Morgunblaðið - 14.10.2015, Blaðsíða 26

26 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. OKTÓBER 2015
✝ Lárus DaníelStefánsson
fæddist á Sjúkra-
húsinu á Ísafirði
23. mars 1962.
Hann lést á gjör-
gæsludeild LSH að
kvöldi 5. október
2015.
Hann var sonur
hjónanna Stefáns
Björnssonar, f. 20.
ágúst 1930, d. 21.
ágúst 1963, og Sigfríðar Lár-
usdóttur, f. 11.ágúst 1938.
Seinni maki Sigfríðar er Finn-
bogi Jóhannsson, fyrrv. skóla-
stjóri, f. 8.5. 1930. Systkini
Lárusar eru Matthías Berg, f.
19.1. 1953, maki Þóra Guð-
mundsdóttir, Lárus Daníel, f.
11.9. 1957, d. 1.3. 1962, Jóna, f.
17. 10. 1958, d. 1.3. 1962, Hin-
rik, f. 8.1 1960, maki Helga
Anna Kristín nemi, f. 21.9.
1993, unnusti Sveinn Víkingur
Þorsteinsson, f. 12.8. 1992.
Kær kærasta Lárusar var
Kristín Ingveldur Bragadóttir,
f. 28.9. 1967.
Lárus lauk grunnskólaprófi
frá Hlíðaskóla 1978 og fór þá
einn vetur í Fjölbrautaskólann
við Ármúla. Eftir það hóf hann
störf hjá Áburðarverksmiðju
ríkisins þar sem hann starfaði í
tuttugu ár. Árin 2000-2003 var
hann bústjóri á Hurðarbaki í
Hvalfjarðarsveit fyrir kjúkl-
ingabúið Móa. Þaðan lá leiðin
að Reykjaflöt í Hrunamanna-
hreppi þar sem fjölskyldan
hefur búið síðan.
Lárus var mikill hestamaður
og tók virkan þátt í öllu kóra-
starfi þar sem hann bjó hverju
sinni, og söng m.a. með karla-
kórnum Stefni, Karlakór Kjal-
nesinga, Karlakór Hreppa-
manna, kirkjukór Hruna- og
Hrepphólasóknar ásamt söng-
hópnum Frá getnaði til grafar.
Útför Lárusar verður gerð
frá Skálholtskirkju í dag, 14.
október 2015, kl. 14.
Oddsdóttir, Gróa,
f. 11.2. 1961, maki
Önundur Jónsson,
Stefán Jón, f. 16.9.
1963, maki Stein-
dóra Á. Sigurð-
ardóttir, og Þor-
kell Már, f. 23.3.
1971, maki Gunnur
St. Nikulásdóttir.
Lárus kvæntist
17. október 1992
Stefaníu Bjarna-
dóttur, f. 5.1. 1962, d. 5.9.
2013, en þau höfðu verið sam-
an frá árinu 1977. Börn þeirra
eru: a) Sigfríð sjúkraþjálfari, f.
15.4. 1988, sambýlismaður Elv-
ar Logi Gunnarsson, f. 9.8.
1987, synir þeirra eru Þorgeir
Elís, f. 11.8. 2010 og Garðar
Jóhannes, f. 31.12. 2014, b)
Guðlaugur Garðar pípulagn-
ingamaður, f. 3.10. 1991, c)
Við kveðjum í dag hann Lárus
bróður minn. Þessi kveðjustund
kom alltof fljótt og fyrirvaralítið.
Glaðvær, syngjandi, hlýr og já-
kvæður eru lýsingarorð sem
koma upp í hugann þegar hans er
minnst, var gott og einnig gaman
að eiga hann sem bróður.
Söngur og hestar voru alla tíð
hans líf og yndi enda eiga þessi
áhugamál einstaklega vel saman.
Duglegur var hann að draga mig
í útreiðartúra og í minningunni
bregður fyrir myndum af okkur
sundríðandi eða manni sjálfum á
stökki, hálfstjörfum af hræðslu á
trylltum hesti. Sem söngmaður
hafði Lárus bróðir bjarta og fal-
lega rödd. Hafði hann einstakt
lag á því að muna alla söngtexta
og laglínur sem ratað höfðu inn
um eyru hans, átti það jafnt við
um forna söngva og dægurlög
samtímans.
