Fréttablaðið - 04.08.2016, Blaðsíða 19

Marokkó þykir mörgum vera eitt merkilegasta landið í Afríku, 100 sinn-
um fjölmennara land en Ísland,
sjö sinnum stærra að flatarmáli og
tekur á móti 10 milljónum ferða-
manna á ári víðs vegar að. Nokkru
austar á norðurströnd álfunnar
miklu er Túnis, miklu minna land
og mannfærra og tekur á móti sex
milljónum ferðamanna á ári. Túnis
er eina landið þar sem arabíska
vorið 2011 fékk að verða að sumri.
Höfundum nýrrar stjórnarskrár
í Túnis voru veitt friðarverðlaun
Nóbels 2015.
Milli þessara tveggja landa, Mar-
okkó og Túnis, liggur stærsta land
álfunnar, Alsír, meira flæmi en
Kongó. Þangað koma fáir ferða-
menn. Austan við Alsír og Túnis
liggur Líbía, risavaxið eyðimerkur-
land líkt og Marokkó og Alsír en
miklu fámennara. Líbía er kennslu-
bókardæmi um land sem varð olíu-
auði sínum að bráð. Hæstráðandi
í Líbíu frá 1969 þar til hann var
drepinn í beinni útsendingu 2011
var Muammar Gadd afi, sturlaður
harðstjóri. Ætla má að honum
hefði verið steypt af stóli miklu
fyrr hefði hann ekki getað gengið
um olíulindir landsins eins og sína
einkaeign og keypt menn til fylgi-
lags við sig. Þegar bundinn var endi
á ógnarstjórn hans 2011 stóð ekki
steinn yfir steini: landið var bók-
staflega rjúkandi rúst. Sameinuðu
þjóðirnar reyna nú að miðla málum
milli stríðandi fylkinga.
Við frelsuðum landið, ekki
fólkið
Marokkó og Túnis eiga engar olíu-
lindir og mega kannski þakka fyrir
það, en öðru máli gegnir um Alsír.
Alsír var á allra vörum í frelsisstríði
landsmanna gegn Frökkum 1954-
1962, styrjöld sem kostaði eina
milljón alsírskra mannslífa. Stríðinu
er lýst í einni frægustu kvikmynd
allra tíma, Orustan um Alsír frá
1966. Svo trúverðug þykir myndin
á tjaldinu að margir halda að hún
hljóti að vera fréttamynd frekar en
leikin kvikmynd, en leikstjórinn,
Ítali, sór það af sér.
Orustunni um Alsír lauk með sigri
Frakka, en stríðinu lyktaði með sigri
heimamanna. Við tók herstjórn
Alsírbúa sjálfra 1962. Öryggislög-
reglan hefur æ síðan ásamt hernum
og forsetanum haft öll ráð í hendi
sér. Mikilvægar ákvarðanir eru
teknar fyrir luktum dyrum. Þingið
er sýndarþing.
Margir heimamenn segja nú
rösklega hálfri öld eftir sjálfstæðis-
tökuna 1962: „Við frelsuðum landið,
ekki fólkið.“ Sem minnir á Arnald
þegar hann segir við Sölku Völku:
„Það voru bara höfð þjóðernaskipti
á ræningjunum.“
Lýðræði á langt í land
Venjulegt fólk í Alsír er að vonum
óánægt með stjórnarfarið og spill-
inguna. Þegar íslamistum óx svo
fiskur um hrygg að þeir virtust stefna
á sigur í þingkosningum 1991 aflýsti
ríkisstjórnin kosningunum. Upp
hófst þá grimmileg borgarastyrj-
öld sem stóð í meira en áratug og
kostaði 150 til 200 þúsund mannslíf
auk ótalinna annarra fórnar lamba.
Margir flúðu land. Stríðinu lauk
með sigri stjórnarinnar en ókyrrð
kraumar enn undir yfirborðinu.
Flestir þekkja einhvern sem hvarf
eða sætti pyndingum. Abdelaziz
Bouteflika hefur verið forseti frá
1999, en hann er aldurhniginn og
heilsuveill, safnar heilablóðföllum
og sést nú orðið sárasjaldan meðal
fólks. Olía er að heita má eina
útflutningsafurðin og aðaltekjulind
ríkisins. Alsírbúar kunna m.ö.o. ekki
að framleiða neitt sem aðrar þjóðir
kæra sig um að kaupa annað en olíu.
