Morgunblaðið - 01.12.2015, Side 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. DESEMBER 2015
Kringlunni • Sími 568 7777 • heyrnarstodin.is HEYRNARSTÖ‹IN
Snjallara heyrnartæki
Beltone First™
Nýja Beltone First™ heyrnartækið tengist þráðlaust beint í iPhone, iPad og iPod touch.
Komdu í ókeypis heyrnarmælingu og fáðu heyrnartæki lánað til reynslu.
Beltone First gengur með iPhone 5s, iPhone 5c, iPhone 5, iPad Air, iPad (4. kynslóð), iPad mini með Retina, iPad mini og iPod touch (5. kynslóð) með iOS eða nýrra stýrikerfi.
Apple, iPhone, iPad og iPod touch eru vörumerki sem tilheyra Apple Inc, skráð í Bandaríkjunum og öðrum löndum.
Ókeypis
heyrnarmælingsíðan 2004
Í dag, 1. desember,
er alþjóðlegur dagur
alnæmissmitaðra.
Störf samtakanna
HIV Ísland eru sér-
stök, viðkvæm og frá-
brugðin öðrum fé-
lögum að því leyti að
stór hópur fé-
lagsmanna vill ekki
láta aðra í samfélag-
inu vita af sér, kemur
ekki fram nema undir algjörum trún-
aði og ekki á opinberum viðburðum
sem félagið stendur fyrir.
Stórkostlegar framfarir hafa átt
sér stað í meðferð við sjúkdómnum á
síðustu árum, helstu og nýjustu frétt-
ir þess efnis koma frá Alþjóðaheil-
brigðisstofnuninni um að HIV-
jákvæðir einstaklingar á lyfjameðferð
smiti ekki aðra. Erlendis er lyfið Tru-
vada komið á markað, lyf sem al-
menningur getur nálgast og notað sér
til varnar geng HIV-smiti. Þrátt fyrir
þessar miklu og jákvæðu framfarir í
meðferð sjúkdómsins er málefnið enn
ótrúlega viðkvæmt og þarf lítið út af
að bera til þess að alvarlegt ástand
skapist meðal hóps HIV-smitaðra ein-
staklinga.
Alvarlegt mál
Nýjasta dæmi um alvarleg mál
HIV-smitaðra kom upp hér á landi
síðastliðið sumar. Það varðar ungan
mann frá Nígeríu sem settur var í
eins mánaðar gæsluvarðhald, grun-
aður um að hafa vísvitandi smitað
ungar konur af HIV, vegna óljósra
upplýsinga erlendis frá. Málið kom
okkur í opna skjöldu og harkalegar
aðgerðir lögreglu vöktu ugg meðal fé-
lagsmanna okkar, og er þá vægt til
orða tekið. Mál „hælisleitandans frá
Nígeríu“ eins og hann hefur verið
nefndur í fjölmiðlum afhjúpar á marg-
an hátt fáfræði, fordóma og rótgróinn
ótta sem viðgengst gegn HIV-
smituðu fólki. Við hjá samtökunum
HIV Ísland hörmum þessar aðgerðir
sem hafa leitt til frekari ótta- og
glæpavæðingar HIV-sjúkdómsins og
þá er ekki nokkurn hátt verið að gera
lítið úr nauðsynlegu inngripi þegar
fólk er hættulegt sjálfu
sér eða öðrum.