Börn hændust að Lárusi og
hafði hann gaman af því að láta
þau reyna sig á hestbaki eða
stýra dráttarvélum.
Lárus og Stefanía kona hans,
sem einnig lést langt fyrir aldur
fram, reyndust mér alla tíð ein-
staklega vel og þá sérstaklega á
uppvaxtarárum mínum. Verð ég
þeim ævinlega þakklátur fyrir
það.
Elsku Sigfríð, Guðlaugur,
Anna og Kristín, ykkar missir er
mikill og votta ég og fjölskylda
mín okkar dýpstu samúð.
Hvíl í friði, kæri bróðir.
Þorkell.
Hvers vegna er leiknum lokið?
Ég leita en finn ekki svar.
Ég finn hjá mér þörf að þakka
þetta sem eitt sinn var.
(Starri í Garði)
Andlát þitt kom eins og blaut
tuska framan í andlit okkar allra,
ekki óraði mig fyrir því á mánu-
daginn að fá þessa hringingu að
bróðir minn væri allur.
Síðustu dagar hafa verið hálf-
gerð rússíbanareið tilfinninga,
gleði og sorgar. Minningarnar
streyma fram í hugann um æsku-
árin okkar í skjóli góðrar móður,
sem kenndi okkur m.a. að koma
alltaf vel fram við fólk, öfunda
ekki aðra, heldur samgleðjast
fólki. Þann eiginleika tileinkaðir
þú þér út allt lífið. Varst svo um-
hyggjusamur við aðra og sannur
vinur að eftir var tekið.
Ég sé þig koma á móti mér
fagnandi, klæddur í lopapeysu og
gallabuxur, skítugur á höndun-
um, faðmar mann og kyssir og
segir eitthvað fallegt, það varst
þú. Söngur og reiðmennska var
þitt uppáhald. Enda áttir þú
ógrynni vina sem þú kynntist
m.a. í gegnum kórastarfið, hvort
sem um var að ræða karlakóra
eða kirkjukóra.
Elsku bróðir, þú varst boðberi
gleði og góðra verka fyrir þitt
samfélag, því þú máttir ekkert
aumt sjá og lést verkin tala. Það
hefur verið með ólíkindum að
fylgjast þessa daga með sveit-
ungum þínum, þvílíkur kærleikur
sem fjölskyldan nýtur á þessum
erfiðu tímum. Hafið hjartans
þökk fyrir. Þá hefur vera okkar
bræðra hér í sveitinni síðustu
daga hnýtt bönd, sem mölur og
ryð fá ekki grandað.
Lárus bróðir elskaði börnin sín
og barnabörn framar öllu, og bar
hag þeirra fyrir brjósti, ekkert
var nógu gott fyrir þau. Það er
mikið lagt á börnin þín og
skammt stórra högga á milli þar
sem æskuástin þín og eiginkona
lést fyrir aðeins tveimur árum og
nákvæmlega einum mánuði. Þið
voruð falleg saman þú og Stefa,
ólust nánast upp saman. En lengi
má manninn reyna og þið genguð
saman í gegnum mikla erfiðleika
þegar Stefa þín greindist með
krabbamein í maga. Börnin þín
eru ekki einungis að glíma við
sorgina vegna andláts þíns núna,
heldur bíður þeirra að taka við
rekstri garðyrkjustöðvarinnar að
Reykjaflöt.
Ég vil þakka þér alla þá hlýju
og ástúð sem þú hefur sýnt
mömmu og hugulsemi við hana
og fóstra.
Samband þitt og mömmu var
fallegt og kannski bara einstakt.
Nú syrgir hún drenginn sinn, það
er með ólíkindum sem lagt er á
þá konu og mikil er trú almætt-
isins á henni.
Lárus minn eignaðist líka kær-
ustu síðustu 2 árin, hana Krist-
ínu. Þessi tími hefur verið þeim
báðum dýrmætur, og bróðir minn
sýndi á sér nýjar hliðar róman-
tíkur.
Það verður erfitt að trúa því að
þú sért allur, elsku bróðir minn,
en þú skilur eftir þig svo miklar
og góðar minningar, sem enginn
tekur frá okkur. Við yljum okkur
við þær. Nú getur engið raddað
með mér eins og við gátum gert á
góðu kvöldi, og ég sakna þess.