Tíð mótmæli á götum úti, stundum
dag eftir dag, bera lítinn árangur.
Lögreglan er fjölmenn. Stjórnarand-
staðan er sundruð.
Tómur sjóður
Nú þegar olíuverð hefur lækkað um
meira en helming á heimsmarkaði
kemur babb í bátinn. Skuldir rík-
isins hrannast upp. Olíusjóðurinn
er tómur. Ríkisstjórnin reynir að
kaupa sér frið með ýmsum umbóta-
tilburðum, en fólkið í landinu lætur
sér fátt um finnast. Forsetinn óskaði
þingmönnum til hamingju með
staðfestingu nýrrar stjórnarskrár
2011 áður en þeir greiddu atkvæði
um hana. Enginn veit hvað við tekur
þegar forsetinn fellur frá.
Orustan um Alsír
Þorvaldur
Gylfason
prófessor
Í dag
Orustunni um Alsír lauk
með sigri Frakka, en stríðinu
lyktaði með sigri heima-
manna. Við tók herstjórn
Alsírbúa sjálfra 1962.
Allt frá því að Bretar stigu hér (blessunarlega) á land þann 10. maí árið 1940, mitt í
brennandi heimsstyrjöld, hefur
Ísland verið undir verndarvæng vest-
rænna ríkja hernaðarlega séð. Frá því
að bandaríski herinn fór árið 2006
hefur landið verið herlaust.
Ísland gerðist aðili að NATO þegar
það var stofnað árið 1949 og skipaði
sér þar með í flokk vestrænna lýð-
ræðisríkja, sem stóðu gegn hernaðar-
bandalagi alræðisríkja, Varsjárbanda-
laginu, sem leystist upp í kjölfar hruns
Sovétríkjanna árið 1991.
Kanar pakka saman
Árið 2006 var það mat bandarískra
ráðamanna að ekki væri lengur þörf
fyrir her á Keflavíkurflugvelli og því
var hringt til Íslands og sagt að menn
væru að pakka saman.
Síðan þá hefur ýmislegt gerst sem
hefur breytt þessari heimsmynd og
þeirri mynd að kalda stríðið sé raun-
verulega búið. Það hefur nefnilega
verið að hitna allverulega í kolunum
aftur; Úkraína, Sýrland, Írak, ISIS,
Tyrkland og allt það. Það eru víða
opnir eldar sem brenna af miklum
krafti.
Vegna aukinna umsvifa Rússa í
kringum Ísland, hefur staðan hér
einnig breyst. Það er án efa ástæða
þess að Lilja Alfreðsdóttir, hinn nýi
utanríkisráðherra (kom inn í kjöl-
far Wintris-hneykslisins), ákvað að
endurnýja samkomulag við Banda-
ríkin á sviði öryggis- og varnamála.
Hvar var umræðan?
En þessi endurnýjun hefur fengið
afar litla umfjöllun og lýðræðisleg,
opinber umræða um hana var engin.
Mér vitanlega kom Alþingi nánast
ekkert að þessu og segja má því að
lýðræðið hafi gersamlega verið snið-
gengið í sambandi við þennan samn-
ing. Það er í raun mjög alvarlegt.
Samningurinn er hinsvegar í raun
nýr kafli í sögu öryggis og varnar-
mála á Íslandi. Hann opnar fyrir og
gefur Bandaríkjamönnum nánast
fríar hendur á að nota aðstöðuna í
Keflavík „eftir þörfum“ en það eru
Íslendingar sem borga reksturinn
á aðstöðunni með skattpeningum
sínum. Í samningnum segir orðrétt:
,,Utanríkisráðuneyti Íslands áréttar,
sem framlag til sameiginlegra varna
Atlantshafsbandalagsins, skuldbind-
ingu sína um rekstur varnaraðstöðu
og -búnaðar, meðal annars rekstur
íslenska loftvarnarkerfisins (IADS),
um að veita gistiríkisstuðning vegna
annarra aðgerðaþarfa, eins og loft-
rýmisgæsluverkefna Atlantshafs-
bandalagsins frá flugbækistöðinni í
Keflavík, aukinnar tímabundinnar
viðveru á vettvangi eftir þörfum,
meðal annars en ekki einvörðungu
vegna viðveru kafbátarleitarvéla, og
vegna sameiginlegra áætlanagerða
og varnaræfinga fyrir bandalagið.“
Engar hömlur
Síðar, í grein 2 í samningnum (sem
er á vef ráðuneytisins) eru þarfir
Bandaríkjanna enn ræddar: ,,Utan-
ríkisráðuneyti Íslands heimilar að
varnarmálaráðuneyti Bandaríkjanna
og Atlantshafsbandalagið nýti sér
aðstöðu eftir þörfum og í samræmi
við varnarsamninginn frá 1951...“
(leturbreyting GHÁ).