Atburðarásin er í stuttu
máli þessi: Ungi mað-
urinn hafði verið á landinu
í eitt ár án þess að fara í
heilbrigðiseftirlit, ekki
höfðu verið tekin próf til
að athuga með HIV eða
aðra smitsjúkdóma. Hann
neitaði því strax að hafa
vitað af HIV-smitinu og
vísaði á bug ásökunum um
meintan ásetning að smita
aðra. Að loknu gæslu-
varðhaldi og farbanni sakbornings,
hefur lögreglu ekki tekist að sanna að
hann hafi vitað af HIV-smiti. Þegar
þetta er skrifað er hann frjáls ferða
sinna. Við munum fylgjast með fram-
vindu þessa dapurlega máls, þar sem
ungar konur og ungur karl hafa
greinst með HIV-smit og þurfa að lifa
með það. Margar spurningar hafa
vaknað og við erum hugsi yfir þessum
harkalegu aðgerðum sem minna um
margt á ótta og nornaveiðar níunda
áratugarins. Hverjar eru heimildir yf-
irvalda í gjörningi þessum? Hver er
tilkynningaskyldan? Hver er
upplýsingagjöf sóttvarnayfirvalda í
málum sem þessu til lögreglu? Hver er
heilbrigðisþjónusta og upplýsingagjöf
við útlendinga sem sækja um að búa á
landinu? Fá allir málsaðilar viðhlítandi
ráðgjöf og stuðning?
Bjartari framtíðarhorfur
Veruleiki og framtíðarhorfur HIV-
jákvæðra eru allt önnur í dag en fyrir
tveimur áratugum, en þó skortir á
sýnileika þessara einstaklinga í sam-
félaginu, hann er því miður ekki meiri
en áður. Við sem vinnum með HIV-
jákvæðum erum sammála um það.
Langflest HIV-jákvæð taka þátt í
samfélaginu, eru á vinnumarkaðnum
en deila því sjaldnast með öðrum að
þau séu með þennan alvarlega sjúk-
dóm. Líðan og félagsleg upplifun HIV-
jákvæðra á Íslandi er ekki nógu góð,
sjúkdómnum fylgir heilsufarslegt álag
og líðan fólks tengist líka mjög sýni-
leika og sjálfsmati.
Margir segjast hafa upplifað höfnun
en það að vera hafnað er ein skelfileg-
asta tilfinning sem mannskepnan finn-
ur.
Ekki smitandi lengur
Oft er félagið okkar einu aðilarnir
sem HIV-jákvæðir einstaklingar
þora að hafa samband við og treysta.
Sumir tengjast jafnvel eingöngu í
gegnum síma, sökum hræðslu við við-
brögð umhverfisins. Algengt er að
fólk frá ólíkum menningarheimum
þurfi ítarlega ráðgjöf og eftirfylgd
frá HIV félaginu. HIV-jákvæð leita í
jafningjafræðslu sem við bjóðum upp
á en forðast því miður stundum viðtöl
við sálfræðinga, geðlækna og annað
fagfólk.
Það hafði gríðarlega mikið að segja
þegar Alþjóðaheilbrigðisstofnunin
gaf formlega út yfirlýsingu þess efnis
að HIV-jákvæð sem eru á lyfja-
meðferð væru ekki smitandi. Fyrir
einstaklingana sjálfa er léttirinn
stórkostlegur. HIV-jákvætt fólk sem
upplifir sig heilsuhraust og fullt af
lífsorku, getur lifað eðlilegu lífi, eign-
ast börn, gert framtíðaráætlanir og
þarf ekki að óttast að smita aðra.
Björtustu vonir okkar eru líka þær
að stimplun og fordómar tilheyri
bráðlega fortíðinni. Þau ríki heims
sem hafa búið við smitsjúkdómalög
sem hamla ferðafrelsi fólks með HIV
eru byrjuð að endurskoða lögin.
Bandaríkin til dæmis hafa afnumið
ferðabann HIV-jákvæðra til lands-
ins.
Tölfræði
Það sem af er árinu 2015 hafa tíu
einstaklingar greinst HIV-jákvæðir
hér á landi. Frá upphafi hafa því um
330 greinst HIV-jákvæð hér á landi.
Nálega allir sem eru á lífi eða um 186
manns eru á lyfjameðferð.
Í tilefni alþjóðlega alnæmisdagsins
er opið hús í félagsheimili HIV Ísland
að Hverfisgötu 69, frá kl. 15 til 18.
Rauði borðinn, merki félagsins, er til
sölu. Verkefnin eru því næg – en
framtíðin björt!
