Morgunblaðið - 14.10.2015, Blaðsíða 18

18 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. OKTÓBER 2015
Þegar þú ert að leita að gluggatjöldum er
Luxaflex® augljós kostur. Með yfir 60 ára reynslu
af markaðnum bíður Luxaflex® upp á mikil gæði
og frábært úrval. Kíktu á okkur í Zenus og fáðu
ráðgjöf um réttu gluggatjöldin fyrir þitt heimili.
Smiðjuvegi 9 • Sími: 554 2450
zenus@zenus.is • zenus.is
Augljós kostur
5 ára
ábyrgð
SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Höfðingjar sturlungaaldar, Hákon gamli Nor-
egskonungur og konungstaka Íslendinga
verða í sviðsljósinu á morgun, fimmtudag, í
tveimur fyrirlestrum sagnfræðinganna Gunn-
ars Karlssonar prófessors emeritus frá HÍ og
Sverris Jakobssonar prófessors í miðaldasögu
við HÍ sem báðir munu fjalla um konungstöku
Íslendinga 1262-1264 og þá atburðarás sem á
undan fór. Fyrirlestrarnir eru hluti fyrir-
lestraraðar Miðaldastofu Háskóla Íslands um
sturlungaöld.
Sverrir beinir sjónum að þremur mönnum í
fyrirlestri sínum; þeim Gissuri jarli Þorvalds-
syni, Hrafni Oddssyni og Brandi Jónssyni
biskupi. Hann segir að allir hafi þeir verið í
lykilhlutverki þegar Íslendingar gengust und-
ir konungsvald, hver með sínum hætti þó.
„Þetta er flóknari saga en oft er sögð og ég
fjalla um konungstökuna eins og hún gerðist á
árunum 1255-1264, en hún á sér jafnvel lengri
aðdraganda,“ segir Sverrir. Hann segir að at-
burðarásin hafi hafist þegar Snorri Sturluson
gerðist „lendur maður konungs“, en sá var
kallaður lendur maður sem þáði land að léni
frá Noregskonungi. Eftir víg Snorra gerði
konungur tilkall til yfirráða yfir eignum og
lendum hans í Borgarfirði. „Á þessum tíma var
ekki eiginlegt ríki á Íslandi, hér var ekkert
framkvæmdavald og íslenskir höfðingjar virð-
ast hafa viðurkennt tilkall Noregskonungs til
þessara valda,“ segir Sverrir.
Gengu konungi á hönd í þremur hópum
Hann segir árið 1255 marka tiltekin tíma-
mót þegar hingað til lands kom Ívar Englason,
hirðmaður konungs, sem fékk bændur í
Skagafirði og Eyjafirði til að samþykkja skatt-
greiðslur til konungs. Þegar Gissur Þorvalds-
son var skipaður jarl yfir þrjú landsvæði;
Norður- og Suðurland og Borgarfjörð lagði
konungur áherslu á að bændur þar samþykktu
að greiða honum skatt.
Þá réð Hrafn Oddsson Vestfirðingafjórð-
ungi og fékk bændur þar til að játast undir
konung. Gissuri var legið á hálsi af konungi
fyrir að innheimta ekki skattinn og völd yfir
Borgarfirði voru tekin af honum og fengin
Hrafni. „Þannig náði konungur Hrafni til
fylgis við sig og þá hófst samkeppni Gissurar
og Hrafns um völd,“ segir Sverrir. „Gissuri var
ljóst að konungur myndi styðja aðra höfðingja
gegn honum ef hann fengi bændur ekki til að
greiða skatt.“
Þriðji maðurinn sem Sverrir gerir að um-
talsefni í fyrirlestri sínum er Brandur Jónsson,
sem skipaður var biskup á Hólum 1263. Hann
var ættaður af Austurlandi og helstu höfð-
ingjar þar voru frændur hans. Að mati Sverris
hefur Brandi verið heldur lítill gaumur gefinn,
en hann hafði mest um það að segja að Aust-
firðingar samþykktu yfirráð konungs 1263-
1264.
„Mín niðurstaða er að þessir þrír menn hafi
ráðið mestu um að Íslendingar gengust undir
konung í þremur lotum. Íslendingar gerðust
því aldrei hluti af Noregi sem einn hópur, held-
ur sem margir hópar,“ segir Sverrir.
Í fyrirlestri sínum spyr Gunnar hvort
Noregskonungur hafi átt sök á sturlungaöld.
„Því hefur verið haldið fram að Hákon gamli
hafi efnt til ófriðar á Íslandi og att mönnum
hverjum upp á móti öðrum til að ná Íslandi
undir sig. Ég kem ekki með neitt einhlítt svar
við því og vonast til að áheyrendur geti velt
þessu fyrir sér og tekið afstöðu hver fyrir sig
eftir að hafa hlustað á erindið,“ segir Gunnar.
Sturlungaöld var ekki frelsisstríð
Hann segir að vissulega hafi íhlutun kon-
ungs haft talsverð áhrif hér á landi, en óvíst sé
hvort henni hafi verið ætlað að valda þeim deil-
um sem einkenndu sturlungaöld. „Það er ekk-
ert víst að það hafi verið markmið konungs að
efna hér til ófriðar. Hann gæti hafa stafað af
því að hér varð pólitískur ágreiningur um
hvort það væri rétt að konungur réði yfir Ís-
landi eða ekki.“
Gunnar segir að áður fyrr, þegar sagnfræð-
ingar hafi almennt verið þjóðernissinnaðri en
þeir eru núna, hafi verið algengt að líta á sturl-
ungaöld sem frelsisstríð Íslendinga við Nor-
egskonung. „Nú hefur það orðið úrelt sjón-
armið og yngri sagnfræðingar eru tortryggnir
á þetta“ segir Gunnar.
