Fréttablaðið - 04.08.2016, Blaðsíða 24

Mikil gróska hefur verið í umræðu um fíkn, bæði hér heima og erlendis,
og ástæða er til að fagna því. Mál-
efnið er brýnt. Landlæknir Banda-
ríkjanna, dr. Vivek Murthy, flutti
ávarp þann 19. apríl síðastliðinn
á sérstakri hringborðsráðstefnu í
tengslum við fund Allsherjarþings
Sameinuðu þjóðanna í New York
um vímuefnavandann.
Þar hvatti hann aðildarríkin til
þess að viðurkenna vímuefnamis-
notkun sem langvinnan sjúkdóm
og lagði áherslu á að auka, í sam-
ræmi við það, viðbrögð hvað varð-
ar lýðheilsu og heilbrigðisþjónustu.
Einnig ræddi hann mikilvægi þess
að úrræði við fíkn á sviði heilbrigð-
is- og félagsþjónustu stæðu öllum
til boða, að meðferðin styddi þá til
endurreisnar sem eru á batavegi –
án mismununar og án þess að þurfa
að sæta ámæli eða fordómum.
Áfengisneysla og önnur vímu-
efnaneysla er ekki sjúkdómur.
Áfengis- og vímuefnaneysla er
ekki heldur birtingarmynd eða
afleiðing af undirliggjandi sjúk-
dómi. Hjá okkur Íslendingum, og í
þeim samfélögum sem við berum
okkur gjarnan saman við, er áfeng-
is- og vímuefnaneysla þvert á móti
sjálfsögð og eðlileg, þ.e.a.s. hófleg
neysla telst hluti af eðlilegu lífi full-
orðinna og heilsuhraustra manna
og kvenna.
Áfengi hefur lengi verið löglegt
vímuefni og fornleifar og ritaðar
heimildir benda til þess að vín hafi
verið framleitt í að minnsta kosti
8.000 ár. Vín er nefnt í Hómers-
kviðum og í Hávamálum og Íslend-
ingasögum má lesa um drykkju og
ofdrykkju mjaðar. Í dag er áfengi
beinlínis markaðssett til að nota
við skemmtanir og alls konar
önnur tækifæri. Það sama gildir um
ólögleg vímuefni þó markaðssetn-
ing þeirra hafi verið með öðrum
formerkjum.
Áfengissýki
Langflestir hér á okkar góða landi
nota áfengi eða önnur vímuefni
einhvern tíma á sinni ævi en hluti
hópsins missir þó stjórn á neysl-
unni. Áfengissýki hefur verið fylgi-
fiskur áfengisneyslunnar alla tíð.
Áfengisvandi er talinn hafa verið
ein af meginástæðum fyrir hnign-
um Rómaveldis og áfengisbann
Múhameðs í Kóraninum var sett
vegna hræðilegs áfengisvandamáls
sem herjaði á araba á þeim tíma. Sá
hluti hópsins sem missir stjórn á
vímuefnaneyslu sinni verður veik-
ur – fær fíknsjúkdóm sem er lang-
vinnur heilasjúkdómur og orsakast
af erfða- og umhverfisþáttum. Líf-
fræðilegir þættir og uppeldislegir
þættir, aðrir sjúkdómar, heilaskaði
og aldur og kyn hafa einnig áhrif.
Sjúkdómurinn herjar á venjulegt
fólk, þverskurð samfélagsins og er
algengur miðað við aðra sjúkdóma.
Í umræðu um fíkn er mikilvægt
að fólk geri sér grein fyrir því að hjá
SÁÁ er til meðferð við áfengis- og
vímuefnafíkn sem virkar vel. Allt of
margir bíða of lengi með að leita sér
hjálpar, sérstaklega konur. Meðferð
SÁÁ er byggð á traustri þekkingu á
sviði heilbrigðisvísinda og allur
aðbúnaður er til fyrirmyndar. Með-
ferðin hefur auk þess verið afglæpa-
vædd í 39 ár – allir sem þurfa fá
heilbrigðisþjónustu, og skiptir þá
engu hvort þeir neyta ólöglegra
eða löglegra vímuefna. Enginn
lendir í félagslegum vanda vegna
meðferðarinnar eða sætir ámæli
og fordómum. Þannig höfum við
Íslendingar haft það í bráðum 40
ár – eins og Landlæknir Bandaríkj-
anna er að óska eftir núna.
Látið ekki eigin fordóma eða
úrtöluraddir telja úr ykkur kjark-
inn. Ef þú eða einhver sem þér
þykir vænt um þarf aðstoð vegna
áfengis- eða vímuefnavanda hafðu
þá samband. Kíktu líka á vefinn
okkar. SÁÁ tekur ævinlega vel á
móti sínu fólki.
