Orð og tunga - 01.06.2007, Blaðsíða 16

6
Orð og tunga
íslensk orðabók (ÍO) var gefin út af Eddu í tölvuútgáfu árið 2000 og
í endurbættri útgáfu árið 2003. Um nokkurt skeið hefur hún verið að-
gengileg á vefnum (sjá Vefbækur Eddu) þar sem hún er í stöðugri þró-
un. Hvati rannsóknarinnar, sem hér verður lýst, var sá að það væri eft-
irsóknarvert að taka meira tillit til merkingarlegra þátta við uppsetn-
ingu orðabókarinnar en nú er gerlegt. Fyrsta skrefið í þessa átt hefur
reyndar þegar verið tekið þar sem við leit að ákveðnu orði birtist listi
þeirra flettna sem hafa leitarorðið í skýringu sinni og tengjast því leit-
arorðinu mjög líklega merkingarlega. Þessi breyting á framsetningu
upplýsinga ætti að koma notendum til góða því ástæða þess að fólk
flettir upp í orðabók er yfirleitt sú, að leitað er eftir merkingu ákveðins
orðs (Herbst og Klotz 2003:33).
Markmið rannsóknarinnar var að kanna möguleikana á því að
greina sjálfvirkt merkingarvensl milli nafnorðaflettna og orða úr skýr-
ingartextum þeirra. í þeim tilgangi var forritið MerkOr þróað sem
greinir 12 mismunandi merkingarvensl. Niðurstöðumar sýna á ótví-
ræðan hátt að sjálfvirk greining merkingarvensla er raunhæfur mögu-
leiki. Stór hluti nafnorðaflettna IO hefur verið tengdur við merkingar-
lega skyld orð, alls 96,45% merkingarliða.
Greining merkingarvenslanna byggist á orðflokkamynstrum skýr-
inganna og því skilar rannsóknin einnig úttekt á því hvaða form skýr-
ingartexta eru best fallin til vélrænnar greiningar og hvaða form síður.
Þessar upplýsingar gætu komið að notum við endurbætur á IO.
2 Aðferð
Lagt var upp með þá tilgátu að unnt sé að greina merkingarvensl milli
flettna og orða í skýringum þeirra út frá orðflokkamynstri. Nokkrar
rannsóknir af þessu tagi hafa verið gerðar fyrir önnur tungumál og
má þar nefna greiningu ensku orðabókarinnar Longman Dictionan/ of
Contemporary English (Alshawi 1987), greiningu basknesku orðabókar-
innar Euskal Hiztegia (Agirre o. fl. 2000) og greiningu yfirheitastigveld-
is úr þýsku orðabókinni Wörterbuch der deutschen Gegemoartssprache
(Geyken og Ludwig 2003). Skýringartextar orðabóka henta sérstak-
lega vel til greiningar eftir föstum mynstrum þar sem form þeirra er í
nokkuð föstum skorðum. Algengast er að skýringar nafnorða tilheyri
öðrum af eftirfarandi flokkum: