Morgunblaðið - 23.11.2016, Blaðsíða 22

22 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 2016
✝ Páll Stein-grímsson
fæddist í
Vestmannaeyjum
25. júlí 1930. Hann
lést 11. nóvember
2016.
Foreldrar hans
voru Steingrímur
Benediktsson
skólastjóri, f. 20.
maí 1901 á Sauð-
árkróki, d. 23. nóv-
ember 1971, og Hallfríður Ingi-
björg Kristjánsdóttir húsmóðir,
f. 14. desember 1899 á Ytri-
Másstöðum í Skíðadal í Eyjafirði,
d. 24. mars 1967. Foreldrar hans
bjuggu fyrst á Sauðárkróki en
fluttust árið 1928 til Vest-
mannaeyja og byggðu sér hús við
Hvítingaveginn, sem varð heimili
þeirra upp frá því. Páll var þriðji
elstur sjö systkina en þau voru:
Benedikt Kristján, f. 1926, d.
1995, Björg, f. 1928, d. 1929, Jón
Helgi, tónlistarmaður, f. 1932, d.
1951, Gísli, málarameistari, f.
1934, Svavar, pípulagn-
ingameistari, f. 1936, og Bragi,
plötusmiður, f. 1944.
Árið 1954 giftist Páll Eddu
Guðrúnu Sveinsdóttur, f. 26.
mars 1935, d. 20. apríl 2002. Þau
skildu. Foreldrar Eddu voru
Gunnhildur Ólafsdóttir, sauma-
kona og fiskverkakona í Vest-
mannaeyjum, f. 1907, d. 1966, og
Sveinn Benediktsson, f. 1905, d.
1979, framkvæmdastjóri í
menntir og myndlist. Þá útskrif-
aðist Páll frá kvikmyndadeild í
New York-háskóla árið 1972.
Páll var kennari í Vest-
mannaeyjum þar til hann flutti
til Reykjavíkur. Hann starfaði
sem kennari og kvikmyndagerð-
armaður. Páll stofnaði mynd-
listaskóla í Vestmannaeyjum og
starfrækti hann til margra ára.
Páll stofnaði fyrirtækið Kvik sf.
ásamt Ernst Kettler og Ásgeiri
Long í upphafi árs 1973. Árið
1993 stofnaði Páll svo Kvik Film
ásamt Rúrí. Páll var einn af
stofnendum Félags kvikmynda-
gerðarmanna og formaður fé-
lagsins um skeið. Páll hlaut fjöl-
margar viðurkenningar fyrir
störf sín hér á landi og erlendis.
Eldeyjan, fyrsta mynd Kvik sf.,
hlaut gullverðlaun á alþjóðlegu
kvikmyndahátíðinni í Atlanta í
Bandaríkjunum. Hann hlaut
heiðursverðlaun Íslensku kvik-
mynda- og sjónvarpsakademí-
unnar árið 2004 og árið 2005 var
Páll sæmdur fálkaorðunni fyrir
störf sín að kvikmyndagerð. Fjöl-
miðlaverðlaun umhverfis- og
auðlindaráðuneytisins fékk Páll
á Degi íslenskrar náttúru árið
2013. Páll starfaði að
kvikmyndagerð í fyrirtæki sínu,
Kvik, allt til dauðadags og var
með nýjar myndir í smíðum þeg-
ar hann féll frá. Síðustu árin
starfaði hann mest með þeim
Ólafi Ragnari Halldórssyni og
Friðþjófi Helgasyni kvikmynda-
tökumanni.
Útför Páls fer fram frá Hall-
grímskirkju í dag, 23. nóvember
2016, klukkan 13.
Reykjavík.
