Morgunblaðið - 14.04.2016, Blaðsíða 32

32 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. APRÍL 2016
Búist við svifryksmengun
Sveinn Runólfsson landgræðslu-
stjóri segir að á þurrum og vinda-
sömum dögum í sumar verði mikið
sandfok í Skaftárhreppi sem valdi
því vafalaust að svifryksmengun
verði langt yfir heilsufarsmörkum.
Sandfok og uppfok muni án efa í ein-
hverjum tilvikum gera umferðinni
um Hringveginn erfitt fyrir, byrgja
ökumönnum sýn. „Þetta ástand
verður viðvarandi og ekki endilega
bundið við sumarið. Þarna er gríðar-
legt magn af lausum fokefnum sem
fer af stað þegar vindar blása á
þurrum dögum. Það þarf ekki mörg
vindstig til að fína fokefnið fari af
stað. Þetta verður afar hvimleitt og
erfitt fyrir íbúana,“ segir Sveinn.
Ástandið var slæmt á einstaka
bæjum eftir Grímsvatnagosið 2011
en Sveinn bendir á að sandfokið af
hlaupsvæðinu nái yfir miklu stærra
svæði. Það nái til margra sveitabæja
og þorpsins á Kirkjubæjarklaustri.
Gísli Halldór á von á hinu sama og
Sveinn. Að mökkurinn standi af
sandsvæðunum yfir sveitir og þjóð-
veginn. Hann nefnir að dæmi um
það hafi sést einn dag í vetur. Þá hafi
farið að fjúka og mökkurinn verið
eins og af brennandi mosa. „Þetta
fer illa með fólk, skepnur og vélar.“
Það er mikið högg fyrir Gísla
Halldór og ýmsa nágranna hans að
tapa margra áratuga starfi. „Sá sem
öllu ræður tók þetta á þremur
klukkutímum,“ segir hann.
Í Ásum eru miklar menningar-
minjar sem lítið sem ekkert hafa
verið rannsakaðar. Telur Gísli Hall-
dór að þar hafi verið búið frá land-
námi. Heil bæjartorfa fór í hlaupinu
og fleiri minjar eru í hættu.
Gísli Halldór segist þurfa stuðn-
ing til að hann treysti sér í að byrja
frá grunni. Bjargráðasjóður bætir
eingöngu tjón á túnum bænda, girð-
ingum og öðru slíku en ekki beiti-
landi sem grætt hefur verið upp. Svo
er töluverð sjálfsábyrgð. „Þetta er
himinhrópandi ranglæti. Bjargráða-
sjóður bætir tjón vegna kals og
lambadauða. Slíkt er ekki hægt að
bera saman við náttúruhamfarir
eins og þessar. Að það skuli vera
sjálfsábyrgð gagnvart náttúru-
hamförum er algert siðleysi,“ segir
hann.
Stjórnvöld hafa lengi verið að
huga að stofnun Hamfarasjóðs til að
bæta tjón vegna náttúruhamfara
sem ríkissjóður hefur tekið á sig.
Jafnframt eiga hluti Bjargráðasjóðs
og Ofanflóðasjóður að vera undir
hatti hins nýja sjóðs. Ljóst er að
Hamfarasjóður, verði hann stofn-
aður, bætir ekki tjón sem áður hefur
orðið og því óttast bóndinn að lenda
þarna á milli. „Sigmundur Davíð
[Gunnlaugsson þáverandi forsætis-
ráðherra] kom hér inn í eldhús og
sagði að við þyrftum ekkert að ótt-
ast,“ segir Gísli Halldór.
Brúin veldur erfiðleikum
Brúin yfir Eldvatn er löskuð og
ekki hægt að fara yfir hana með
vagna eða á stórum bílum. Það veld-
ur augljóslega erfiðleikum í bú-
skapnum því Gísli Halldór heyjar
beggja vegna ár. Hann getur því
ekki ekið þá leið með hey og skepnur
í sumar, að minnsta kosti. Vegagerð-
in er farin að huga að nýju brúar-
stæði. Verið er að ræða um að
byggja nýja brú skammt frá þeirri
gömlu. Gísli Halldór telur varasamt
að hafa brú þar sem ekki er hægt að
hleypa ánni framhjá. Slík brúastæði
séu til, bæði vestan og ofan núver-
andi brúar en það kalli á meiri
vegarlagningu en brú nálægt núver-
andi stað.
Endist ekki ævin til uppgræðslu
 Gísli Halldór Magnússon í Ytri-Ásum sá þrjátíu ára starf að uppgræðslu og ræktun verða að engu í
hamfarahlaupinu í Skaftá  Veit ekki hvort hann treystir sér til að byrja upp á nýtt  Áætlað að
flóðið hafi farið yfir 7.000 hektara lands í afrétti og byggð og skilið eftir þykkt lag af jökulaur og eðju
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Uppgræðsla Aðeins gróðurtætlur blasa nú við í Silungavík þar sem Gísli Halldór hafði ræktað upp tún og beitiland.
