinn njóti
sannmælis og nemendur hans jafn-
ræðis á við önnur fræðasvið í íslensku
háskólaumhverfi.
Í orði en ekki á borði?
Fríða Björk
Ingvarsdóttir
rektor Lista­
háskóla Íslands
Leiðtogafundurinn í Höfða markaði að mörgu leyti þáttaskil, ekki bara í alþjóð-
legri pólitík, heldur líka í íslenskri
blaðamennsku. Þó er farið að fenna
í sporin, enda þrjátíu ár liðin. Gamla
ríkissjónvarpið sýndi og sannaði að
það væri fært um að sinna alþjóð-
legu verkefni á borð við leiðtoga-
fund og í fyrsta skipti í sögunni var
lifandi mynd af hurðarhúni send,
ekki bara út um allt land, heldur til
allrar heimsbyggðarinnar.
Um svipað leyti hófust útsending-
ar Stöðvar 2, sem eftir tækniörðug-
leika í byrjun, haslaði sér skjótt völl
sem skæður keppinautur gamla
sjónvarpsins. Bylgjan hóf útsend-
ingar sama haust og við fyrstu
fréttamennirnir á einkarekinni
útvarpsstöð skúbbuðum fréttunum
af leiðtogafundinum, sem bárust
örskömmu fyrir fréttir á heila tím-
anum. Á gömlu Gufunni stóð til að
rjúfa dagskrá, en dágóð stund leið
því þulurinn reyndist hafa brugðið
sér á salernið!
Sjálfur fékk ég erlendu frétta-
bakteríuna vegna leiðtogafundar-
ins. Með fundinum komu útlönd að
vissu leyti til Íslands. Allar banda-
rísku fréttastöðvarnar með tölu
sendu aðalfréttatíma sína út frá
Íslandi, og maður rakst á sjónvarps-
stjörnur á borð við Peter Jennings
og Dan Rather í bænum. Þetta var
auðvitað annað fjölmiðlaumhverfi
en nú er og bandarísku sjónvarps-
stöðvarnar óðu í peningum. Haft
var fyrir satt að fréttaþulir hefðu
meiri áhrif en ráðherrar.
Tíu árum eftir leiðtogafundinn
var ég orðinn fréttamaður á Stöð
2 eftir níu ár á Ríkissjónvarpinu.
Þá var mér falið eitt ánægjulegasta
verkefni sem ég hef sinnt: að gera
mynd um tíu ára afmæli leiðtoga-
fundarins. Styrkur fékkst úr Menn-
ingarsjóði útvarpsstöðva og skyldi
almennilega staðið að málum. Við
Katrín Ingvadóttir framleiðandi
ákváðum strax að reyna að ná tali
af öllum sem máli skiptu og gekk
það betur en við þorðum að vona.
Páll Baldvin Baldvinsson, þáverandi
dagskrárstjóri, sýndi verkefninu
áhuga og greiddi fyrir því að við
gátum ferðast til Bandaríkjanna og
Rússlands til að ræða við lykilfólk.
Allir tóku okkur einstaklega
vel. Ronald Reagan var því miður
kominn með Alzheimer og því til
lítils að ræða við hann. Við flugum
hins vegar til Kaliforníu og tókum
viðtal við George Shultz, utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna á leiðtoga-
fundinum, sem varð tíðrætt um
hversu róandi útsýnið yfir sundin og
Esjuna hefði verið frá Höfða. Kenn-
eth Aldemann ráðgjafi sagði okkur
frá því hvernig hann og Rússarnir
breiddu heimskort yfir gólfið á kló-
settinu í Höfða og ræddu um heims-
frið og kjarnorkuvopnalausan heim.
Og sjónvarpsstjarnan Peter Jennings
bauð í heimsókn á ABC News í New
York, en neitaði að segja okkur hvað
íslenska kærastan hét sem hann
hafði kynnst í Ísrael.