Börn Eddu og
Páls eru: 1) Gunn-
hildur, f. 1953,
myndlistarkennari,
eiginmaður Trausti
Baldursson, f. 1956,
líffræðingur. Synir
þeirra eru: Smyrill,
f. 1975, eiginkona
Supanee Panalap,
og Vífill, f. 1982,
sambýliskona Íris
Friðriksdóttir. Börn Smyrils eru
Emil Trausti, f. 1999, barnsmóðir
Cindy Abwao Opuge, og Sindri
Panalap, f. 2008. Barn Vífils og
Írisar er Viktoría Sól, f. 2013. 2)
Steingrímur Dufþakur, Duffi, f.
1963, sölumaður, sambýliskona
Hörn Gissurardóttir. Börn Duf-
þaks eru: Edda Ósk, f. 1996, og
Páll Fáfnir, f. 2000, barnsmóðir
Þrúður Óskarsdóttir. 3) Sylvía, f.
1966, verslunarmaður, börn
hennar eru Alexandra, f. 1990,
og Eiður Örn, f. 1992, barnsfaðir
Grétar Örn Valdimarsson.
Páll giftist síðar Þuríði Rúrí
Fannberg myndlistarkonu, þau
skildu, hennar sonur er Draupn-
ir Guðmundsson, f. 1972.
Páll bjó í Vestmannaeyjum
þar til rétt fyrir gos er hann fór
að vinna við kvikmyndagerð og
fjölskyldan fluttist til Reykjavík-
ur. Páll lauk prófi frá Kenn-
araskóla Íslands árið 1951 en var
síðar við nám í Kaupmannahöfn
og lagði stund á líffræði, bók-
Palli Steingríms vinur minn
er allur – og með honum hvarf
skemmtilegur tónn úr hörpu til-
verunnar. Og þó ekki alveg.
Palli skilur nefnilega eftir sig
óbrotgjarnari minnisvarða en
margir aðrir menn. Ég held að
þær séu 70 heimildarmyndirnar
sem liggja eftir hann og mér er
til efs að aðrir hérlendir menn
hafi búið til fleiri. Myndirnar
eru af öllum stærðum og gerð-
um; allt frá viðkvæmnislegum
og ljóðrænum náttúrustemning-
um upp í dramatískar hrakfara-
og náttúruhamfarasögur.
Áratugum saman hef ég
dáðst að einbeitni Palla við að
búa til þessar myndir. Hann lét
aldrei deigan síga þrátt fyrir
þröngan kost – því síst safna
menn auði með því að búa til
heimildarmyndir á Íslandi.
Samanburðurinn við samstofna
myndir – gerðar fyrir hundrað
sinnum meira fé hjá stærri
þjóðum – kom ekki í veg fyrir
að margar bestu myndir Palla
hafa verið sýndar á sjónvarps-
stöðvum víða um heim og sank-
að að sér margskonar verðlaun-
um og viðurkenningum. Það
sem á kunni að vanta í pen-
ingum var bætt upp með
fölskvalausri og einlægri frá-
sagnargleði ásamt óþrjótandi
áhuga og virðingu fyrir við-
fangsefninu.
Það er þó ekki kvikmynda-
gerðarmaðurinn sem er mér
efstur í huga á þessari kveðju-
stund heldur maðurinn sjálfur.
Ég kynntist honum fyrst, þá
barn að aldri, sem ungum nátt-
úrufræðikennara mínum í Vest-
mannaeyjum; óvenjulegur og
eftirminnilegur sem slíkur. Það
var ekki legið mikið yfir bók-
unum heldur farið út á vettvang
til að skoða fyrirbærin með eig-
in augum hvenær sem færi
gafst. Stundum var líka ein-
hverjum kvikindum skellt á
kennaraborðið og þau krufin til
að öðlast skilning á viðfangsefn-
inu. Palli var líka góður vinur
foreldra minna og ég man eftir
honum syngjandi og segjandi
sögur í stofunni heima.