Hann var að koma þangað í fyrsta skiptið eftir hamfarahlaupið. Þar er ekki lengur fjölskrúðugt fuglalíf.
Morgunblaðið/RAX
Á akrinum Gísli Halldór Magnússon stígur upp úr klofháu vatni í Skaftár-
hlaupinu í október. Þá flæddi yfir fóðurkálið sem hann ætlaði fénu.
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
„Ég veit ekki hvort ég treysti mér
til að byrja aftur. Mér endist ekki
ævin til að koma þessu í samt lag.
Hvar á ég að byrja? Hvenær á ég
að byrja?“ segir Gísli Halldór
Magnússon, bóndi í Ytri-Ásum í
Skaftártungu. Hann er einn af
þeim bændum sem glíma við afleið-
ingar hlaupsins mikla í Skaftá síð-
astliðið haust. Af einstökum bú-
jörðum varð mesta tjónið á
Ásajörðunum.
Skaftárhlaupið var það lang-
stærsta á sögulegum tíma. Það
flæmdist yfir stórt svæði. Land-
græðslan áætlar að það hafi farið
yfir um 7.000 hektara lands. Eftir
situr þykkt lag af jökulaur og eðju
á landi sem ýmist var algróið eða
þakið sandi frá fyrri hlaupum.
Sér eftir 30 ára streði
Gísli Halldór hefur unnið að upp-
græðslu og skógrækt á landi ríkis-
jarðarinnar frá því hann hóf þar
búskap fyrir rúmlega þrjátíu árum.
Hann vann að þessu með fyrrver-
andi konu sinni, Ástu Sverris-
dóttur, og í samvinnu við Land-
græðsluna. Hann segir að tjónið sé
tvíþætt. Mikið landbrot var í hlaup-
inu og hvarf töluvert af ræktuðu
landi og beitilandi. „Ég sé líka á
eftir streði síðustu þrjátíu ára. Ég
hafði að vísu ekkert kaup við þessa
vinnu en ætlaði að skila jörðinni af
mér í ekki verra ástandi en ég tók
við henni. Ég er hræddur um að ég
hefði fengið bágt fyrir ef ég hefði
gengið um hana á sama hátt og
náttúruöflin hafa nú gert,“ segir
hann.
Tekur Gísli Halldór fram að
hann hugsi eins og indíáni. Hann
líti svo á að hann sé með landið að
láni. „Því miður hugsa margir
bændur og landeigendur eins og
þeir séu síðustu ábúendurnir.“
Stóra jökulflóðið varð í byrjun
október. Flóðvatn fór í Eldvatn
sem liggur um land Ásajarðanna,
braut af landi þeirra og flæddi yfir
gróið hraun, beitiland og akra og
eyðilagði flóðvarnargarða. Áætlað
er að vatnið hafi eytt 4-5 hekturum
lands og farið yfir um 200 hektara
og kaffært í sandi og leir. „Ég er
enginn loftmyndafræðingur en hef
þessar tölur frá þeim hjá Land-
græðslunni. Ég sel þetta ekki dýr-
ara en ég keypti það, en þetta er
örugglega rétt hjá þeim.“
Hlaupið úr Eystri Skaftárkatli í
byrjun október 2015 er stærsta
hlaup í Skaftá frá því mælingar
hófust, árið 1955. Fram kemur í
ársskýrslu Veðurstofu Íslands
að mesta rennsli við Sveinstind
er talið hafa náð 3-4000 rúm-
metrum á sekúndu eftir hádegi
2. október sem er um tvöfalt
meira en mesta rennsli í
Skaftárhlaupi til þessa.
Rúmlega fimm ára hlé varð á
milli hlaupa úr katlinum sem er
óvenjulegt því venjulega líða
ekki nema 2-3 ár á milli hlaupa
úr Eystri Skaftárkatli.
Hlaupið olli tjóni á vegum og
gróðurlendi og flæmdist yfir
víðáttumikil svæði á leið sinni
til sjávar. Það skildi eftir sig
framburð sem valda mun óþæg-
indum vegna sandfoks og upp-
blásturs á næstu árum.
Stærsta hlaup
frá upphafi
mælinga
SKAFTÁ
Ísbúi hefur verið framleiddur frá árinu 1989 en fyrirmyndin
var hinn vinsæli Danbo-ostur frá Danmörku, bragðmikill
ostur með flauelsmjúka áferð og margslungið bragð sem
er í senn grösugt og kjötkennt með ávaxtasætu í endann.
Ísbúi parast jafn vel með sætu og söltu meðlæti og er
virkilega skemmtilegur eftir matinn.
ÍSBÚI
HERRALEGUR
www.odalsostar.is