Morgunblaðið - 22.04.2016, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. APRÍL 2016
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ólafur Ragnarsló metGunnars á
Hlíðarenda og sneri
enn og aftur aftur
með orðunum „blítt láta Bessa-
staðir í kveldbirtunni“. „Ekki er
mark að áramótaræðum,“
stundu þeir sem mundu langt
fram. Af þessu hefur orðið nokk-
ur umræða.
Styrmir Gunnarsson gerir
ekki einföld mál flókin: „Það
stefnir í óefni í stjórnmálum
landsins.
Á Bessastöðum situr forseti,
sem bersýnilega getur ekki
hugsað sér að hætta.
Á Alþingi fara fram að því er
virðast endalausar umræður um
fundarstjórn forseta en þær um-
ræður byggjast á þingskapar-
lögum, sem virðast hafa það að
markmiði að lama löggjafar-
starfsemi á þinginu – og það hef-
ur tekizt.“
Aðrir segja að nú sæki
heimurinn í reynslubolta.
Hillary Clinton á fullt í fangi
með að hrista Bernie Sanders af
sér. Sanders er sósíalisti, sem
hljómar ekki hryllilega hér, en
gerði það lengi í Bandaríkj-
unum. Sanders verður orðinn 75
ára á kjördag. En það er ekki
„gráa hersveitin“ sem flykkir
sér um hann. Hann er frambjóð-
andi unga fólksins. Líklegasti
frambjóðandi repúblikana,
Donald Trump, verður orðinn 70
ára á kjördag. Hann minnir á að
Reagan hafi verið 78 ára þegar
hann lét af forsetaembætti og nú
vilji allir frambjóðendur vera
Reagan.
Hér heima er bent á að Al-
þingi hafi aldrei verið veikara en
nú eftir sífellda endurnýjun.
Kjósendur þykjast góðir þekki
þeir 10 þingmenn með nafni.
Hvaða ályktun á að draga af öllu
þessu? Ekki neina eina. En með-
al annarra þá að fólk á öllum
aldri sem uppfyllir aldursmörk
stjórnarskrár kann að vera jafn
vel til þess fallið að gegna emb-
ætti forseta.
Sagan kann dæmi um að eldri
leiðtogar hafi staðið sig vel við
flóknar aðstæður. Reynslan hafi
skipt sköpum. Hin dæmin eru
jafn mörg. Þau birta þröngsýna,
svifaseina og afturhaldssama
leiðtoga fasta í gömlum lausnum
sem henta illa nýjum viðfangs-
efnum.
Ungir menn hafa einnig ráðið
vel við mikinn trúnað. Pitt yngri
varð forsætisráðherra Breta-
veldis 24 ára, sat lengi og stóð
sig vel. Águstus keisari náði
völdum á svipuðum aldri og Pitt
og reyndist betur en flestir keis-
arar og sat lengi. En dæmin um
unga leiðtoga sem guldu
reynsluleysis eru einnig mjög
mörg. Svo er allur fjöldinn,
valdamenn á miðjum aldri og
standa sig sæmilega, mjög vel
eða slaklega og jafnvel hræði-
lega. Ætli Hitler dugi ekki sem
dæmi um það síðasttalda. Kansl-
arinn sem gegndi því embætti
fyrstur í (Vestur-)
Þýskalandi eftir
stríð, Konrad Aden-
auer, tók við 73 ára
gamall og lét af
störfum 14 árum síðar og leysti
starf sitt prýðilega af hendi.
Hann borðaði morgunmatinn
undir málverki Kjarvals.
Í Frakklandi tók De Gaulle
við 68 ára og lét af starfi tæpum
10 árum síðar. Hann lét finna
fyrir sér. Yngri menn eru oftast
líkamlega brattari en þeir sem
eldri eru, sem eiga sennilega
færri ár inni. Það er þó ekki ein-
hlítt, eins og Pitt og Adenauer
sýndu.
Í gær var, að gefnu tilefni,
mikið rætt um þrásetu leiðtoga.