Við endurnýjuðum kynnin
svo hraustlega fyrir 30 árum
eða svo þegar Palli fékk þá
flugu í höfuðið að ég væri vel til
þess fallinn að lesa inn á mynd-
irnar hans. Það hef ég svo gert
með glöðu geði allar götur síð-
an; með því skilyrði þó að ekki
kæmi greiðsla á móti. Ég gat þá
skemmt mér við að svara öllum
erindunum eins: „Æ, æ – hef-
urðu ekki efni á neinu skárra
núna, nafni minn?“ Sannleikur-
inn var auðvitað sá að ég notaði
þennan lestur sem yfirskin til
að njóta reglulegra samvista við
þennan vin minn; hlusta á sög-
urnar hans, horfa í þessi glettnu
og góðlegu augu og fá í leiðinni
stutt námskeið í kúnstinni að
lifa.
En nú verður ekki hringt aft-
ur með ávarpinu: „Palli minn,
þetta er nafni þinn Steingríms-
son.“ Ég mun sakna þess og ég
mun sakna Palla Steingríms;
með honum er genginn góður
maður og góður vinur.
Ástvinum hans og ættingjum
sendi ég samúðarkveðjur.
Páll Magnússon.
Páll Steingrímsson var í hópi
minna nánustu vina, samherja
og samstarfsmanna. Hann var
drengur ljúfur og góður. Ynd-
isleg kynni okkar spönnuðu
fjóra áratugi og urðu sífellt
nánari og gjöfulli. Tilþrif hans í
glímunni við Elli kerlingu síð-
ustu æviárin voru einstök svo
að minnti á glímu Þórs, sem var
sterkastur ása, við það sem allir
menn verða að lúta í lægra
haldi fyrir að lokum. Afköst,
eldmóður og úthald hans voru
mikil; – hann var alvörumaður í
því sem hann gerði og djúpt
hugsandi, þótt húmorinn væri
aldrei fjarri. Við vorum til
dæmis axlarbrotnir á svipuðum
tíma í fyrravetur en samræð-
urnar voru samt allar á léttu
nótunum. Hann brotnaði fyrr en
ég, og þegar ég spurði hann
ráða, gaf hann þau góð, hafði
hent fatlanum skömmu eftir
slysið, löngu áður en nokkrum
datt í hug að slíkt gerðu axl-
arbrotnir menn á níræðisaldri.
Nei, hann haggaðist ekki og við
hlógum; eigi skal hætta að
vinna hörðum höndum meðan
báðir armar eru jafn langir! Já,
einhenda sér í verkin! Nú er
hann hniginn til þeirrar foldar
sem hann elskaði og það er ekki
aðeins að hoggið sé stórt skarð í
nánasta vinahópinn, heldur í
raðir þeirra sem fremstir hafa
farið í því að nota kvikmynda-
gerðarlist, ljósmyndun og rit-
störf til að gefa þjóðinni verð-
launaverk í þágu baráttunnar
fyrir einstæðri náttúru Íslands,
land og þjóð. Við sjáum á bak
tveimur jöfrum á þessu sviði
með fárra ára millibili, Páli og
Guðmundi Páli Ólafssyni. En
verk þeirra munu lifa og verða
lýsandi kyndlar fyrir kynslóðir
framtíðarinnar. Hrærður af
þökk og virðingu votta ég hans
nánustu samúð.
Ómar Ragnarsson.
Fegurð Eyjanna, stórbrotin
náttúran og sérstætt mannlífið
mótar hvern snáða og snót sem
elst þar upp. Páll Steingrímsson
drakk þetta einstæða samspil í
sig með móðurmjólkinni og
Vestmannaeyjar allar, eyjar og
sker voru athafnasvæði hans
ævina út. Hann velti sér í gras-
inu í Hellisey, fetaði bergið,
skúta fyrir skúta og syllu fyrir
syllu og stakk sér til sunds af
Steðjanum frjáls eins og fugl-
inn. Hann skall í kaldan sjóinn
og skaust upp á yfirborðið á
Pollinum miðjum var hann eins
og Palli einn í heiminum. Hann
átti þetta allt, undur náttúrunn-
ar, hugur hans og ástríða var
náttúran og hann sjálfur mesta
náttúruundrið og einn fárra
sona Eyjanna sem lifað hefur
samkvæmt lögmálum náttúr-
unnar og helgað líf sitt og starf
baráttunni fyrir lögmálum
hennar og vernd. Hann hefur
opnað augu umheimsins fyrir
einstæðri náttúru Íslands og lífi
sem fáir vissu að væri til með
fræðslumyndum sínum sem
hlotið hafa alþjóðlegar viður-
kenningar.
