Orð og tunga - 01.06.2007, Side 156

146
Orð og tunga
Seinni spurningunni hefur þegar verið svarað; þarna var mál-
hreinsunin að verki. Það kann að vísu að koma á óvart hversu rækileg
þessi tiltekt í tungumálinu var en það er ekki innan markmiða þessar-
ar ritgerðar að rýna nánar í þau öfl sem þar voru á ferð; látið verður
nægja að slá fram þeirri fullyrðingu að sambærileg hreinsun myndi
tæplega takast nú.
6 Lokaorð
Hér var greint frá afmörkuðum hópi tökuorða með forskeytinu an-,
innreið þeirra í íslenska tungu og afdrifum. Norræn mál voru frem-
ur fátæk að forskeytum og viðskeytum þegar áhrif lágþýsku hófust á
13. öld. Meðal annars þess vegna áttu orð með aðskeytum tiltölulega
greiða leið inn í málin, og sum hinna erlendu aðskeyta urðu smám
saman virk í innlendri orðmyndun í dönsku, norsku og sænsku. Orð
af þessu tagi síast hægt og rólega inn í íslensku í aldanna rás; þau
verða að vísu ekki mörg en þó er ein 60 an-orð og hátt í 300 orð með
forliðum be- og bí- að finna í söfnum OH.
Með hliðsjón af því hversu tiltölulega mörg dæmi (um 250 talsins)
eru skráð í RM um orð með an- og hversu algeng nokkur þeirra virðast
hafa verið er athyglisvert að þessi hópur orða skyldi hverfa jafnræki-
lega og raun ber vitni. Við sjáum að vísu rtn-orðin berast inn í málið
fram eftir 19. öld og allt fram á 20. öld en í lokin eru þau helst notuð í
stílfræðilegum tilgangi.
Ljóst er að brotthvarf þessara orða er afleiðing málhreinsunarbar-
áttu 19.-20. aldar enda eru orðin tiltölulega auðþekkjanleg og því auð-
velt að benda á þau til varnaðar. Hvers vegna orðin urðu ekki fleiri í
íslensku í tímans rás er e.t.v. ekki jafn augljóst.
Heimildir
Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. íslensk orðsifjabók. Reykjavík: Orðabók Háskólans.
Braunmuller, Kurt. 2000. Hojtysk som 'naturlig' fortsættelse af den nedertyske sprog-
kontakt i Norden i 1500-tallet? í: Ernst Hákon Jahr (ritstj.). Sprákkontakt - Inn-
verknaden frá nedertysk pd andre nordeuropeiska sprák. Skrift nr. 2 frá prosjektet Sprák-
historiske prinsipp for lánord i nordiske sprák, bls. 277-288. Kobenhavn: Nordisk
ministerrád.
Bréf I = Bréf Gunnars Pálssonar. 1984.1. Texti. Gunnar Sveinsson bjó til prentunar. Rit
26. Reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar á íslandi.