Ég færi kærar kveðjur og
þakklæti frá fjölskyldum okkar
bræðra með þakklæti fyrir allt og
allt.
Vertu góðum Guði falinn, kæri
bróðir, við minnumst þín öll með
miklu þakklæti og eigum sjóð
minninga til að ylja okkur við.
Minnist þín með hlýju, kæri
bróðir.
Þín að eilífu,
Gróa systir.
Sporin okkar hafa legið saman
þau rúmu 52 ár sem hann Lalli
minn dvaldi á meðal okkar, enda
erum við samtvinnuð sterkum
fjölskylduböndum sem ekkert
fær slitið. Systkinin hafa öll verið
mér sem yngri systkini sem ég
óskaði svo oft eftir að eiga, áður
en þau komu eitt af öðru.
Það var ljós og fagur drengur
sem kom í heiminn 23. mars 1962
og Lárus Daníel fékk nöfnin sín á
fermingardaginn minn, 13. maí,
og um sumarið var mér treyst
fyrir systkinunum á meðan for-
eldrarnir fóru í nokkurra daga
ferðalag.
Kærleiksríkur, ljúfur, gaman-
samur með brosið sitt ljúfa, þétt
faðmlag og sterkar hendur,
þannig var hann frændi minn.
Stundum var hann hjá okkur
Stefáni á Egilsgötunni og þar átt-
um við góðar stundir. Lalli fór
einn í strætó í Melaskóla, átti
sína strætómiða eins og ráðsettur
maður, en einn daginn varð biðin
löng. Þá brá hann sér í skoðun-
artúra um hverfin austan Snorra-
brautar og þá varð „móða“
áhyggjufull um vininn sinn. En
allt gekk þetta upp með sóma,
hvað annað!
Drengurinn óx og dafnaði í
Drápuhlíðinni, var léttur á fæti
og spilaði með bræðrum sínum í
Val og þótti einkar lunkinn í
körfu. Að eignast hesta var
kannski ekki alveg það sem við
ólumst upp við, en Lalli fékk
samt snemma áhuga. Fyrsta
hestinn greiddi hann, að mig
minnir, með harmonikkunni
sinni.
Lárus hafði fádæma fallega
rödd, enda var söngurinn aldrei
langt undan og ungur var hann
farinn að syngja í karlakórum.
Þeim söng lýkur aldrei.
Ungur valdi hann sér lífsföru-
naut, hana Stefaníu sem fór svo
allt of snemma og þau voru sem
eitt og nefnd í sama orðinu, Lalli
og Stefa.
Daníela Jóna dóttir mín tók við
keflinu af mér þegar börn þeirra
þrjú komu eitt af öðru. Og börnin
urðu nánast eins og yngri systkini
hennar og við fengum líka að snú-
ast í kringum þau og sækja í leik-
skóla og skóla. Það vakti mikla
kátínu þegar unga fólkið ráðskað-
ist með okkur heimilisfólkið.
Börnin uxu og döfnuðu hvert öðru
myndarlegra. Sigfríð og Elvar
Logi eiga gullmolana Þorgeir Elís
og Garðar Jóhannes.
Lalli fór snemma að vinna fyr-
ir sér og sjálfstæðið blundaði í
honum frá bernsku. Allt sem
Lalli og þau Stefa tóku sér fyrir
hendur var leyst með sóma, þau
keyptu ung íbúð, síðan hesthús,
stærri íbúð og hús. Þau stunduðu
dugleg og þrautseig sín daglegu
störf ásamt áhugamálunum, söng
og hestamennsku og öllu sem því
fylgdi. Um skeið ráku þau kjúk-
lingabú að Hurðarbaki, og síðan
keyptu þau garðyrkjubúið á
Reykjaflöt og ráku af myndar-
skap, bjartsýn á lífið og framtíð-
ina. Og nú var að verða bjart
framundan. En þá kom höggið,
Stefa veiktist og í hönd fór bar-
áttan með henni. Þau börðust
samhent og kærleiksrík þar til
yfir lauk.
Í fyrrasumar var ég eitthvað
að bauka á Reykjaflöt og þá
kynnti Lalli mig fyrir henni
Kristínu sinni og það var yndis-
legt að sjá að gamalkunnugt og
ljúft blik var aftur komið í aug-
unum hans.