Ég kynntist honum 15 ára
þegar hann tók mig í Myndlist-
arfélag Vestmannaeyja og síðar
í vinnuhóp við gerð klippimynd-
araðar um Tyrkjaránið. Það var
mögnuð upplifun og Palli prím-
us mótor í einstakri stemning-
unni sem var honum svo lík.
Umhverfið og mikilfengleiki
sögu okkar var yrkisefnið sem
hann kenndi okkur að virða og
nýta til listrænnar sköpunar.
Svo var hann kennarinn okkar í
Gagnfræðaskólanum. Ógleym-
anlegur í náttúrufræðitímunum
og svo öðruvísi en allir aðrir
kennarar. Hann lagðist á kenn-
araborðið og sagði okkur sögur.
Tók okkur unglingana í 56 mód-
elinu með sér inn í draumaheim
og við öll, stödd í frumskógum
Kanada með honum. Þar sem
hann læddist eftir þröngum
skógarstíg og við lækjarvað
kom á móti honum bjarndýr.
Við vöknuðum af draumnum
þegar hann sagði ekkert að
hræðast því bjarndýrið hefði
verið tannlaust. Þannig var
húmorinn, hann hræddist ekk-
ert, skoraði jafnvel á Helga
Ólafsson í skák á kennaraborð-
inu en fljótlega þegar Helgi
sýndi tennurnar og heimaskíts-
mát blasti við stökk Palli frá
skákborðinu og skipti um gír,
hann kunni að koma með nýja
vinkla á lífið og gera gott úr
öllu. Jafnvel að tapa skák fyrir
verðandi meistara varð eftir-
minnileg athöfn.
Palli Steingríms var frjáls í
fasi, með einstaka nærveru,
smitandi hláturinn og brosið
sem fyllti umhverfið, haltur,
með húfu á höfðinu sem skreytt
var skeggi, hann sveiflaði hönd-
unum, leit hátt og skimaði í
kringum sig og átti heiminn
skuldlausan. Sannur Eyjamað-
ur. Hann var að hugsa hvað
hann gæti gert meira til að
þakka Guði fyrir að hann fædd-
ist í Eyjum, í fegurðinni sem
fyllti líf hans endalausri gleði og
uppátækjum sem hann á sinn
einlæga hátt gerði samferða-
menn sína þátttakendur í. Ein-
stakri og ævintýralegri vegferð
Páls Steingrímssonar er lokið
og Hellisey stendur keik til
minningar um góðan félaga.
Palli Steingríms var frjáls þeg-
ar hann hljóp um bergið, stakk
sér brosandi af Steðjanum inn í
algleymið sem beið hans með
nýjum náttúrulögmálum, tæki-
færum, og fegurð sem hann
mun deila með öðrum, eins og
hann gerði í því lífi sem hann
hefur kvatt. Ég votta fjölskyldu
Páls samúð.
Ásmundur Friðriksson.
Ég kynntist Páli Steingríms-
syni fyrir tæplega fjörtíu árum.
Leiðir okkar lágu saman þeg-
ar ég var að byrja í kvikmynda-
gerð og leitaði til hans og félag-
anna Ernst Kettlers og Ásgeirs
Long sem þá starfræktu kvik-
myndagerðina Kvik.
Allt frá fyrstu kynnum var
viðmót Palla þannig að það var
eins og ég hefði þekkt hann alla
tíð. Hann var sögumaður af
Guðs náð, kaffibolli og stóll
dugðu og hann hóf að segja frá
skemmtilegu fólki og atburðum.