Bjartari horfur fyrir HIV-já-
kvæða – fólk á lyfjum smitar ekki
Eftir Einar Þór
Jónsson »Miklar framfarir
hafa átt sér stað í
meðferð við HIV.
Einar Þór Jónsson
Höfundur er lýðheilsufræðingur og
framkvæmdastjóri HIV Ísland.
Það er merkilegt til
þess að hugsa, að ef
þú ert með 500 þ.kr. í
grunnlaun kostarðu
atvinnurekandann 740
þ.kr. en færð hins
vegar ekki útborgað
nema 340 þ.kr. Af-
ganginum (400 þ.kr.)
er þegar búið að ráð-
stafa. Mest fer í skatt-
inn. Reyndar svo mik-
ið að það þykir ekki þorandi að
birta allan skattinn á launaseðl-
inum. T.d. er tryggingagjaldið sem
á að dekka atvinnuleysisbætur ekki
sýnt, en það nemur um 12% af út-
borguninni sem er ansi vel í lagt nú
þegar atvinnuleysi er nær horfið.
Einnig er búið að ákveða fyrir okk-
ur hversu löngu fríi við söfnum fyr-
ir og þá lágmarksupphæð sem við
verðum að leggja til hliðar í lífeyr-
issparnað. Ef við vildum frekar
nota þennan pening til að borga
hraðar niður skuldir þá höfum við
ekki það val. Lítil skynsemi er í
svona þvinguðum sparnaði því aldr-
ei er hagkvæmt að spara á lágum
vöxtum á meðan skuldirnar safnast
fyrir á hærri vöxtum. Áhrif okkar á
meðhöndlun lífeyrissjóðanna á okk-
ar fé eru síðan það lítil að oft endar
það sem fé án hirðis og glatast eins
og svo berlega kom í ljós í hruninu.
Þegar við ætlum að nota þau 46%
sem okkur er treyst fyrir tekur
ekkert betra við.
Virðisaukaskattur leggst á flestar
vörur auk þess sem þeir sem þjón-
usta okkur fá eins og við ekki nema
tæplega helming af útborgað. Bæði
bílar og eldsneyti eru líka tvöfalt
dýrari vegna ýmiss konar álagn-
ingar og hafi menn síðan hug á því
að drekkja sorgum sínum yfir öllu
þessu, þá er ekki nóg með að sop-
inn sé dýr, heldur eru öll áfeng-
iskaup þvinguð gegnum opinberan
smásöluaðila.
Umsvif opinberra fyrirtækja eru
síðan ekkert smáræði, en þau eru
oft ekkert annað en fyrirtækja-
væddar stofnanir í einokunar-
aðstöðu. Þetta gerir þau ónæm fyr-
ir markaðslögmálum og þjónkun við
kúnnann verður því oft aukaatriði.
Þannig hækkar orkuverð þegar sala
er lítil vegna milds veðurfars. Rusl-
ið í Reykjavík er varla hirt um
stórhátíðir og þegar sérfróð flug-
öryggisnefnd tilkynnir að lokun
neyðarbrautar Reykjavík-
urflugvallar sé hættuleg, þá er hún
rekin. Í Hörpu heimta menn síðan
niðurfellingu fasteignagjalda til að
bæta samkeppnisaðstöðuna gagn-
vart einkaaðilum.
Regluverkafarganið er okkur
hins vegar dýrast og einkennist af
sóun, þar sem sífellt er verið að
lauma inn alls konar kröfum sem
hafa ekkert með grunnþarfir fólks
að gera. Í byggingarreglugerð eru
t.d. alls konar lúxuskröfur um sér-
geymslu, aðra barnavagna- og
hjólageymslu, þvottavéla- og bað-
herbergi sem að teknu tilliti til inn-
byrðis tengingar þessara rýma eyk-
ur lágmarks fermetraþörf um 10-20
m2. Þetta að viðbættri kröfu reglu-
gerðarinnar um svalir og lyftu á
síðan stóran þátt í því að minnstu
stúdíóíbúðir eru tvöfalt dýrari en
ella. Afskipti hins opinbera af mat-
vælamarkaði eru einnig stórtæk.