Þann dag varð Elísabet II. ní-
ræð. Á henni er ekkert farar-
snið. Ekki er við hæfi að saka
hana um þrásetu því að hefðin
ákveður að kall dauðans taki
bæði til lífs og starfs. Elísabet
hefur setið lengur í hásæti en
langalangamma. Játvarður Vikt-
oríuson beið krúnunnar lengi,
rétt eins og langafasonurinn
Karl. Sagt er að Játvarður hafi
eitt sinn komið úr kirkju og
muldrað: „Þessir prestar hjala í
sífellu um vorn eilífa föður, en
hin eilífa móðir er þó mun sjáan-
legra dæmi.“
Það megineinkenni skilur að
lýðræðislega og konunglega
þjóðhöfðingja að persónan er
nánast aukaatriði í því fyrra, en
aðalatriði í því síðara.
Embættistíð á að taka mið af
því.
Franklin Roosevelt var einn
af ástsælustu forsetum Banda-
ríkjanna. Hann fór í fernar kosn-
ingar og vann þær allar. Wash-
ington hafði sett þá óskráðu
reglu að forsetar skyldu mest
sitja í tvö kjörtímabil. Roosevelt
braut þá reglu og vísaði í válega
tíma, mestu styrjöld mannkyns,
sem afsökun. Óneitanlega litrík-
ari afsökun en sú að forsætisráð-
herraskipti hafi orðið á Íslandi.
Roosevelt var veikur kosinn í
fjórða sinn. Hann lést skömmu
síðar. Litleysinginn, sem enginn
þekkti, varaforsetinn Harry
Truman, reyndist síst lakari for-
seti. Afsökun Roosevelts var því
haldlaus. Þjóðin gat illa hugsað
sér að hafna Roosvelt. En hún
fyrirgaf honum aldrei að hafa
sett hana í slíka stöðu. Banda-
ríkin breyttu stjórnarskránni
svo þetta gæti ekki gerst aftur.
Bandaríkjamenn vita að þeir
geta aftur staðið frammi fyrir
mikilli vá. En slíkt réttlæti ekki
að forsetar þeirra taki að telja
sig ómissandi.
Vitnað er til þess að Kekkon-
en hafi setið í 26 ár í embætti.
Afsökun hans var sú að hann
hefði sérstakt samband við leið-
togana í Kreml. Hann hafði það.
Síðari tíma rannsóknir sýna þó
að þau tengsl voru óholl Finn-
landi. Finnar breyttu því
stjórnarskrá sinni til að koma í
veg fyrir slíkan leik. Þetta segir
mikla sögu. Kannski alla.
Þrásetan er
ólögulegur sess}Lýðræðisreglan og hin
S
kiptar skoðanir eru eðlilega um þá
ákvörðun Ólafs Ragnars Gríms-
sonar, forseta Íslands, að venda
kvæði sínu í kross og gefa áfram
kost á sér í embætti. Það sjónarmið
er auðvitað vel skiljanlegt að hann hefði átt að
standa við það sem hann hafði áður lýst yfir um
síðustu áramót. Hitt er svo annað mál að vitan-
lega hefur Ólafur Ragnar sinn rétt eins og aðrir
til þess að bjóða fram krafta sína og leggja það í
dóm kjósenda hvort þeir vilji njóta þeirra
áfram eða ekki.
Hvað sem annars líður ákvörðun Ólafs
Ragnars og hvernig að henni var staðið hafa
viðbrögðin við henni úr ákveðnum áttum verið
mjög athyglisverð svo ekki sé meira sagt. Þá á
ég við hugmyndir um að setja takmörk á það
hversu oft kjósendur megi velja sama ein-
staklinginn í forsetaembættið. Að mínum dómi eru slíkar
vangaveltur ekki sérlega lýðræðislegar heldur þvert á móti
forræðishyggja sem miðar að því að hefta valfrelsi kjós-
enda.