Áfengis- og vímuefnaneysla er ekki sjúkdómur
Sá hluti hópsins sem missir
stjórn á vímuefnaneyslu
sinni verður veikur – fær
fíknsjúkdóm sem er lang-
vinnur heilasjúkdómur og
orsakast af erfða- og um-
hverfisþáttum.
Arnþór Jónsson
formaður SÁÁ
Á undanförnum mánuðum hefur félagið Hugarfar unnið hörðum höndum að því að
kynna stöðu fólks með heilaskaða
fyrir almenningi og stjórnvöldum.
Haldin var ráðstefna um málefnið og
umfjöllunin undanfarnar vikur hefur
borið mikinn árangur. Fjöldi fólks
hefur haft samband við félagið í leit að
áður óþekktum stuðningi, ráðgjöf og
fræðslu, en úrræðaleysið fyrir þennan
hóp hefur verið algjört. Margir eru
vangreindir eftir slys og fjöldi ungs
fólks sem hlotið hefur heilaskaða er á
örorku og verður það áfram þar sem
viðeigandi aðstoð er ekki í boði.
Um 500 manns hljóta heilaskaða
af völdum höfuðáverka á Íslandi á
hverju ári. Heilaskaði hefur í för með
sér duldar afleiðingar sem sjást ekki
utan á einstaklingnum. Framtaks-
leysi, minnisskerðing, þreyta og per-
sónuleikabreytingar hafa mest áhrif
á daglegt líf og skortur á innsæi gerir
það að verkum að fólk skilur ekki af
hverju það mætir hindrunum alls
staðar. Skortur á fræðslu og almenn
vanþekking á einkennum heilaskaða
gerir það svo að verkum að fólk mætir
skilningsleysi, lendir í árekstrum við
fólk og einangrast félagslega.
Vísað heim án aðstoðar
Fjölmörg dæmi, gömul og ný, eru um
að fólk leiti á bráðamóttöku vegna
höfuðáverka og sé útskrifað heim án
eftirfylgdar eða upplýsinga um hvert
skuli leita ef einkenni hverfa ekki.
Aðstandendur fara heim með
breyttan einstakling og vita ekki
sitt rjúkandi ráð. Börn fá hvorki
fræðslu né aðstoð við að takast á við
breyttar aðstæður og skilja ekki af
hverju mamma eða pabbi er öðru-
vísi en áður. Álag á hjónabönd og
fjölskyldur er gríðarlegt og ekki lifa
öll sambönd af. Þunglyndi og kvíði
eru algeng afleiðing heilaskaða og
sjálfsvígstíðni sömuleiðis há. Það er
kannski ekki að furða þegar fótunum
er kippt undan fólki á öllum sviðum
lífsins og enga hjálp að fá. Einstak-
lingar verða fyrir fordómum og eru
taldir latir, vitlausir eða skrítnir. Því
miður enda margir á bráðamóttöku
geðdeildar því alls staðar kemur þessi
hópur að lokuðum dyrum. Heilaskaði
þarfnast sérhæfðs úrræðis og passar
ekki inn í úrræði sem sniðin eru að
öðrum hópum. Neyðin er mikil og
þörfin fyrir samastað sömuleiðis.
Þörf á samastað
Á Grensásdeild er starfandi heila-
skaðateymi sem veitir endurhæf-
ingu fyrir fámennan hóp eða um tíu
manns á ári. Það eru einungis um
tíu prósent af þeim fjölda sem þarf
á endurhæfingu að halda ár hvert.
Svipaður fjöldi kemst að á Reykja-
lundi en þar er biðlistinn nú þegar
langur og líkur á að hann lengist nú
enn frekar. Grensás og Reykjalundur
bjóða upp á endurhæfingu sem hefur
upphaf og endi. Eftir það tekur ekkert
við. Engin langtímaendurhæfing eða
eftirfylgd er í boði hér á landi líkt og
þekkist erlendis. Heilaskaði er varan-
leg fötlun, en með viðeigandi aðstoð
ná margir að fóta sig á ný og verða
aftur virkir þjóðfélagsþegnar. Það er
ekki einungis verðmætt fyrir einstak-
linginn sjálfan og aðstandendur hans,
heldur samfélagið í heild.
Félagið Hugarfar vinnur að opnun
endurhæfingar- og fræðslumið-
stöðvarinnar Höfuðhúss og biðlar
nú til almennings og stjórnvalda um
aðstoð. Við getum öll lent í því að fá
heilaskaða – fyrirvaralaust – við sjálf
eða ástvinir okkar. Höfuðhúsið getur
og mun bjarga mannslífum.
Sendir heim með heilaskaða
Dís Gylfadóttir
verkefnastjóri
Hugarfars
Félagið Hugarfar vinnur að
opnun endurhæfingar- og
fræðslumiðstöðvarinnar
Höfuðhúss og biðlar nú til
almennings og stjórnvalda
um aðstoð.Það er öld liðin frá því hag-fræðingar og stjórnmála-menn hófu rifrildið um hvort
reyndist hagkerfum betur, mið-
stýring eða valddreifing. Með hruni
Sovétríkjanna og fylgisríkja þeirra
fyrir rúmum aldarfjórðungi síðan
virtist að málið væri útrætt. Á því
gera menn þó eina undantekningu
og það í þeim málaflokki sem einna
mest óánægja virðist vera með,
peningamálum.
Peningamálastjórn á Íslandi
hefur ekki verið miðstýrðari um
áratugaskeið. Gjaldeyrishöftin,
sem sífellt er verið að tala um að
afnema, hafa aldrei verið harðari.
Upphaflega voru þau sett á vegna
greiðslujafnaðarvanda ríkisins í
kjölfar hrunsins, tæpum átta árum
síðar þegar sá vandi er horfinn
erum við með höft á útflæði og
innflæði auk þess sem Seðlabank-
inn beitir handahófskenndum
tækjum til að viðhalda vaxtamun
við útlönd þó engir séu fjármagns-
flutningarnir.
Íslensk heimili skulda um 3.500
milljarða og ekki er óvarlegt að
álykta að höftin hækki vaxtastig í
landinu um að a.m.k. 1 prósentu-
stig og að kostnaður heimilanna af
„þjóðhagsvarúðartækjum“ bank-
ans sé mun meiri en af landbún-
aðarkerfinu. Það er því fremur til
marks um kaldlyndi en kaldhæðni
þegar seðlabankastjóri segir höftin
„svínvirka“.
Vandinn er sá að sjálfbærni
n úve ra n d i ke r f i s e r e n g i n .
Það stendur og fellur með ytri
aðstæðum enda er kerfið komið
í öngstræti og ekki þarf nema að
verðhjöðnun erlendis linni, og
verðbólga aukist, til að allt mið-
stýringarkerfið hér á landi bresti.
Eina ástæða þess að verðbólga á
Íslandi mælist í kringum markmið
Seðlabankans eru ytri aðstæður.
Þegar þær breytast kemur í ljós
að Seðlabankinn ræður ekkert við
eigin peningastefnu.
Atvinnusköpun og peningastefna
SALEK-samkomulagið og peninga-
stefna Seðlabankans eru horn-
steinar í þessu gallaða kerfi. Ef
Íslendingar byggju við sama frelsi í
peningamálum og ríkir alls staðar
hjá þróuðum ríkjum þá væri vand-
inn ekki til staðar. Ástæðan er ein-
föld: Þá væri hver fyrir sig ábyrgur
í eigin peningamálum, hvert fyrir-
tæki og hver launamaður, en ríkið
væri ekki að taka völdin til sín.
Stjórnlyndir aðilar segja að fólki
sé ekki treystandi og ef íslenska
krónan yrði ekki neydd upp á
alla þá tæki við mikið atvinnu-
leysi. Það er fásinna enda minnkar
miðstýring sveigjanleika en eykur
hann ekki. Eins segja stjórnlyndir
að Samtök atvinnulífsins og laun-
þegahreyfingin þurfi að semja
fyrir hönd alls launafólks, frekar
en að hvert fyrirtæki geri það fyrir
sig. Það sér það hver maður að
aðstæður eru mjög mismunandi á
milli fyrirtækja og á milli atvinnu-
greina. Það er ekkert vit í því að
sömu samningar gangi yfir alla.
Sumir geta greitt mun meira en
aðrir minna. Hagkerfið mun svo sjá
til þess að starfsfólk færist til þeirra
starfa þar sem verðmætasköpunin
er sem mest, enda bjóða þau störf
bestu kjörin.
Ef Íslendingar byggju við það
sjálfsagða frelsi að mega velja þá
mynt sem þeim hentar í sínum
rekstri, hvort heldur væri heim-
ilis- eða fyrirtækjarekstri, þá væri
ójafnvægið sem nú er að myndast,
ekki til staðar. Þá væri sveigjanleiki
kerfisins mun meiri og áhætta þess
minni. Þá væri aðgangur að erlend-
um mörkuðum, hvort heldur er fyrir
vöru-, þjónustuviðskipti, eða fjár-
mögnun allt annar og betri en nú
er í dag. Nýsköpun væri meiri enda
fjármagn ódýrara og til í meira mæli.