Seldir eru kvótar í sölu og fram-
leiðslu á ýmiss konar
landbúnaðarvöru, þar
sem núverandi ráða-
menn virðast hafa tek-
ið upp siði danska yf-
irvaldsins frá tímum
einokunarverslunar-
innar og telja eðlilegt
að gera takmörkun á
aðgengi að því að selja
Íslendingum mat að fé-
þúfu sinni. Flækjustig
pappírsvinnu og eft-
irlits er síðan sérstakt
rannsóknarefni. Vangaveltur um
hvort kalla eigi vöru korn eða fræ
eða óskiljanlegar kreddur embætt-
ismanna um mjólkurinnihald í örfá-
um karamellusósukrukkum er nóg
til að stöðva heilan gám. Gildir þá
einu hvort önnur matvara í gámn-
um skemmist eður ei. Allt þetta
flækjustig býr til gríðarlegan kostn-
að fyrir innflytjendur sem þeir
þurfa að varpa út í verðlagið. Eftir
stöndum við með matvöruverslanir
sem bæði hafa minna úrval og eru
tvö til þrefalt dýrari en ella.
Flest þurfum við húsnæði, bíl og
mat og því er varla að sjá að við
fáum að ráða yfir meira en 20% af
sjálfsaflafénu. Restina hirðir ríkið.
Ætla mætti að þetta væru góðar
fréttir fyrir stjórnlynt hugsjónafólk
og það því sátt með stöðu mála. En
langt er frá því að svo sé, því í öll-
um stjórnmálaflokkum eru ávallt
einhverjir sem vilja bæta í. Ekki
má fella niður óréttlátan íbúða-
leiguskatt, en lítið mál er að eyða
stórfé í rándýrar félagslegar íbúðir
með tekjutengdan búseturétt og
sem fyrir vikið virka sem fátækt-
argildrur. Einn flokkurinn vill sam-
tímis banna olíuvinnslu og stofna
auðlindasjóð að hætti Norðmanna.
Rafmagnsöryggi og hálendisvegi
má ekki bæta og sumir telja jafnvel
óæskilegt að aðrir en þeir séu yf-
irhöfuð að flækjast í óbyggðum.
Aðrir hugsa sér gott til glóðarinnar
að fá öflugan ríkisbanka sem yrði
líklega ábyrgðarlaus með út-
lánastefnu sem fylgdi ávallt hugð-
arefnum ráðandi afla að hverju
sinni (svipað og Íbúðalánasjóður
gerði svo glæsilega árunum fyrir
hrunið).
Á meðan báknið vex þá minnkar
sífellt vald einstaklingsins yfir eigin
lífi. Þegar haft er í huga hversu
óvinsælir gömlu fjórflokkarnir eru
þá verður að telja með ólíkindum að
fólk hafi gefið yfirvöldum slíkt vald
yfir lífi sínu og raunin er. Ef við
eigum ekki að enda sem þjóð sem
ávallt er undir þumlinum á duttl-
ungum síðasta hæstbjóðanda í
kosningum, þá verður að eiga sér
stað grundvallar hugarfarsbreyting
um að snúa þurfi þessari þróun við.
Þörf er á að fólk geti valið stjórn-
málamenn sem lofa að gera minna
og leyfa meira. Fimmföld laun
hljóma hreint ekki illa.
Hverju megum
við ráða?
Eftir Jóhannes
Loftsson
Jóhannes Loftsson
» Þegar haft er í huga
hversu óvinsælir
gömlu fjórflokkarnir
eru þá verður að telja
með ólíkindum að fólk
hafi gefið yfirvöldum
slíkt vald yfir lífi sínu.
Höfundur er verkfræðingur
og frumkvöðull.
Nú geta allir fengið
iPad-áskrift
Skráðu þig í iPad-áskrift á
www.mbl.is/mogginn/ipad/