Morgunblaðið - 09.07.2016, Blaðsíða 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. JÚLÍ 2016
Hentar mjög vel
íslenskri veðráttu
Við höfum framleitt viðhaldsfría
glugga og hurðir í 30 ár
Nánari upplýsingar á www.solskalar.is
Frábært skjól gegn vindi og regni
Yfir 40 litir í boði!
Smiðsbúð 10 • 210 Garðabær • Sími: 554 4300 • Fax: 564 1187
Sólskálar
-sælureitur innan seilingar
VIÐTAL
Sigurður Ægisson
sae@sae.is
Björk Pétursdóttir hefur undanfarin
sumur tekið á móti gestum, inn-
lendum sem erlendum, í vinnustofu
sína á Hraunum í Fljótum í Skaga-
firði, sem er ysti bær í héraðinu að
austanverðu, og kynnt þeim sögu
æðarfuglsins, arðmesta fugls Íslend-
inga, ásamt því að bjóða til sölu ýms-
an varning unninn frá grunni úr
þeirri hreinu náttúruafurð, æð-
ardúninum, sem tíndur er þar í
kring í lok varptímans.
„Ég er fædd árið 1950 og uppalin
hérna, í gamla húsinu, sem er frá
1873 og ég á í dag. Það hefur verið í
fjölskyldunni í 71 ár. Síðan hleypir
maður heimdraganum snemma, því
að hér var enginn framhaldsskóli,
þannig að ég byrja á því að fara í
gagnfræðaskóla til Reykjavíkur,
Hagaskóla, síðan fer ég til Siglu-
fjarðar, tek landspróf þar, og svo lá
leiðin í Kennaraskólann. Maðurinn
minn er Gylfi Traustason, fæddur og
uppalinn í Ólafsfirði, og við fluttum
út á Gásir við Eyjafjörð þegar ég var
nýútskrifaður kennari og þá um
haustið hófum við búskap þar og
bjuggum á Gásum í 31 ár. Af þeim
var ég að kenna í 20 ár. Okkur hefur
búnast ákaflega vel, við eigum sjö
börn, 18 barnabörn og eitt barna-
barnabarn þannig að fjölskyldan er
stór og mikil og góð,“ segir Björk,
um leið og hún færir blaðamanni
ilmandi kaffi í bolla, við upphaf
spjalls um lífið og tilveruna. Og
besta dún í öllum heiminum.
Breytti um starfsvettvang
„Haustið 2004 fluttum við til Ak-
ureyrar og þá ákvað ég að ég ætlaði
ekkert að fara út á vinnumarkaðinn
aftur nema mér leiddist. Mér hefur
svo sem ekki leiðst neitt, en ákvað að
fara að vinna bara að minni eigin
hugarsmíð, því ég er uppalin hér við
æðardún og átti nú lausan tíma, svo
ég dríf í því að fara að vinna úr æð-
ardúninum. Það sem var erfiðast var
að finna út hvernig í ósköpunum ég
ætti að fara að því að setja æðardún
inn í trefla og sjöl og húfur og taka
hann úr aftur til að þvo utan af.
Þetta voru mikil heilabrot en þetta
tókst mjög vel og ég er ánægð með
þessa framleiðslu mína, þetta sem
ég er að gera. Þetta er sjötta sum-
arið mitt hérna í vinnustofunni
minni á Hraunum og hingað koma
geysilega margir, um 300 á mánuði,
einkum Íslendingar, að 90 prósent-
um, og hér er mikið líf og fjör.“
Vinnustofa Bjarkar er í rafstöðv-
arhúsinu sem áður tilheyrði fiskeld-
isfyrirtækinu Miklalaxi. Þau hjónin
breyttu húsnæðinu og löguðu fyrir
sig. Og þar eru þau með dúnhreins-
unina líka.