Ekki síður eftirminnilegur var
Richard Pearle, sem fékk nafnið
Svarti riddarinn fyrir þær sakir
hversu herskár hann var. Hann tal-
aði mikið um þau mistök þáverandi
stjórnar Bandaríkjanna (1996) að
ganga ekki á milli bols og höfuðs á
Saddam Hússein í fyrri Flóabardaga,
en honum varð að ósk sinni nokkr-
um árum síðar eins og alkunna er,
þegar hann komst á ný til áhrifa í
stjórn Bush forseta yngra.
Klauf loftið í tíma og ótíma
En auðvitað var minnisstæðast að
taka viðtal við Mikhail Gorbatsjov.
Ýmislegt hafði verið reynt til að ná
sambandi við hann en það var ekki
fyrr en ég leitaði til Hauks Hauks-
sonar, fréttaritara í Moskvu, sem
hreyfing komst á hlutina. Haukur
hringdi og skrifaði en fékk loðin
svör. Loks frétti hann af því að
Gorb atsjov ætlaði að undirrita bók
á tilteknum stað, og gerði Haukur
sér lítið fyrir og sveif á fyrrverandi
Sovétleiðtogann og hans menn og
linnti ekki látunum fyrr en loforð
um viðtal hafði fengist.
Nokkrum vikum síðar vorum við
Katrín komin til Moskvu og héldum
ásamt Hauki til fundar við Gorb-
atsjov. Biðum við drykklanga stund
á skrifstofu. Þess sáust merki að
Gorbatsjov væri í húsinu því hatt-
urinn hans, sem var auðþekktur af
ljósmyndum, hékk á snaga. Einmitt
í þann mund sem ég var að máta
höfuðfatið, snaraðist leiðtoginn
inn og virtist kannast við hatt sinn
á höfði útsendara Stöðvar 2!
Haukur hvíslaði jafnóðum þýð-
ingu á orðum Gorbatsjovs í eyra á
meðan á viðtalinu stóð, en mér varð
ósjálfrátt starsýnt á handahreyf-
ingar hans og orð gamals pólsks
kunningja komu upp í huga mér.
„Maður getur alltaf þekkt gamla
kommúnista á því að þeir þurfa
alltaf að höggva loftið, þegar þeir
vilja leggja áherslu á orð sín.“ Og
viti menn: Gorbatsjov klauf loftið í
tíma og ótíma, meira að segja þegar
hann talaði fallega um Vigdísi for-
seta. Einu sinni kommúnisti, alltaf
kommúnisti …
Satt að segja fannst mér miklu
meira koma til Alexanders Yak-
ovlev, hugmyndafræðings glasnost
og perestrojku, því Gorbatsjov,
sem endurtók sig, talaði í hringi og
ruglaði ítrekað saman hinum ýmsu
fundum sínum og Reagans. Kannski
var þá Reykjavíkurfundurinn ekki
jafn minnisstæður og við héldum,
bara enn einn dagur í vinnunni, við
að koma í veg fyrir kjarnorkustríð
og tortímingu heimsins.
Hattur Gorbatsjovs og heimsfriður í náðhúsinu
Árni Snævarr
fv. fréttamaður
á Stöð2
Á Íslandi eru því ómetanleg
menningarverðmæti á sviði
lista einfaldlega að glatast
og munu aldrei verða aftur-
kræf komandi kynslóðum
til handa, ef ekki er brugðist
við strax.
1 2 . o k t ó b e r 2 0 1 6 M I Ð V I k U D A G U r20 s k o Ð U n ∙ F r É t t A b L A Ð I Ð
1
2
-1
0
-2
0
1
6

0
4
:4
1
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
A
E
3
-C
B
C
4
1
A
E
3
-C
A
8
8
1
A
E
3
-C
9
4
C
1
A
E
3
-C
8
1
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
B

F
B
0
6
4
s
_
1
1
_
1
0
_
2
0
1
C
M
Y
K