Rökin fyrir þessari forræðishyggju eru þau að sitjandi
forseti hafi forskot á aðra frambjóðendur. En er það ekki
kjósenda að leggja mat á það? Þetta snýst að mínu mati
einfaldlega um þá grundvallarspurningu lýðræðisins hvort
við treystum kjósendum til þess að fara í kjörklefann og
taka þar ákvörðun á eigin forsendum. Ekki hvort við
treystum öðrum kjósendum til þess að velja það sem okkur
kann sjálfum að þykja skynsamlegt heldur þeim sjálfum.
Hugmyndir um að meina kjósendum að
velja sama einstaklinginn forseta oftar en til
dæmis tvisvar er ekkert annað en tilraun til
þess að stýra niðurstöðum frjálsra og lýð-
ræðislegra kosninga. Eða kosninga sem eiga
að minnsta kosti að vera frjálsar og lýðræð-
islegar. Það sjónarmið er talsvert útbreitt að
lýðræðið sé ágætt á meðan það skili „réttum“
niðurstöðum. En hver á að vera æðsti dómur
um það hvað séu réttar niðurstöður? Við er-
um ekki fyrir austan járntjaldið.
Þessar hugmyndir hafa einkum verið viðr-
aðar á vinstrivængnum en af einhverjum
ástæðum hafa þær verið bundnar við forseta-
embættið en ekki til að mynda ráðherraemb-
ætti eða þingmennsku, sem þó eru ávísun á
veruleg völd og áhrif. Nú er ég alls ekki að
kalla eftir slíku en mér vitanlega hafa sömu
aðilar og nú tala fyrir slíkum hugmyndum til dæmis ekki
gert athugasemd við það að Steingrímur J. Sigfússon
hafi setið á Alþingi í 33 ár og Össur Skarphéðinsson í 25
ár.
Þar er einfaldlega gert ráð fyrir því að það sé á valdi
kjósenda að ákveða hvort þeir og aðrir þingmenn eigi
framhaldslíf á Alþingi. Eðlilega. Það sama á vitanlega að
gilda um það hversu oft sami einstaklingurinn er kjörinn
forseti. Það er ákvörðun kjósenda en ekki hans sjálfs.
Hugmyndir um að setja kjósendum stólinn fyrir dyrnar í
þessum efnum getur einfaldlega ekki talizt lýðræðisleg
eða í anda frjálsra kosninga. hjortur@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
Frjálsar kosningar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Ekki hefur enn tekist aðhalda fund Þjóðhagsráðsstjórnvalda, Seðlabank-ans og aðila vinnumark-
aðarins, þó að stefnt hafi verið að því
að ráðið kæmist á legg og til síns
fyrsta fundar í byrjun apríl. Formað-
ur Sambands íslenskra sveitarfélaga
sagði fyrir skömmu að ágreiningur
milli ASÍ og ríkisins hefði valdið töf-
um. Skv. upplýsingum blaðsins hjá
samtökum á vinnumarkaði hefur
hann snúist um orðalag stofnskjalsins
um starfsemi ráðsins en ólgan í
stjórnmálum að undanförnu hafi þó
átt stóran þátt í að dregist hefur að
koma ráðinu á legg.
Það er smám saman að skýrast
að ráðinu er ætlað að greina stöðuna í
efnahagsmálum og ræða samhengi
ríkisfjármála, peningastefnu og
vinnumarkaðarins í tengslum við
helstu viðfangsefni í hagstjórn hverju
sinni.
Upphaflega kom Þjóðhagsráðið
fram í yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar
til að greiða fyrir gerð kjarasamninga
29. maí í fyrra og þá var m.a. sagt
berum orðum að hlutverk þess yrði
að meta svigrúm til kjarabreytinga á
vinnumarkaði.
Aftur var kveðið á um stofnun
ráðsins í Salek-rammasamkomulag-
inu 27. október en þá var hins vegar
setningin um að ráðið ætti að meta
launasvigrúmið horfin úr textanum. Í
bréfi forsætisráðuneytisins í janúar
sl. þar sem óskað var eftir tilnefn-
ingum í vinnuhóp til að undirbúa
stofnun ráðsins var tekið sérstaklega
fram ,,að Þjóðhagsráð tekur ekki
ákvarðanir í efnahagsmálum og
stofnun þess breytir í engu hinum
lögbundnu hlutverkum þeirra aðila
sem að því standa. Þá metur Þjóð-
hagsráð ekki svigrúm til kjarabóta á
vinnumarkaði þó fjallað verði um
stöðu á vinnumarkaði og kjarasamn-
inga eftir því sem aðstæður gefa til-
efni til. Gert er ráð fyrir að aðilar á
vinnumarkaði meti slíkt svigrúm, t.d.