Það skipti ekki máli hvort það
var á Skúlagötunni, í Garða-
strætinu, á kvikmyndahátíð í
Þýskalandi eða í djassklúbbi í
Amsterdam, Palli sagði
skemmtilegar sögur.
Páll var afkastamikill kvik-
myndagerðarmaður. Eftir hann
liggja um 80 kvikmyndir af
ýmsum toga. Heimildamyndir
um náttúruna áttu hug hans
umfram önnur viðfangsefni.
Í kvikmyndum sínum vildi
hann vekja menn til umhugs-
unar um mikilvægi náttúru-
verndar og auka þekkingu Ís-
lendinga á dýralífi landsins.
Hann gerði m.a. myndir um
hrafninn, selinn, kríuna, spóann,
skarfinn og íslenska hestinn.
Síðasta myndin sem Palli
vann að, myndin sem hann náði
ekki að ljúka, er um stóra mál-
ið: Mun mannkynið sjálft gera
hnöttinn okkar óbyggilegan eða
tekst okkur að finna leiðir til að
lifa í sátt við náttúruna?
En Palli gerði ekki bara kvik-
myndir, hann skrifaði fjölda
greina í blöð um mikilvægi nátt-
úruverndar. Í blaðagreinum
hans leyndi sér ekki hversu
náttúran var honum hugleikin.
Palli var Eyjapeyi, það var
ljóst frá okkar fyrstu samræð-
um. Þær eru líka ófáar kvik-
myndirnar sem hann gerði um
heimahagana, þar á meðal eru
kvikmyndir um eldgosið í
Heimaey og um tilurð Surts-
eyjar.
Páll vann til fjölda verðlauna
fyrir kvikmyndir sínar og heim-
ildamyndir hans voru sýndar
um allan heim.
Nú hefur hann kvatt okkur
en verk hans lifa og þjóna
áfram þeim málstað sem var
honum svo kær.
Ég sendi fjölskyldu Páls inni-
legar samúðarkveðjur vegna
andláts hans.
Hjálmtýr V. Heiðdal.
Þegar ég byrjaði í barnaskóla
í Vestmannaeyjum var ég svo
heppin að fá Pál Steingrímsson
sem kennara. Hann mætti
stundum með gítarinn og það
var sungið og trallað milli þess
sem við æfðum okkur í lestri og
reikningi. Hann var líka iðinn
við að segja okkur sögur.
Palli var ekki maður sem sat
fastur á einum kennarastól.
Hann var líka myndlistarmaður
og ljósmyndari sem ferðaðist
um heiminn, t.d. til Kanada.
Þegar ég fór upp í gagnfræða-
skólann var Palli aftur mættur
þar sem kennari. Hann kenndi
okkur m.a. teikningu og nátt-
úrufræði. Ég kynntist líka öðr-
um hliðum á Palla því hann var
mikill vinur pabba míns. Á
miðjum aldri lærði Palli kvik-
myndagerð og liggur eftir hann
mikill fjöldi náttúrulífsmynda
og annarra heimildamynda. Að
leiðarlokum vil ég þakka honum
góð kynni gegnum árin, því
hann fylgdist alltaf með fyrrum
nemendum sínum. Mest af öllu
vil ég þó þakka honum ást hans
og stuðning við íslenska náttúru
sem sannarlega þarf á banda-
mönnum að halda í baráttunni
við eyðingaröflin hvaðan sem
þau koma.
Kristín Ástgeirsdóttir.
Með örfáum orðum viljum við
kveðja traustan vin og eftir-
minnilegan samferðamann, Pál
Steingrímsson. Þótt hann sé nú
horfinn á braut munu hans fjöl-
mörgu afrek á listasviðinu í sín-
um margbreytileika lifa um
ókomin ár. Páll var fylginn sér
með eindæmum, bæði sem gef-
andi og þiggjandi.
Í góðri trú að vegur Páls
verði áfram gæfuvegur kveðjum
við hann með söknuði.
Kári Bjarnason og
Sigurgeir Jónasson.
Hann var ævintýri, galdur.