Hvert örstutt spor var auðnuspor með
þér,
– hvert andartak er tafðir þú hjá mér
var sólskinsstund og sæludraumur
hár,
minn sáttmáli við Guð um þúsund ár.
Hvað jafnast á við andardráttinn þinn?
Hve öll sú gleði’ er fyrr naut hugur
minn
er orðin hljómlaus utangátta’ og tóm
hjá undrinu að heyra þennan róm,
hjá undri því, að líta lítinn fót
í litlum skóm, og vita’ að heimsins
grjót
svo hart og sárt er honum fjarri enn,
og heimsins ráð sem brugga vondir
menn,
já vita eitthvað anda hér á jörð
er ofar standi minni þakkargjörð
í stundareilífð eina sumarnótt.
Ó, alheimsljós, ó, mynd sem hverfur
skjótt.
(Halldór Kiljan Laxnes)
Guð blessi minninguna um
ljúflinginn minn, og alla þá sem
honum standa nærri.
Bára Björk.
Lárus minn. Mikið á ég eftir að
sakna þín, ljúfmennskunnar og
jafnaðargeðsins. Fyrstu kynni
okkar voru fyrir um þrjátíu ár-
um; þá meðtókstu mig strax sem
vin og fagnaðir mér ávallt jafn
innilega, þegar við hittumst. Mik-
il var gleði okkar Gróu, þegar þú
komst með hana Kristínu þína
vestur um daginn og þið eydduð
með okkur einni helgi. Eins
minnist ég fjögurra vikna ferðar
um Bandaríkin með þér og Stef-
aníu 1987. Við fórum fjögur sam-
an alla leiðina til Havaí. Oft hef
ég leitt hugann að því, hversu
gott var að vera í návist ykkar, án
þess að nokkru sinni hafi komið
upp ósamlyndi. Nei, við leigðum
okkur oftast hótelherbergi með
tveim stórum rúmum og sváfum
öll saman í herberginu. Í Chicago
fékkst þú heilan ísbar til að skella
uppúr, með smá lagstúf, brosi og
danssveiflu. Þú hafðir þennan
sjarma að geta faðmað alla að þér
og tekið þátt í gleði þeirra og
sorgum. Þetta finnst mér hafa
verið mesti mannkostur þinn.
Lalli, þú kunnir líka að tala rétt
til fólks, rétta tóninn, „já elskan
mín – komdu elskan mín – sæll
elsku vinur – bless elsku vinur
minn“. Og þú meintir þetta. Stef-
anía var ófrísk að Sigfríði í Am-
eríkuferðinni. Við reyndum að
finna á barnið nafn sem tengdist
Havaí, en auðvitað fannst ekkert
slíkt, en okkur kom saman um að
þegar hún fæddist hafi það verið
havaírós sem kom í heiminn. Tvö
önnur börn eignuðust þið. Þessi
þriggja barna hópur þinn var
stolt þitt og afastrákarnir tveir
bættust svo við, tveir gullmolar.
Mannvænlegur og fallegur hóp-
ur, sem nú tekur við af þér og ber
áfram hróður þinn. Mér eru þær
stundir kærar og hugsa oft til
þeirra, þegar þú varst kominn í
gírinn og tókst lagið. Söngst af
mikilli innlifun, með augun hálf-
lukt, en fingurnir fóru á ferð og
tifuðu í takt við lagið. Ykkur Gróu
er gefinn sá hæfileiki að kunna
alla texta og öll lög. Haustin voru
þinn eftirlætistími. Þá var að fara
í réttirnar, hestaréttirnar í
Skagafirði og fjárréttir hér og
þar hér syðra. Smalamennskan
var þér lífsnauðsynleg. Þar voru
flestir vinir þínir komnir saman.
Ég sá strax, við fyrstu heimsókn
til þín og Stefaníu að Reykjaflöt,
að þetta var staðurinn sem þú
mundir una þér vel á. Stoltur
varstu þegar þú gekkst með mér
um landareignina og sýndir mér.
Ekki skemmdi svo fyrir að hún
mamma þín og hann „fóstri“
komu og bjuggu við hlið ykkar.
