Orð og tunga - 01.06.2007, Qupperneq 50

40
Orð og tunga
Forvitnilegt er að athuga hvaða áhrif það hefði á lýsingu orða sem
einkum eru bundin við talmál ef einnig væri stuðst við það talmáls-
efni sem nú er tiltækt.
Hér verða nokkrar orðalýsingar úr íslenskri orðabók skoðaðar í
þessu ljósi. Dæmi eru tekin af nokkrum orðanna sem koma lítt eða
ekki fyrir í ritmáli samkvæmt Töflu 2 (sjá kafla 4.1). Einkum er litið
á nýjustu útgáfu bókarinnar (10-2002) en einnig eru tekin dæmi úr
þeim eldri (ÍO-1963 og ÍO-1983). Til samanburðar eru svo birt dæmi
úr ísTAL-efninu. Orðin sem skoðuð eru voru valin út frá Töflu 2 (sjá
kafla 4.1).
Lítum fyrst á orðmyndina heyrðu. Formlega er þetta boðháttar-
mynd af sögninni heyra og í eldri útgáfum orðabókarinnar er hún ekki
sjálfstætt uppflettiorð. Þetta breyttist við nýjustu endurskoðun hennar
og í ÍO-2002 er heyrðu orðið sérstakt uppflettiorð og greint sem upp-
hrópun eins og sést í (4).
(4) ÍO-2002 (hluti orðlýsingar)
heyra -ði s 1 greina, skynja hljóð [...] heyrðu mig (mér)
komdu og talaðu við mig...
heyr I ðu uh • notað til að ná athygli viðmælanda, oftast í
upphafi samtals eða frásagnar d> Heyrðu! Áttu nokkuð sígar-
ettu ? / heyrðu mig (mér) hlustaðu nú á mig sbr. heyra
í talmálsefninu í heild eru rúmlega 240 dæmi um orðmyndina heyrðu,
allt boðháttarmyndir. Sé rýnt í dæmin úr ísTAL-samtölunum virðist orð-
myndin þó ekki notuð í eiginlegri boðháttarmerkingu, sbr. dæmin í
(5) . Áberandi er að heyrðu stendur mjög oft í upphafi lotu, þ.e.a.s. þar
sem nýr þátttakandi fær orðið (sbr. línu 1,3,5 o.fl). Orðmyndin virðist
einkum gegna því hlutverki að kalla á athygli og vera e.k. yfirlýsing
um að nú taki mælandinn orðið, oft til þess að koma að innskoti eða
útúrdúr í samtalinu. í þessu samhengi felur boðháttarmyndin ekki í
sér boð eða fyrirmæli um að 'nema hljóð, hlýða á'. Því má segja að
heyrðu gegni fremur tilteknu hlutverki í framvindu samtalsins en að
hún tjái ákveðna merkingu.