Fjölbreytni hagkerfisins myndi því
aukast og aðdráttarafl þess fyrir
hæfasta vinnuaflið um leið.
Það er erfitt að ræða stóru málin
þegar allt virðist ganga vel. Ráð-
stöfunartekjur heimilanna hafa
ekki aukist hraðar í sögunni og
Íslendingar hafa aldrei haft það
jafn gott. En þegar vel árar er um
að gera að nýta tækifærið og fyrir-
byggja vandann sem blasir við í
framtíðinni. Embættismenn eru
ekki hæfir til að miðstýra hagkerf-
inu, ekki frekar en stjórnmálamenn
eða nokkur annar.
Hver er hugmyndafræði
embættismanna?
Heiðar
Guðjónsson
hagfræðingur
Íslensk heimili skulda um
3.500 milljarða og ekki er
óvarlegt að álykta að höftin
hækki vaxtastig í landinu
um að a.m.k. 1 prósentustig
og að kostnaður heimilanna
af „þjóðhagsvarúðartækjum“
bankans sé mun meiri en af
landbúnaðarkerfinu.
Í ársreikningi Hörpu fyrir árið 2015 kemur fram að tap ársins er tæpar 443 milljónir króna. Er þá tekið
tillit til lækkunar fasteignagjalda árs-
ins 2015 upp á 242 milljónir vegna
dóms Hæstaréttar frá febrúar 2015.
Hefði ekki komið til lækkunar fast-
eignagjalda hefði tap Hörpu orðið
rúmar 684 milljónir sem er verri
niðurstaða en vegna 2014. Rekstur
Hörpu er því ekki að færast nær því
að vera sjálfbær.
Margar útgáfur virðast vera á kreiki
varðandi byggingarkostnað Hörpu.
Samkvæmt ársreikningi Hörpu fyrir
árið 2015 er hann sagður 17,9 millj-
arðar án áhalda, tækja og innréttinga.
Sé tekið tillit til áhalda, tækja og inn-
réttinga er byggingarkostnaður rúmir
21,4 milljarðar króna. Í nýlegri fyrir-
spurn frá alþingismanni til fjármála-
og efnahagsráðherra um byggingar-
kostnað Hörpu, svaraði ráðherra
að frá því ríkið og Reykjavíkurborg
hefðu tekið yfir framkvæmdina væri
byggingarkostnaður samtals 20,9
milljarðar miðað við verðlag í mars
2015. Ef tekið væri tillit til afskrifaðs
byggingarkostnaðar fyrri fram-
kvæmdaraðila upp á 10 milljarða,
þá væri heildarbyggingarkostnaður
alls 30,9 milljarðar.
Fróðlegt er að skoða frétt í
Morgun blaðinu 1.7. 2010 um Hörpu.
Þar sagði einn aðalforsvarsmaður
Hörpu um byggingarkostnað henn-
ar: „Heildarbyggingarkostnaður
nemur um 28 milljörðum en ekki
17,7 milljörðum.“
Vert er að minna á að enn er fyrir-
spurn Péturs H. Blöndal, heitins,
ósvarað á Alþingi. Þ.e.a.s. hver er
óupplýstur kostnaður vegna Hörpu
og upplýsingar sem vantar um rekst-
ur og rekstraráætlanir frá A-Ö?
Ennfremur skal minnt á ofurvið-
haldið á húsinu, alls um 161 milljón
á aðeins 5 árum (sjá Fjárlög og svör
til Fjárlaganefndar).
Hvar eru allar stórráðstefnurnar
(5-6 þúsund manns) sem virðast allar
hafa brugðist, en þær áttu að gera
Hörpu sjálfbæra í síðasta lagi 2014?
Lækkun fasteignagjalda dugar
Hörpu ekki til tapleysis
Örnólfur Hall,
arkitekt
Vert er að minna á að enn er
fyrirspurn Péturs H. Blöndal,
heitins, ósvöruð á Alþingi.
Þ.e.a.s. hver er óupplýstur
kostnaður vegna Hörpu og
upplýsingar sem vantar um
rekstur og rekstraráætlanir
frá A-Ö?
4 . á g ú s t 2 0 1 6 F I M M t U D A g U R24 s k o ð U n ∙ F R É t t A B L A ð I ð
0
4
-0
8
-2
0
1
6

0
4
:2
7
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
2
5
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
A
2
9
-7
C
C
0
1
A
2
9
-7
B
8
4
1
A
2
9
-7
A
4
8
1
A
2
9
-7
9
0
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
8
B

F
B
0
6
4
s
_
3
_
8
_
2
0
1
6
C
M
Y
K