Hann var James Bond okkar
uppvaxtarára, Tarsan, Salvador
Dali, David Attenborough,
Munchausen, Fats Domino, svo
nokkrir séu nefndir. Páll Stein-
grímsson var með ólíkindum,
skapandi, gefandi, náttúruperla
í mannlífinu.
Hann var kennarinn okkar og
félagi, endalaus burðarás já-
kvæðra strauma og hafði al-
deilis yndi af lífinu. Hann opn-
aði dyr veraldarinnar upp á gátt
og bauð öllum að ganga í bæinn,
fordómalaus og flottur.
Það hafa verið mikil hlunn-
indi að eiga samleið með hon-
um. Sækja orku í athafnir hans
og viðfangsefni og lán þessarar
veraldar sem hann spann var að
hann fékk góða og snjalla menn
til liðs við sig, meðal annarra
Ernst Kettler og Friðþjóf
Helgason snilling, sem kunni
manna best að ríma hans hug-
myndir í myndgerðinni.
Palli var veiðimaður af Guðs
náð, bjargveiðimaður, hug-
myndaveiðimaður, athafnamað-
ur, listamaður.
Mörg verka hans á striga, í
grjót og ljósmyndum eru mikil
verðmæti fyrir íslenska menn-
ingu og kvikmyndir hans um
náttúruna og manninn eru á
heimsmælikvarða.
Ungur kennari í Eyjum rak
Palli Myndlistarskóla Vest-
mannaeyja með mörgum fær-
ustu listamönnum landsins sem
kennara. Skólinn skóp mikla
reynslu og þroska. Nám í skóla
Palla leiddi meira að segja til
doktorsgráðu.
Þannig var þessi góði vinur
Guðs gjöf og minningin um
hann mun hlaða batterí þeirra
sem eftir lifa og halda stríðinu
áfram, lífsleiknum þar sem
bjartsýni og áræði eru lykil-
atriði.
Palli var einstakur sögumað-
ur og lék sig svo vel inn í sagna-
listina að hlustendur nötruðu af
eftirvæntingu. Hann hikaði ekki
við óvissuna, enda er það
óvænta yfirleitt skemmtilegast.
Megi góður Guð vernda
þessa guðsgjöf, varðveita af-
komendur hans og ættfólk sem
allt ber merki ákveðinnar gerð-
ar sem Palli speglaði svo vel,
lífsgleði og lífsnautnar.
Þegar Palli Steingríms
sprangar inn í himnaríki í löngu
riði í gamla sigbandinu úr
Hellisey munu ævintýrin halda
áfram.
Árni Johnsen.
13. nóvember 2015 bankar
Palli upp á hjá mér hér í Eiríks-
búð, þáði te eins og hann gerði
jafnan þegar hann var á ferð
hér fyrir vestan.
Hann var á leið í Djúpalón að
taka myndir, á dálætis staðnum
sínum. Staðnum þar sem hann
fékk innblástur og varð líka ör-
lagaríkur í hans lífi.
Það leið ekki langur tími
þangað til aftur var bankað upp
á, voru það þá ferðamenn með
Palla með sér.
„Lydía mín, nú er ég í vond-
um málum, held ég sé farinn úr
axlarlið.“
Ég brunaði með hann á
heilsugæsluna í Ólafsvík, þar
sem tekin var mynd af hand-
leggnum og kom þá í ljós hand-
leggsbrot.
Hann var sendur suður í
sjúkrabíl, ekki alveg hans stíll,
en lét sig hafa það, þó að honum
þætti þetta óþarfa vesen í
kringum sig.
Þó ekki séu mörg árin sem
við hjónin höfum þekkt Palla,
þá voru þau ánægjuleg, tengd-
ust myndatökum á hröfnum og
þorskum.
Takk fyrir kynnin,
Lydía og Hjálmar,
Eiríksbúð.
Páll Steingrímsson
 Fleiri minningargreinar
um Páll Steingrímsson bíða
birtingar og munu birtast í
blaðinu næstu daga.