„Við erum vön að koma hingað í
byrjun maí, til að annast varpið, því
við þurfum að vera þar sýnileg, æð-
arfuglinum líkar það vel. Við tökum
síðan dúninn, fyrstu umferð, um það
bil þegar fyrstu ungarnir eru að fara
úr hreiðrinu, því þá er stutt í að aðrir
fylgi á eftir, og við setjum hey í stað-
inn. Það er dásamlegt að vera í æð-
arvarpinu, ekki síst á meðan blikinn
er þar enn, því bæði er hann skraut
og svo eru hljóðin sem frá honum
koma svo notaleg. Það er hvergi til
æðarvarp að nokkru gagni í landinu
nema það sé varið fyrir hrafni, máfi,
mink og ref, maðurinn verður að
koma að því reglulega. Ef það er op-
ið fyrir vargi, þá er það búið. Þannig
að við þurfum að vera til.“
Æðardúnninn hefur
algjöra sérstöðu
„Æðardúnninn er, að því er ég
best veit, eini dúnninn í öllum heim-
inum sem við getum gengið að úti í
náttúrunni og safnað í þessum mæli;
fuglinn skilur þetta eftir og við
hreinsum hann og þvoum og vinnum
úr honum. Allur hinn dúnninn, ann-
ar andadúnn, álftadúnninn og gæsa-
dúnninn, sem er framleitt allt mögu-
legt úr, sængur, úlpur og svo
framvegis, þetta er allt saman dúnn
sem er handreyttur af fuglunum,
annað hvort lifandi eða dauðum. Allt
saman. Því ég veit ekki hvar í ver-
öldinni er að finna andavarp, álfta-
varp eða gæsavarp, þar sem mað-
urinn fer á eftir og tekur upp
dúninn. Ég hef aldrei heyrt af slíku.
Þar við bætist að venjulegur andad-
únn er mjög sundurlaus og í gæsa-
hreiðrum eru bara fjaðrir og rusl.
Það er ekkert nýtilegt. Ekki arða.
Þannig að æðardúnninn hefur al-
gjöra sérstöðu, bæði vegna þess að
kollan skilur hann eftir handa okkur
og kemur ár eftir ár á sama staðinn,
þar sem henni líður vel og hún er
varin, og svo vegna hinnar einstöku
samloðunar og fjaðurmögnunar og
léttleika dúnsins, því æðardúnninn
er, ólíkt dúni annarra fugla, alsettur
örfínum þráðum með fíngerðum
krókum sem allir krækjast saman,
sem aftur veldur samloðun hans.
Einangrun hans er einfaldlega loftið
sem hann heldur í sér. Þess vegna
verðum við að gefa honum gott pláss
til að hann fái notið sín, sé hlýr og
góður, og hafa hann í náttúrulegu
efni, þannig að allt sé heilt í gegn,“
segir Björk.
„Ég kaupi núna mest af efninu í
Vogue, það er þægilegast fyrir mig.
Ég vanda mig mikið við að kaupa
efnin því að ég veit að þau eru ekki
alltaf það sem stendur á miðanum.
Ég er að kaupa mikið bómull og vis-
kós, sem eru þunn efni með 3%
teygju og ég verð að passa mig á því
að þetta séu virkilega náttúruleg
efni, að bómullin sé bómull og vis-
kósið sé unnið úr trjákvoðu, þannig
að ég fæ alltaf leyfi til þess að prófa
það og það geri ég með því að
kveikja í smá bút og athuga hvernig
það brennur. Þannig að ég er ekki að
vinna með plastefni. Ég passa það
mjög vel að ég sé með allra bestu
efnin utan um dúninn.“
Nauðsynlegt að þvo dúninn
„Það þarf alltaf að þurrka dún, þó
við komum með hann heim í þurrki,
vegna þess að botnarnir geta verið
blautir og svo er kollan að drita í
hann,“ segir Björk. „Þegar ég var
krakki var hann þurrkaður í fjár-
húsgörðunum og í minningum mín-
um er ég að hrista dún allt sumarið.