En ef einhver átti bágt eða ein-
hvern vantaði að halla höfði sínu
að, þá varst þú tilbúinn að rétta
fram hönd þína og styðja hann,
hughreysta og hugga. Mér fannst
þú stundum vera nokkurs konar
félagsmálafulltrúi í sveitinni. En
lífið getur verið grimmt. Kristín
þín, sem nýlega er komin inn í líf
þitt, verður að sjá á eftir þér.
Móðir, systkini, börnin og
tengdafólkið, öll söknum við þín
sárt. En það sem eftir stendur er
falleg minning um góðan mann.
Sú minning mun lengi lifa. En
Lalli minn, ég kveð þig með þess-
um fátæklegu orðum, hinsta
sinni. Ég veit að það er vel tekið á
móti þér „hinumegin“, þar eru
margir góðir faðmar sem taka á
móti þér. Ég er stoltur af því að
hafa þekkt þig og kynnst þér.
Guð geymi þig.
Önundur Jónsson.
Mikið man ég nú vel eftir því
þegar fluttist ný fjölskylda hérna
á næsta bæ. Það kom nýtt fólk að
Reykjaflöt í september árið 2003
og var spennandi að fá krakka á
svipuðum aldri í nágrennið.
Það eru nokkrar ástæður fyrir
því að ég komst ekki hjá því að
kynnast allri fjölskyldunni í einu.
Fyrsta ástæðan var náttúrlega
sú að Lalli og Stefa voru farin að
segja „Bragi minn“ og „elskan
mín“ við mig fyrstu skiptin sem
ég kom í heimsókn til Gulla.
Þetta segir kannski hversu opið
heimilið er og hefur verið hjá fjöl-
skyldunni, allir velkomnir. Önnur
ástæða er sú að á Reykjaflöt er
ekkert gsm-símasamband og því
hefur heimasíminn verið notaður
sem sími allrar fjölskyldunnar.
Oft kom það fyrir að Lalli svaraði
þegar ég ætlaði að ná tali af Gulla
eða einhverjum öðrum í fjöl-
skyldunni, tók hann sér þá oft dá-
góða stund í að spyrja mig frétta
og þá yfirleitt hvað væri að frétta
af hrossunum.
Nei, það eru ekki allir sem
myndu gefa sér þennan tíma þeg-
ar unglingsstrákur hringir, ekki
hafði ég vit á þessum tíma á að
spyrja hvað væri að frétta af
grænmetinu hjá honum eða hans
hrossum. Það þróaðist vinátta við
fjölskylduna og ekki síst Lalla
karlinn.
Ég á eina mjög sterka minn-
ingu um Lalla, minningu sem
fléttast saman við aðaláhugamál
Lalla. Þetta var í byrjun maí fyr-
ir nokkrum árum og það var
söngskemmtun í félagsheimilinu
á Flúðum, en þar söng hann með
Karlakór Hreppamanna. Að lok-
inni skemmtuninni fengum við,
ég og Reykjaflatarfeðgar, okkur
drykk saman og fengum síðan
far upp á Reykjaflöt. Þar sátum
við Lalli og tókum lagið ásamt
því að skoða stóðhestablöðin og
plönuðum paranir á stóðhestum
og merum fyrir komandi sumar.
Þarna lá mikil speki að baki, að
okkur fannst. Morguninn eftir
vöknuðum við nokkuð snemma,
fengum okkur kaffi sem reif í og
fórum yfir gærkvöldið. Morg-
unspjallið leiddi okkur svo á þá
leið að við fórum út og járnuðum
Funa, þetta gekk hratt fyrir sig
og það glaðnaði yfir karlinum
„að vera kominn með á járn“.
Þegar ég ætlaði síðan að fara að
koma mér heim á leið rétt fyrir
hádegi tók hann utan um mig og
þakkaði mér fyrir kvöldið.
Á heimleiðinni fór ég að hugsa
hvort það væri eðlilegt að ég, 18
ára, ætti vin sem væri að nálgast
fimmtugt. Já, það varð allt svo
eðlilegt þegar Lalli var annars
vegar.
Ég votta Sigfríð, Gulla, Önnu
og öllum hinum í fjölskyldunni
mína dýpstu samúð. Minningin
lifir um okkar góða söng- og
hestavin Lárus Daníel Stefáns-
son.
Bragi Viðar Gunnarsson.
Enginn fyrir örlög sér
alltaf þynnist vina skarinn.
