Orð og tunga - 01.06.2007, Page 169

Ritdómur
159
angitt: "1 vont verk", med dome frá lögbrot til ranglæti; ogsá sjálfsmorð
er med. Den andre tydinga, "2 athöfn", har færre dome. Dermed ser
eg at fremja pá norsk i utgangspunktet bor omsetjast med begá heller
enn med fremme (med atterhald om at konteksten i eit konkret tilfelle
kan krevje noko anna).
Pá denne máten kan SOÍM vere til hjelp nár ein vil finne det rette
ordet i omsetjing, men ein má ha konsultert ei definisjonsordbok forst.
Som eg alt har antyda eit par gonger, má ein ha solide bakgrunns-
kunnskapar om ein skal ha utbytte av SOÍM, for mykje av den infor-
masjonen ordboka gir, er implisitt. Det gjeld ordninga av samanset-
ningar, for eksempel. I motsetning til ÍO, gir SOÍM kunnskap om at
forleddet heim- gár pá "rorsle heimover " (heim-ferð, heim-för, heim-koma
osv.), heima- gár pá det vi i andre germanske sprák mest tenkjer pá
med heim, hem, hjem, home, mens heims- knyter seg til substantivet
heimur 'verd'. Men det blir ikkje sagt, berre implisert.
Samansetningsrekkjene i SOÍM er, som nemnt for, ikkje alfabetisk
ordna, men inndelte etter tydingsgruppe (og heller ikkje alfabetiske
innanfor tydingsgruppene). Overgangane mellom ulike tydingsny-
ansar er markerte med semikolon, mens orda elles er átskilde med
komma. Som under heima-: Vi har ei hovudinndeling i ordklasser:
forst substantiv, sá adjektiv. Og sá ber det laus under "NO": "heima-
hús, -hagar, -land, -byggð, -sveit" og 24 ord til innan vi fár eit semi-
kolon, og sá gár det vidare: "heima-vinna, -verk, -iðja," atten nye ord,
nytt semikolon, sá: "heima-stíll, -ritgerð, -lexia" - og sá vidare. Eg
sparer litt plass her ved á ikkje gjenta forleddet; i ordboka stár alle
orda fullt utskrivne med ledd-deling markert. Eg ser logikken i sys-
temet, men det er ikkje lett for brukaren á leite etter ei spesiell saman-
setning i dei lange rekkjene.
Eg gjer ög eit sok pá eit begrep, og da vel eg kjærleik. Som skan-
dinav slár eg opp i den danske begrepslista pá kærlighed, og ventar á
finne ást, for sápass islandsk kan eg. Men eg finn to andre ord: vænt-
umþykja og ástarhugur. Eg begrensar meg til det sistnemnde.
Under ÁSTARHUGUR finn eg ei lang rekkje synonyme uttrykk
med tyding 'bli forelska i, bli glad i', eller i setningsform "dei er / vart
glade i kvarandre" - grupperte etter verb, med verbalfrasar og set-
ningsdome om kvarandre: "fella ástarhug til <hans, hennar>, fella ást
til <hans, hennar> ... hugir þeirra falla/féllu saman, þau leggja/lögðu
hugi saman, leggja ástarhug á <hann, hana>" osv. til "þau unnast hug-