Samkvæmt þessu verður ekki
betur séð en að það sé algerlega í
höndum Bandaríkjamanna, hvað
þeir geri á Keflavíkurvelli, hvenær og
hvernig. Í samningnum eru ekki nein
ákvæði sem leggja einhverjar hömlur
á aðgerðir Bandaríkjamanna.
Þá er mér ekki kunnugt um að
samráð haft verið haft við sjálf-
stæðismenn (hinn stjórnarflokk-
inn) í málinu. Voru þar innanborðs
einhver sjónarmið sem tekin voru
með eða tekið tillit til? Sjálfir monta
sjálfstæðismenn sig af því að hafa
verið í fararbroddi í stefnumótun á
sviði utanríkismála hér á landi. En
að þessu sinni virðast þeir hafa verið
sniðgengnir.
Utanríkismálanefnd sniðgengin
Þetta er að mínu mati mjög alvar-
legt mál. Að ráðherra einn geti
gert samning sem þennan, án þess
að Alþingi og aðrar viðeigandi
stofnanir komi þar að og án þess
að lýðræðisleg umræða fari fram í
landinu. Segja má að þetta sé ef til
vill það sem flokka mætti sem aðför
að fullveldi Íslands, því með þessum
samningi eru allar dyr opnaðar upp
á gátt til handa Bandaríkjamönnum.
Hvað með þarfir okkar Íslendinga í
þessu samhengi? Hverjar eru þær
og hvaða máli skipta þær? Voru þær
skilgreindar? Eru það bara þarfir
Bandaríkjamanna sem skipta máli?
Þó tekið sé mið af varnarsamningn-
um frá 1951 og vísað í hann, hefði
verið eðlilegt að ræða málið á lýð-
ræðislegan hátt. Heimurinn er t.d.
allt annar nú en hann var árið 1951
og áskoranir dagsins í dag allt aðrar
en þá.
Sé heimasíða utanríkismála-
nefndar Alþingis skoðuð, er ekki
minnst á þetta mál einu orði. Hvorki
sem afgreitt mál, né í fundargerðum.
Það finnst ekki þar. Hún hefur því
samkvæmt þessu algerlega verið
sniðgengin í málinu. Það hlýtur að
vera grafalvarlegt.
Bandaríkjamenn,
gangið í bæinn
Gunnar
Hólmsteinn
Ársælsson
MA í stjórnmála-
fræði
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 19F i M M T u d a g u R 4 . á g ú s T 2 0 1 6
ENDALAUS
2.990 KR.*
Endalaust sumar
EKKI HAFA ÁHYGGJUR
AF SÍMNOTKUNINNI Í SUMAR!
GSM
Settu þig í samband og fáðu Endalaust GSM
1817 365.is
*Greitt er aukalega fyrir farsímanotkun erlendis, til útlanda og í upplýsinganúmer.
Nánari upplýsingar er að finna í GSM skilmálum á 365.is
ÓTAKMARKAÐ TAL,
SMS OG 30 GB GAGNAMAGN*
Settu þig í samband og fáðu Endalausan GSM
1817 365.is
*Greitt er aukalega fyrir farsímanotkun erlendis, til útlanda og í upplýsinganúmer.
Nánari upplýsingar er að finna í GSM skilmálum á 365.is
*30 GB gagnamagn er innifalið í hverjum mánuði en endalaust gagnamagn fyrir
2.000 krónur bætist við ef farið er mfram 30 GB
0
4
-0
8
-2
0
1
6
0
4
:2
7
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
A
2
9
-5
0
5
0
1
A
2
9
-4
F
1
4
1
A
2
9
-4
D
D
8
1
A
2
9
-4
C
9
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
0
6
4
s
_
3
_
8
_
2
0
1
6
C
M
Y
K