Neinn ei veit hver næstur er
nú er Lalli söngur farinn.
Ekki datt mér það í hug að ég
ætti eftir að rita minningarorð
um Lalla á Reykjaflöt, því í
Hrunaréttum fyrir nokkrum
dögum ráðgerðum við ferð um
Þingeyjarsýslur á komandi sumri
en víst er að hin tæra rödd mun
ekki hljóma í þingeyskum dölum
næsta sumar nema í hugum okk-
ar vina hans sem verðum þar.
Það var mikil heppni fyrir okk-
ur hjón þegar Jón á Högnastöð-
um kynnti okkur fyrir fólkinu á
Reykjaflöt. Því sambandi höfum
við haldið og ávallt farið þangað í
ferðum í Hrunamannahrepp.
Alltaf var brosið til staðar og hin-
ir hreinu tónar. Þakklæti er því
efst i huga á þessari stundu.
Fjölskyldunni færum við sam-
úðarkveðjur á þessari sorgar-
stundu að hafa þurft að sjá á eftir
þeim báðum Lárusi og Stefaníu í
blóma lífsins með svo skömmu
millibili.
Söngurinn þagnar en minning-
in lifir.
Reynir Hjartarson.
Þau fluttu í sveitina fyrir 12 ár-
um og komu sér fyrir á garð-
yrkjubýlinu Reykjaflöt. Lárus og
Stefanía og börnin þrjú, Sigfríð,
Anna Kristín og Guðlaugur Garð-
ar.
Lalli kom að sjálfsögðu ríðandi
úr Mosfellsdalnum með rekstur,
sem var hans uppáhaldsferða-
máti. Eins og oft gerist hjá mönn-
um eins og Lalla, sem eru ekkert
að flýta sér ef stundin er
skemmtileg, seinkaði ferðahópn-
um heldur og lenti í myrkri. Og
þá gerist það líka að menn villast
af leið og lenda í ógöngum. En
með hæfilegt magn af kæruleysi í
hnakktöskunni klöngruðust þau
niður ása og gil og lentu á
Reykjaflöt.
Svona var Lalli, ekkert vesen,
fór til þess að gera beint af aug-
um og naut augnabliksins. Lét
aldrei vinnu eða áhyggjur eyði-
leggja spjall við skemmtilegt
fólk, lét ekki heyskap eyðileggja
góðan reiðtúr, lét ekki læknavís-
indin eyðileggja skemmtilegt
partí.
Lalli átti endalausa hlýju og
útdeildi henni óspart. Kannski
hefði hann frekar átt að reka at-
hvarf fyrir minni máttar á
Reykjaflöt heldur en rækta papr-
iku og gulrót. Eflaust hefði það
skilað betri afkomu.
Þessi litli maður skilur eftir sig
stórt skarð í sveitinni okkar. Með
hnyttnum tilsvörum, smitandi
hlátri og síðast en ekki síst fal-
Lárus Daníel
Stefánsson
HINSTA KVEÐJA
Horfinn ertu, djarfi drengur,
en dvelja skalt í minningunni.
Þú vildir alltaf vaka lengur
og vinum gefa af auðlegð þinni.
Sveitarprýði veitull varstu,
vökrum beittir fák um grundir.
Inná sviðið birtu barstu
og breyttir þögn í gleðistundir.
Veittir gróðri og vexti fræja
vernd og hlíf með næmu sinni.
Heyra mátti milli bæja
mjúkan óm af gleði þinni.
Í vosbúð lífsins varst sem klettur,
vart þó sárir harmar gleymist.
Á þinn skjöld féll aldrei blettur,
um þig minning dýrmæt geymist.
Pétur Ingvi Pétursson.
Þar sem englarnir syngja sefur þú
sefur í djúpinu væra.
Við hin sem lifum, lifum í trú
að ljósið bjarta skæra
veki þig með sól að morgni.
Faðir minn láttu lífsins sól
lýsa upp sorgmætt hjarta.
Hjá þér ég finn frið og skjól.
Láttu svo ljósið þitt bjarta
vekja hann með sól að morgni.
(Ásbjörn Morthens)
Elsku börn, tengdabörn,
barnabörn, foreldrar og
systkini, ég votta ykkur
mína dýpstu samúð. Ykkar
vinkona,
María (Maja).