„Það er enginn vafi á að Hákon gamli vildi
innlima Ísland í konungsríki sitt og ég velti því
upp hvað heimildirnar segja raunverulega um
þetta. Það efast enginn um að einhverjir voru
tortryggnir á það og voru efins um að það væri
betra að vera undir konungi. En ég held að það
hafi ekki verið vegna þess að konungur var
norskur og ég held að það hafi ekki verið nein
þjóðernishyggja í baráttunni fyrir sjálfstæði
Íslands. Sú hugmyndafræði var einfaldlega
ekki til á þeim tíma, þetta er síðari tíma sögu-
skýring. Það er reyndar býsna algengt í sagn-
fræðinni að gera forfeðrunum upp pólitíska
þjóðernishyggju sem var varla til fyrr en á 18.
og 19. öld.“
Gunnar segir að það sé óumdeilanlegt að
friður hafi komist á í landinu eftir konungstök-
una, enda lauk sturlungaöld þá. „En hvort það
er tilviljun að það gerist samtímis, eða hvort
konungsvaldið friðaði landið er skemmtileg
spurning. En því miður er ekki auðvelt að
svara.
Gissur jarl, Hrafn og allir hinir
 Helstu persónur og leikendur í konungstökunni 1262-1264 krufin til mergjar  Átti Hákon gamli
Noregskonungur sök á sturlungaöld?  Algengt að gera forfeðrunum upp pólitíska þjóðernishyggju
Morgunblaðið/Eva Björk
Sagnfræðingar Sverrir Jakobsson (til vinstri) og Gunnar Karlsson munu velta upp ýmsum spurn-
ingum um konungstöku Íslendinga í fyrirlestrum sínum á vegum Miðaldastofu HÍ á morgun.
Landsliðsþjálfarar Íslands í skák
hafa tilkynnt liðsskipan íslensku lið-
anna á Evrópumóti landsliða sem
hefst 12. nóvember nk. Mótið fer
fram í Laugardalshöll.
A-sveit Íslands er þannig skipuð:
Hannes Hlífar Stefánsson (2602 Elo-
stig) á 1. borði, Héðinn Steingrímsson
(2566), Hjörvar Steinn Grétarsson
(2561), Henrik Danielsen (2509) og
Guðmundur Kjartansson (2465).
Liðsstjóri er Ingvar Þór Jóhann-
esson.
Ísland – gullaldarlið, er þannig
skipað: Helgi Ólafsson (2549), Jóhann
Hjartarson (2529), Jón L. Árnason
(2497), Margeir Pétursson (2520) og
Friðrik Ólafsson (2392).
Liðsstjóri er Halldór Grétar Ein-
arsson.
Kvennasveit Íslands er þannig
skipuð: Lenka Ptácníková (2228),
Elsa María Kristínardóttir (1896),
Guðlaug Þorsteinsdóttir (1955),
Hrund Hauksdóttir (1773) og Vero-
nika Steinunn Magnúsdóttir (1773).
Liðsstjóri er Einar Hjalti Jensson.
Eingöngu verður send a-sveit í
kvennaflokki.
Búast má við að 30-40 lið tefli í
opna flokki mótsins og 25-30 lið í
kvennaflokknum.
Norska sveitin var tilkynnt síðsum-
ars og mun heimsmeistarinn Magnús
Carlsen tefla á fyrsta borði. Aðrir í
norska liðinu eru Ludwig Hammer,
Simen Agdestein, Aryan Tari og
Frode Urkedahl.
Þetta verður í fyrsta sinn síðan árið
1988, er Garrí Kasparov tók þátt í
heimsbikarmóti Stöðvar 2, sem ótví-
ræður heimsmeistari teflir hér á
landi. Carlsen bætti enn einni fjöður í
hatt sinn nú í vikunni þegar hann
varði titil sinn á heimsmeist-
aramótinu í atskák. sisi@mbl.is
Morgunblaðið/Ómar
Gullaldarliðið Friðrik Ólafsson
verður í sveit Íslands á mótinu.
Skáklandslið Ís-
lands á EM valin
 Fjölmennt skákmót í Laugardalshöll
Sturlungaöld, sem líklega er einn ofbeldis-
fyllsti tími Íslandssögunnar, var 42-44 ára
tímabil á miðri 13. öld, frá 1220-1262/’64.
Þessir rúmu fjórir áratugir einkenndust af
liðssafnaði höfðingja sem herjuðu hver á
annan með vígaferlum, hefndum og grip-
deildum. Nafnið sturlungaöld er komið frá
Sturlungunum sem voru valdamesta ættin
á landinu á þessu tímabili,
Við lok tímabilsins, árið 1262, skrifuðu
Íslendingar og Noregskonungur undir
samning sem í fólst að Íslendingar gerð-
ust þegnar konungs og greiddu honum
skatt. Þar með var Ísland komið undir yf-
irráð Noregskonungs og við það lauk þjóð-
veldistímanum sem hófst við landnámið.
Vígaferli, hefndir
og gripdeildir
STURLUNGAÖLD