á vettvangi SALEK-hópsins.“
Vinnuhópurinn hefur unnið að
undirbúningi að stofnun Þjóðhags-
ráðs frá í febrúar. Gert er ráð fyrir að
í því sitji forsætisráðherra og fjár-
mála- og efnahagsráðherra, fulltrúar
Sambands ísl. sveitarfélaga, Seðla-
bankans, Samtaka atvinnulífsins, ASÍ
og þeirra opinberu heildarsamtakau
sem eiga aðild að SALEK-sam-
komulaginu. Ráðgert er að ráðið
komi saman til funda tvisvar til fjór-
um sinnum á ári eftir þörfum. For-
sætisráðherra boði til fundanna og að
fundargerðirnar skuli vera opinber-
ar.
Benedikt Árnason, skrif-
stofustjóri þjóðhagsmála í forsætis-
ráðuneytinu, segir að undirbúnings-
fundir séu í gangi. ,,Það er verið að
búa til stofnskjalið en það hefur geng-
ið heldur hægar en við reiknuðum
með. Svo varð töf vegna hinna póli-
tísku sviptinga,“ segir hann.
Benedikt segir það óbreytt að
stefnt sé að stofnun ráðsins í vor.
Spurður um ágreininginn segir hann
þetta lúta að Salek-samkomulaginu.
Þar var m.a. kveðið á um stofnun
þjóðhagsráðs en til viðbótar ýmiss
konar samráð stjórnvalda og aðila
vinnumarkaðarins. „Þetta lýtur eigin-
lega meira að því hvort ræða eigi slíkt
samráð innan Þjóðhagsráðsins eða
hvort Þjóðhagsráðið eigi eingöngu að
fjalla um hagstjórnarleg markmið,
sem hefur verið skoðun stjórnvalda,“
segir hann. Ekkert sé því óeðlilegt við
að þetta taki einhverjar vikur á með-
an verið sé að vinna líka í öðrum at-
riðum rammasamkomulagsins og
vinnumarkaðurinn að vinna betur í
Salek-samkomulaginu. „Þetta er allt
saman ein heildarmynd og púslin
verða bara að falla á rétta staði. Það
tekur nokkurn tíma,“ segir Benedikt.
„Púslin verða bara að
falla á rétta staði“
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Saleik Samkomulag um ný vinnubrögð við gerð kjarasamninga var und-
irritað í október sl. Þjóðhagsráð er liður í mótun nýs vinnumarkaðslíkans.
Þjóðhagsráðið á ekki að
ákveða svigrúm í kjarasamn-
ingum á hverjum tíma að
sögn Ágústs. Ekki frekar en
að Þjóðhagsráðið taki
ákvarðanir um stefnu Seðla-
bankans í peningamálum eða
hver afgangur á að vera í rík-
isrekstrinum, að sögn hans.
„Þjóðhagsráðið mun ekki
breyta í neinu hinum lög-
bundnu hlutverkum hvers að-
ila í hagstjórnarkeðjunni,“
segir hann.
„Á hinn bóginn kunna
sjónarmiðin að koma fram,
sjónarmið aðila vinnumark-
aðarins bæði um stefnu í
ríkisfjármálum og pen-
ingastefnu Seðlabankans,
sjónarmið Seðlabankans um
svigrúm í kjarasamningum,
sjónarmið ríkisstjórnarinnar
um stefnu bæði Seðlabank-
ans og stefnu í kjaramálum
o.s.frv. Þannig að þarna er
um að ræða nýjan vettvang
til þess að ræða samspilið.“
Ákveður ekki
launasvigrúm
HVERT ER VERKSVIÐIÐ?