Þetta þótti alveg átakanlega leið-
inleg vinna, sérstaklega fyrir börn
og unglinga. Það var eiginlega ekk-
ert leiðinlegra til. En síðan kom
Gylfi, maðurinn minn, nýr inn og sá
þetta með allt öðrum og ferskari
augum. Hann byrjaði á því að fá sér
grindur úr gömlum refabúum og
leggja þær ofan á garðaböndin og
þar með var vinnuaðstaðan orðin
betri, að þurrka dúninn ofan á
garðaböndunum en ekki í garðanum,
og hann var líka miklu fljótari að
þorna. Síðan fáum við þetta hús hér,
rafstöðvarhúsið, niður við Mikla-
vatn, og þar er stór vélasalur, eitt-
hvað um 70 fermetrar. Við höfðum
hérna rennandi heitt vatn og við út-
bjuggum bara þennan sal þannig að
við erum með löng borð með neti á,
þar sem við leggjum dúninn, við er-
um með blásara sem blása heitu
lofti, þarna verður 30 gráðu hiti inni,
og dúnninn er skrælþurr á sólar-
hring. Þetta er bara alveg dásam-
legt,“ segir Björk.
Þau grófhreinsa dúninn þannig að
einn þriðji af þyngd dúnsins verður
eftir sem gróft rusl. Síðan er farið
með dúninn á Hraun á Skaga, í stór-
an og mikinn þurrkara sem annar
bóndinn þar smíðaði. Eftir það fer
dúnninn til Helgu Ingimarsdóttur í
Höfnum á Skaga sem hreinsar hann
og tínir úr honum fjaðrirnar. Síðan
tekur Björk dúninn heim, handþvær
hann allan og þurrkar.
Gamall draumur
að fullvinna dúninn
En hvenær skyldi Björk hafa
fengið þessa hugmynd að vinna
þetta allt frá grunni, í stað þess að
selja dúninn óhreinsaðan til stærri
kaupenda, eins og löngum tíðkaðist
hér á landi?
„Ég var búin að hugsa um þetta í
mörg ár, meira að segja þegar ég
var unglingur hérna, þá fannst mér
alltaf svo skrýtið að mest allur dúnn-
inn færi í burtu, væri seldur úr landi
óunninn, þessi hreina náttúruafurð,
þessi fjársjóður sem æðardúnninn
er. Það var til einstaka æðardúns-
sæng hér og þar en ekki meira. Á
þeim tíma voru húsakynni kaldari og
meira um fjaðrir í dúninum svo að
heilt kíló fór af dúni í eina sæng. En
nú eru tímar breyttir, húsakynni
önnur og betri og dúnninn betur
hreinsaður og því léttari, heldur
meira í sér lofti og því nóg að hafa
hálft kíló í sængunum. Það er mín
uppskrift, svoleiðis sæng vil ég og
hef verið að selja. Svo á maður aldrei
að hólfa æðardúnssæng, alltaf að
hafa dúninn í einu rými til þess að
hann fái nógu mikið pláss til að lyfta
sér, þá verður hann hlýrri og meiri
og betri. Maður bara hristir upp sína
æðardúnssæng og á hana svo bara
áratugum saman, ef maður fer vel
með hana. Ég á eina 40 ára sæng og
nota hana hérna, með 500 grömmum
í. Ef fólk vill hafa hana öðruvísi, þá
kaupir það bara sængina annars
staðar. Fólk heldur gjarnan að
sængin eigi að vera hólfuð, af því að
það er ekki hægt að búa til sæng úr
öðrum dúni nema hólfa hana, því sá
dúnn tollir ekkert saman og verður
Langar að kynna Íslendingum æ
 Björk Pétursdóttir á Hraunum í Fljótum er alin upp við æðarrækt  Vinnur dúninn
frá grunni  Tekur á móti um 300 gestum á mánuði  Íslendingar 90% kaupenda
Morgunblaðið/Sigurður Ægisson
Æðarbóndi Björk Pétursdóttir á Hraunum í Fljótum með dún í fyrstu þurrkun. Hún og maður hennar, Gylfi
Traustason, hafa komið sér upp góðri aðstöðu á bænum til að vinna úr dúninum. Árlega fá þau til sín fjölda fólks.